พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์

สมาชิกราชวงศ์สยาม

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ (3 มีนาคม พ.ศ. 2388 – 14 ธันวาคม พ.ศ. 2433) มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าเนาวรัตน์ เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 20 ในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่ เจ้าคุณจอมมารดาเอม ในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระโสทรานุชาในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ และเป็นต้นราชสกุลนวรัตน

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์
พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ ชั้น 4
พระองค์เจ้าชั้นโท
ประสูติ3 มีนาคม พ.ศ. 2388
สิ้นพระชนม์14 ธันวาคม พ.ศ. 2433 (45 ปี)
หม่อมหม่อมวัน
หม่อมหุ่น
หม่อมนุ่ม
หม่อมละมัย
หม่อมเยี่ยม
หม่อมเปลี่ยน
พระบุตร14 องค์
ราชสกุลนวรัตน
ราชวงศ์จักรี
พระบิดาพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดาเจ้าคุณจอมมารดาเอม ในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระองค์เจ้าเนาวรัตน์ ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 7 ขึ้น 4 ค่ำ ปีมะเส็ง สัปตศก จุลศักราช 1207 ตรงกับวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2388 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระโสทรภราดาและพระโสทรภคินี 4 พระองค์ คือ

  1. พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิง (ประสูติและสิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2478 ขณะพระชันษา 4 วัน)
  2. กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ (6 เมษายน พ.ศ. 2381 – 28 สิงหาคม พ.ศ. 2428)
  3. พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปรีดา (พ.ศ. 2385 – ?)
  4. พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวงจันทร์ (18 มิถุนายน พ.ศ. 2393 – 29 เมษายน พ.ศ. 2459)

พระองค์เป็นผู้บัญชาการพระราชพิธีของวังหน้า ทรงเชี่ยวชาญด้านการดนตรีไทยและบทขับร้อง ในขณะที่ทรงเป็นปฏิคมของหอพระสมุดวชิรญาณ ทรงพระนิพนธ์เรื่องเกี่ยวกับเพลงพื้นบ้านลงพิมพ์ในหนังสือวชิรญาณโดยพิสดาร พระนิพนธ์ "เรื่องขับร้อง" ของพระองค์ถือได้ว่าเป็นบทความทางคีตศิลป์ไทยเล่มแรกของสยาม นอกจากนั้นทรงพระนิพนธ์บทความเกี่ยวกับพระราชพิธี และงานประเพณีชาวบ้านอื่น ๆ ไว้ด้วย อีกทั้งยังเป็นจิตรกร สามารถวาดภาพสีน้ำมันได้ดี ภาพฝีพระหัตถ์เหตุการณ์ในประวัติศาสตร์สยามครั้งกรุงศรีอยุธยาและรัตนโกสินทร์หลายภาพ ปัจจุบันได้รับการติดตั้งไว้ในหอศิลปแห่งชาติ ถนนเจ้าฟ้า ทรงรับราชการจนถึงรัชกาลที่ 5 ได้รับการสถาปนาเป็น กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ เมื่อวันศุกร์ ขึ้น 13 ค่ำ เดือน 12 ปีมะเส็ง ตรงกับปี พ.ศ. 2424

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 5 ตำลึง ถึงรัชกาลที่ 4 ได้รับพระราชทานปีละ 2 ชั่ง ครั้นพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคตแล้ว ได้เข้ารับราชการในพระบรมมหาราชวัง โปรดเกล้าฯ ให้ว่าการบำเพ็ญพระราชกุศลฝ่ายพระราชวังบวร ได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 3 ชั่ง เงินกลางปี 2 ชั่ง เงินเดือน เดือนละ 6 บาท และพระราชทานเบี้ยหวัดเพิ่มเป็นปีละ 5 ชั่ง ภายหลังโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม ที่กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ เพิ่มเบี้ยหวัดเป็นปีละ 10 ชั่ง เงินกลางปี 3 ชั่ง เงินเดือน เดือนละ 3 ตำลึง ให้ว่าการมหรสพตลอดมาจนสิ้นพระชนม์

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ สิ้นพระชนม์ด้วยพระอาการสงบ ณ วังริมแม่น้ำเจ้าพระยา ในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อเดือนอ้าย ขึ้น 3 ค่ำ ปีขาล รัตนโกสินทร์ศก 109 ตรงกับวันอังคารที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2433 สิริพระชันษา 46 ปี พระราชทานน้ำสรงพระศพ เมื่อวันที่ 15 ธันวาคม พ.ศ. 2433 พระราชทานพระโกศแปดเหลี่ยม ประดิษฐานเหนือชั้นแว่นฟ้า 2 ชั้น เครื่องสูง 3 ชั้น รวม 8 คัน ปักแวดล้อมพระศพ[1]

พระโอรสพระธิดา แก้

  • หม่อมเจ้าหญิงประไพพิศ (พ.ศ. 2420 – 8 มิถุนายน พ.ศ. 2432)
  • หม่อมเจ้าหญิงสถิตย์สถาพร (? – 29 เมษายน พ.ศ. 2443)
  • หม่อมเจ้าอาภรณ์ธราไภย ประสูติแต่หม่อมหุ่น (พ.ศ. 2421 – ?)
  • หม่อมเจ้าหญิงแจ่มใสฉวี ประสูติแต่หม่อมหุ่น
  • หม่อมเจ้าหญิงขนิษฐานารี ประสูติแต่หม่อมละมัย
  • มหาเสวกตรี หม่อมเจ้าปราณีเนาวบุตร ประสูติแต่หม่อมละมัย (29 ตุลาคม พ.ศ. 2415 – 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2493) อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ มีหม่อมเอก คือ หม่อมพยอมและหม่อมพยงค์ หม่อมอื่น ๆ เช่น หม่อมแข, หม่อมผาด มีโอรสและธิดาทั้งหมด 16 คน ทราบชื่อเพียงบางคน ดังนี้[2]
    • พระยานิวัติอิศรวงศ์ (หม่อมราชวงศ์กมล) เกิดแต่หม่อมแข
    • หลวงพงศ์นวรัตน์ (หม่อมราชวงศ์พงศ์วรรัตน์) เกิดแต่หม่อมพยอม
    • หม่อมราชวงศ์พัฒนเจริญ เกิดแต่หม่อมพยอม
    • หม่อมราชวงศ์สรรเสริญ เกิดแต่หม่อมพยอม
    • หม่อมราชวงศ์หญิงเพยีย เกิดแต่หม่อมพยงค์
    • หม่อมราชวงศ์หญิงเพยาว์ เกิดแต่หม่อมพยงค์
    • หม่อมราชวงศ์ปราณเนาวศรี เกิดแต่หม่อมพยงค์
    • หม่อมราชวงศ์เนาวนัดดา เกิดแต่หม่อมพยงค์
    • หม่อมราชวงศ์ประณัย เกิดแต่หม่อมผาด
    • หม่อมราชวงศ์หญิงจิตราภา เกิดแต่หม่อมผาด
  • หม่อมเจ้าพิสุทธิ์เขียวขจี ประสูติแต่หม่อมละมัย (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อยังทรงพระเยาว์)
  • หม่อมเจ้านพมาศ (เดิม หม่อมเจ้าศรีศุขนพมาศ) ประสูติแต่หม่อมวัน (18 ธันวาคม พ.ศ. 2419 – 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2504) อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดสิงห์บุรี จังหวัดมหาสารคาม และจังหวัดจันทบุรี มีหม่อมหลายคน มีโอรสและธิดาทั้งหมด 23 คน ดังนี้
    • หม่อมราชวงศ์หญิงศรีนพมาศ เกิดแต่หม่อมลิ้นจี่
    • หม่อมราชวงศ์นพนันทน์ เกิดแต่หม่อมลิ้นจี่
    • หม่อมราชวงศ์คงศักดิ์ เกิดแต่หม่อมลิ้นจี่
    • หม่อมราชวงศ์หญิงสอิ้งมาศ เกิดแต่หม่อมลิ้นจี่
    • หม่อมราชวงศ์หญิงเอี่ยมมาศ เกิดแต่หม่อมลิ้นจี่
    • หม่อมราชวงศ์อดิมาศ เกิดแต่หม่อมลิ้นจี่
    • หม่อมราชวงศ์หญิงสนิทพันธุ์ เกิดแต่หม่อมลำดวน
    • หม่อมราชวงศ์นพแก้ว เกิดแต่หม่อมพลับ
    • หม่อมราชวงศ์หญิงสร้อยนพ เกิดแต่หม่อมหนู
    • หม่อมราชวงศ์หญิงพิศมาศ เกิดแต่หม่อมหนู
    • หม่อมราชวงศ์พร เกิดแต่หม่อมหนู
    • หม่อมราชวงศ์เภา เกิดแต่หม่อมหนู
    • หม่อมราชวงศ์แดง เกิดแต่หม่อมหนู
    • หม่อมราชวงศ์อภินพ เกิดแต่หม่อมสุด
    • หม่อมราชวงศ์หญิงอบ เกิดแต่หม่อมสุด
    • หม่อมราชวงศ์หญิงอุไรวรรณ เกิดแต่หม่อมสุด
    • หม่อมราชวงศ์เชาวน์ เกิดแต่หม่อมชม
    • หม่อมราชวงศ์หญิงช้องมาศ เกิดแต่หม่อมชม
    • หม่อมราชวงศ์ชาติทอง เกิดแต่หม่อมชม
    • หม่อมราชวงศ์แดง เกิดแต่หม่อมชม
    • หม่อมราชวงศ์นวมาศ เกิดแต่หม่อมชม
    • หม่อมราชวงศ์นพนิล เกิดแต่หม่อมชม
    • หม่อมราชวงศ์เชื้อมาศ เกิดแต่หม่อมชม
  • หม่อมเจ้าธำรงวรวัฒน์ (24 กันยายน พ.ศ. 2424 – พ.ศ. 2488) ประสูติแต่หม่อมนุ่ม รับราชการเป็นนายทหารมหาดเล็ก เสกสมรสกับหม่อมสุดใจ มีโอรสและธิดา ดังนี้
    • หม่อมราชวงศ์อนุธำรง
    • หม่อมราชวงศ์ทรงสุจริต
    • หม่อมราชวงศ์นิมิตรมงคล
    • หม่อมราชวงศ์หญิงกมลพิศมัย
    • หม่อมราชวงศ์หญิงพิไลเลขา
    • หม่อมราชวงศ์สง่ายรรยง
    • หม่อมราชวงศ์หญิงสุวลี
    • หม่อมราชวงศ์หญิงแน่งน้อย
  • หม่อมเจ้าบุตรารัตนานพ ประสูติแต่หม่อมเยี่ยม (พ.ศ. 2424 – ?)
    • หม่อมราชวงศ์วงศ์
    • หม่อมราชวงศ์หญิงอนงค์
    • หม่อมราชวงศ์หญิงน้อย
    • หม่อมราชวงศ์วิฑูร
  • หม่อมเจ้าประสบพูลเกษม ประสูติแต่หม่อมเปลี่ยน (พ.ศ. 2427 – ?)
  • หม่อมเจ้าหญิงกมลเปรมปรีดิ์ ประสูติแต่หม่อมนุ่ม (พ.ศ. 2427 – พ.ศ. 2506) เป็นชายาในพระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรวิสุทธิ์
  • หม่อมเจ้าขจรปรีดี (พ.ศ. 2430 – ?)

เมื่อพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์สิ้นพระชนม์แล้ว พระโอรสและพระธิดาได้ยินยอมให้พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวงจันทร์ ซึ่งเป็นอธิบดีของเจ้านายสตรีวังหน้าทั้งหมดให้เป็นผู้จัดการมรดก นำทรัพย์สินเงินทองไปทำนุบำรุงอาคารสถานที่ฝ่ายในที่ถูกทิ้งทรุดโทรมหลังยกเลิกวังหน้า ครั้นพระองค์เจ้าวงจันทร์สิ้นพระชนม์แล้ว พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดให้เจ้านายที่เหลืออยู่ไม่กี่พระองค์ไปประทับรวมกันกับฝ่ายในของวังหลวง

เรื่องมรดกนี้ เมื่อความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงสลดพระทัยยิ่งนัก จึงมีพระราชหัตถเลขามาถึงพระทายาทในพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ มีใจความสำคัญตอนหนึ่งว่า "เสียใจด้วยที่เหตุการณ์กลายเป็นเช่นนี้ แต่กาลมันล่วงเลยมาช้านานแล้วคงแก้อะไรไม่ได้ หากว่าพระองค์เจ้าวงจันทร สิ้นพระชนม์เมื่อใด ให้นำพระราชหัตถเลขาไปยื่นให้ผู้จัดการมรดก ขอแบ่งทรัพย์สินคืนมาบ้าง" ครั้นถึงเวลานั้นเข้าจริง ๆ เวลาก็ผ่านไปช้านาน หม่อมเจ้าทุกองค์จึงมิได้ติดใจ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ แก้

อ้างอิง แก้

  1. ข่าวสิ้นพระชนม์
  2. หนังสือพุทธศาสนิกและปกิณณกธัมมคติ : อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพหม่อมเจ้าปราณีเนาวบุตร นวรัตน
  • ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-222-648-2
  • ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-221-818-8
  • ราชสกุลนวรัตน และเครือญาติ รวบรวมและเรียบเรียงโดย ม.ล.ชัยนิมิตร นวรัตน และ นิรชา (นวรัตน) พรหมรัตนพงศ์ จัดพิมพ์เนื่องในวันรวมญาติ ๖ พฤษภาคม ๒๕๖๑
  • บันทึกของ ม.ร.ว.พิไลเลขา (นวรัตน) สุนทรพิพิธ
  • หนังสือเจ้านายชาวสยาม ของ เอนก นาวิกมูล ตอน กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ ผู้รู้ จากวังหน้า