พุดซ้อน

พุดซ้อน
Gardenia jasminoides
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Asterids
อันดับ:	Gentianales
วงศ์:	Rubiaceae
สกุล:	Gardenia
สปีชีส์:	G.  jasminoides
ชื่อทวินาม
Gardenia jasminoides J.Ellis
ชื่อพ้อง
Gardenia augusta (L.) Merr. (nom. illeg.) Genipa florida (L.) Baill. Genipa grandiflora (Lour.) Baill. Genipa radicans (Thunb.) Baill.

พุดซ้อนเป็นพันธุ์ไม้วงศ์เดียวกับเข็มพวงขาว กระทุ่ม และกาแฟ ถิ่นกำเนิดเดิมของพุดซ้อนเข้าใจว่าอยู่ทางตอนใต้ของจีน โดยยังสามารถพบกระจายพันธุ์ในธรรมชาติอย่างแพร่หลายในบังกลาเทศ, อินเดีย, ญี่ปุ่น, เกาหลี, พม่า, และเวียดนาม มีชื่อพื้นเมืองอื่น ๆ คือ พุดจีน, พุดใหญ่, เก็ดถะหวา (ภาคเหนือ), และอินถะหวา (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของพุดซ้อน

พุดซ้อนเป็นไม้พุ่มสูงประมาณ 1-2 เมตร แตกกิ่งแขนงมาก ลำต้นเรียวเป็นรูปกรวย ใบเดี่ยว รูปหอก ปลายใบและโคนใบแหลม ใบมีสีเขียวมน ดอกเดี่ยวสีขาวออกตามซอกใบและปลายกิ่ง มีกลีบเลี้ยงหนาเป็นสัน มีทั้งชนิดดอกลา คือกลีบดอกชั้นเดียว และชนิดดอกซ้อน มีกลีบดอกจำนวนมากเรียงซ้อนกัน เมื่อดอกบานมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 7-8 เซนติเมตร กลิ่นหอมแรง ออกดอกตลอดปี

การปลูกเลี้ยง

พุดซ้อนเป็นไม้กลางแจ้ง ต้องการแสงแดดจัด ชอบดินร่วนที่มีความอุดมสมบูรณ์เพียงพอ ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดและตอนกิ่ง

ประโยชน์

นิยมนำไปร้อยพวงมาลัยบูชาพระ เมล็ดสีเหลืองทอง ใช้แต่งสีอาหารและทำสีย้อม ส่วนดอกใช้สกัดน้ำมันหอมระเหย ใช้ทำน้ำหอมและแต่งกลิ่นเครื่องสำอาง ในตำรายาจีนเรียกจือจื่อ (ภาษาจีนกลาง) หรือกี้จือ (ภาษาจีนแต้จิ๋ว) ผลสดหรือผลที่เผาจนเป็นเถ้าใช้เป็นยาระบายความร้อนและขับสารพิษ

ในวรรณคดี

มีบทโครงที่กล่าวถึง พุดซ้อน ใน

ช่อตะแบกสัตตบุษย์พุดซ้อน

จำปีมลุลีมะลิลา

กลิ่นขจรฟุ้งจับนาสา

พิกุลกรรณิการ์สารภี

(รามเกียรติ์ - พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 1)

เจ้าโมรากรีดเล็บเก็บจำปี

ให้ประภาวดีศรีสมร

เจ้าวิเชียรเก็บกระถินกลิ่นขจร

กับพุดซ้อนตามส่งให้จงกล

(พระอภัยมณี - สุนทรภู่)

อ้างอิง

• ITIS 34784 เก็บถาวร 2006-09-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน