มังโยงานะ

มังโยงานะ (ญี่ปุ่น: 万葉仮名; โรมาจิ: Man'yōgana) เป็นระบบการเขียนในสมัยโบราณของภาษาญี่ปุ่นโดยอักษรจีนหรือคันจิ ช่วงเวลาที่เริ่มใช้ระบบการเขียนนี้ไม่ทราบแน่ชัด แต่ประมาณกลางคริสต์ศตวรรษที่ 7 ชื่อ "มังโยงานะ" นี้ ได้จากชื่อหนังสือ “มังโยชู” (ญี่ปุ่น: 万葉集; โรมาจิ: Man'yōshū) อันเป็นวรรณกรรมรวมบทกวีในยุคนาระที่เขียนด้วยระบบมังโยงานะ

มังโยงานะ
ชนิด	อักษรพยางค์
ช่วงยุค	ประมาณ พ.ศ. 1193 (ค.ศ. 650)–??
ทิศทาง	บนลงล่าง
ภาษาพูด	ภาษาญี่ปุ่น ภาษาโอกินาวะ
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่	Oracle Bone Script Seal Script Clerical Script Regular script มังโยงานะ
ระบบลูก	ฮิรางานะ คาตากานะ
ระบบพี่น้อง	คันจิร่วมสมัย

ประวัติ

หลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ปรากฏอักษรมังโยงานะที่เก่าแก่ที่สุด คือ ดาบอินาริยามะ ซึ่งเป็นดาบเหล็กที่ขุดค้นพบที่สุสานโบราณอินาริยามาโกฟุง จังหวัดไซตามะ เมื่อ พ.ศ. 2511 และ 10 ปีหลังการขุดพบ ใน พ.ศ. 2521 ได้มีการวิเคาระห์ดาบเล่มนี้โดยการเอกซเรย์ จนพบตัวอักษรจีนสลักด้วยทองจำนวน 115 ตัว ซึ่งเขียนเป็นมังโยงานะ สันนิษฐานว่าดาบเล่มนี้ถูกตีขึ้นในปี 辛亥年 เทียบเท่ากับ พ.ศ. 1041

หลักการเขียน

มังโยงานะจะใช้หลักการนำตัวอักษรจีนที่มีเสียงใกล้เคียงเสียงภาษาญี่ปุ่นของคำที่จะเขียน โดยไม่คำนึงถึงความหมายของอักษรจีนตัวนั้น หรือเรียกว่า "ชากูอง" (ญี่ปุ่น: 借音; โรมาจิ: shakuon; ทับศัพท์: ยืมเสียง) เนื่องจากมีอักษรจีนหลายตัวที่อ่านออกเสียงเหมือนกัน การเลือกว่าจะใช้อักษรจีนตัวใดสำนวนภาษาของผู้เขียน เห็นได้จากหนังสือ “มันโยชู” บทที่ 17/4025 ซึ่งเขียนไว้ดังนี้

มังโยงานะ	之乎路可良	多太古要久礼婆	波久比能海	安佐奈藝思多理	船梶母我毛
คาตากานะ	シヲヂカラ	タダコエクレバ	ハクヒノウミ	アサナギシタリ	フネカヂモガモ
แบบปัจจุบัน	志雄路から	ただ越え来れば	羽咋の海	朝凪したり	船梶もがも
โรมาจิ	Shioji kara	Tadakoe kureba	Hakuhi no umi	Asanagi shitari	Funekaji mogamo

จากตัวอย่างด้านบน เสียง mo (母, 毛) และ shi (之, 思) เขียนด้วยอักษรจีนได้หลายตัว และในขณะที่คำส่วนมากเขียนโดยถอดเสียงเป็นพยางค์ ๆ โดยไม่คำนึงถึงความหมาย (เช่น 多太 tada และ 安佐 asa เป็นต้น) แต่คำว่า umi (海) และ funekaji (船梶) เป็นการเขียนโดยใช้ความหมายของอักษรจีนตัวนั้น ไม่ใช้การถอดเสียง

เสียงภาษาญี่ปุ่นบางพยางค์จะถูกแทนด้วยอักษรจีนที่กำหนดเอาไว้เป็นกฎการสะกดคำ (orthographic) ในยุคนาระ ที่เรียกว่า "โจไดโตกูชูกานาซูไก" (ญี่ปุ่น: 上代特殊仮名遣; โรมาจิ: Jōdai Tokushu Kanazukai) ซึ่งช่วยให้ผู้ศึกษาประวัติศาสตร์ภาษาสรุปได้ว่า เสียงในภาษาญี่ปุ่นยุคเก่าซึ่งแทนด้วยอักษรมังโยงานะนั้น อาจเริ่มมีมาตรฐานตั้งแต่ในครั้งนั้นเป็นต้นมา

ประเภท

สำหรับมังโยงานะ มีวิธีจับคู่ตัวอักษรจีนกับเสียงภาษาญี่ปุ่นอยู่หลายวิธี

• ชากูองกานะ (ญี่ปุ่น: 借音仮名; โรมาจิ: Shakuon-kana) แปลตามตัวอักษรได้ว่า อักษรยืมเสียง หลักการคล้ายกับ "เสียงอง" ของคันจิ คือ การออกเสียงคันจิของตัวนั้นตามเสียงภาษาจีน อักษรจีนหนึ่งตัว อ่านออกเสียงได้ทั้งพยางค์เดียว และสองพยางค์

ชากูองกานะ (借音仮名)

จำนวนพยางค์	อักษรเดียวสมบูรณ์	อักษรเดียวบางส่วน
1 พยางค์	以 (い), 呂 (ろ), 波 (は)	安 (あ), 楽 (ら), 天 (て)
2 พยางค์	信 (しな), 覧 (らむ), 相 (さが)

• ชักกุงกานะ (ญี่ปุ่น: 借訓仮名; โรมาจิ: Shakkun-kana) แปลตามตัวอักษรได้ว่า อักษรยืมความหมาย หลักการคล้ายกับ "เสียงคุน" ของคันจิ คือ การออกเสียงคันจิในภาษาญี่ปุ่นตามความหมายของคันจิตัวนั้น

ชักกุงกานะ (借訓仮名)

จำนวนพยางค์	อักษรเดียวสมบูรณ์	อักษรเดียวบางส่วน	อักษร 2 ตัว	อักษร 3 ตัว
1 พยางค์	女 (め), 毛 (け), 蚊 (か)	石 (し), 跡 (と), 市 (ち)	嗚呼 (あ), 五十 (い), 可愛 (え), 二二 (し), 蜂音 (ぶ)
2 พยางค์	蟻 (あり), 巻 (まく), 鴨 (かも)			八十一 (くく), 神楽声 (ささ)
3 พยางค์	慍 (いかり), 下 (おろし), 炊 (かしき)

ตารางมังโยงานะ
อักษร 1 ตัวแทน 1 พยางค์

	–	K	S	T	N	F	M	Y	R	W	G	Z	D	B
a	阿安英足	可何加架香蚊迦	左佐沙作者柴紗草散	太多他丹駄田手立	那男奈南寧難七名魚菜	八方芳房半伴倍泊波婆破薄播幡羽早者速葉歯	万末馬麻摩磨満前真間鬼	也移夜楊耶野八矢屋	良浪郎楽羅等	和丸輪	我何賀	社射謝耶奢装蔵	陀太大嚢	伐婆磨魔
i1	伊怡以異已移射五	支伎岐企棄寸吉杵來	子之芝水四司詞斯志思信偲寺侍時歌詩師紫新旨指次此死事准磯為	知智陳千乳血茅	二人日仁爾迩尼耳柔丹荷似煮煎	比必卑賓日氷飯負嬪臂避臂匱	民彌美三水見視御		里理利梨隣入煎	位為謂井猪藍	伎祇芸岐儀蟻	自士仕司時尽慈耳餌児弐爾	遅治地恥尼泥	婢鼻弥
i2		貴紀記奇寄忌幾木城				非悲斐火肥飛樋干乾彼被秘	未味尾微身実箕				疑宜義擬			備肥飛乾眉媚
u	宇羽于有卯烏得	久九口丘苦鳩来	寸須周酒州洲珠数酢栖渚	都豆通追川津	奴努怒農濃沼宿	不否布負部敷経歴	牟武無模務謀六	由喩遊湯	留流類		具遇隅求愚虞	受授殊儒	豆頭弩	夫扶府文柔歩部
e1	衣依愛榎	祁家計係價結鶏	世西斉勢施背脊迫瀬	堤天帝底手代直	禰尼泥年根宿	平反返弁弊陛遍覇部辺重隔	売馬面女	曳延要遥叡兄江吉枝	礼列例烈連	廻恵面咲	下牙雅夏	是湍	代田泥庭伝殿而涅提弟	弁便別部
e2		気既毛飼消				閉倍陪拝戸経	梅米迷昧目眼海				義気宜礙削			倍毎
o1	意憶於應	古姑枯故侯孤児粉	宗祖素蘇十	刀土斗度戸利速	努怒野	凡方抱朋倍保宝富百帆穂	毛畝蒙木問聞	用容欲夜	路漏	乎呼遠鳥怨越少小尾麻男緒雄	吾呉胡娯後籠児悟誤	俗	土度渡奴怒	煩菩番蕃
o2		己巨去居忌許虚興木	所則曾僧増憎衣背苑	止等登澄得騰十鳥常跡	乃能笑荷		方面忘母文茂記勿物望門喪裳藻	与余四世代吉	呂侶		其期碁語御馭凝	序叙賊存茹鋤	特藤騰等耐抒杼

พัฒนาการ

ฮิรางานะและมังโยงานะแม่แบบ

คาตากานะและมังโยงานะแม่แบบ

อักษรคันจิในระบบมังโยงานะ ต่อมาได้พัฒนาไปเป็นอักษรฮิรางานะและคาตากานะ

อักษรฮิรางานะดัดแปลงมาจากอักษรมังโยงานะที่เขียนด้วยพู่กันในรูปแบบอักษรหวัด วัตถุประสงค์เดิมของอักษรฮิรางานะ คือ เพื่อให้สตรีซึ่งสังคมไม่ยอมได้ให้รับการศึกษาสูง ได้อ่านออกเขียนได้ วรรณกรรมในยุคเฮอังส่วนใหญ่ที่ผู้แต่งเป็นสตรีถูกเขียนด้วยอักษรฮิรางานะ

ส่วนอักษรคาตากานะก็ดัดแปลงมาจากอักษรมังโยงานะเช่นกัน แต่ตัดเฉพาะบางส่วนของอักษรมังโยงานะมาเป็นอักษรคาตากานะหนึ่งตัว อักษรคาตากานะกำเนิดในสำนักสงฆ์ยุคเฮอัง ใช้เสมือนการย่ออักษรมังโยงานะเพื่อให้ง่ายต่อพระสงฆ์ในการศึกษาพระคัมภีร์

ตัวอย่างเช่น เสียง ru เขียนเป็นอักษรฮิรางานะว่า る ซึ่งดัดแปลงมาจากอักษรมังโยงานะ 留 แต่เขียนเป็นอักษรคาตากานะว่า ル ซึ่งดัดแปลงมาจากอักษรมังโยงานะ 流 โดยอักษรมังโยงานะใช้เขียนแทนเสียง ru ทั้งคู่

การที่เสียงภาษาญี่ปุ่นหนึ่งพยางค์สามารถเขียนด้วยอักษรคันจิหลายตัวนั้น ทำให้เกิดอักษรเฮ็นไตงานะ (ญี่ปุ่น: 変体仮名; โรมาจิ: hentaigana) ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งของอักษรฮิรางานะขึ้นมา แต่ได้ถูกเลิกใช้อย่างเป็นทางการไปใน พ.ศ. 2443

ปัจจุบัน อักษรมังโยงานะยังคงปรากฏอยู่ในชื่อสถานที่ต่าง ๆ ของญี่ปุ่น โดยเฉพาะบนเกาะคีวชู การใช้อักษรคันจิอีกประเภทที่มีลักษณะคล้ายกับมังโยงานะคืออาเตจิ (当て字, 宛字 ateji) ซึ่งเป็นการเขียนคำยืมจากภาษาต่างประเทศ โดยใช้แทนเสียงมากกว่าความหมาย ตัวอย่างเช่น 倶楽部 (kurabu คลับ) และ 珈琲 (kōhii กาแฟ) เป็นต้น ปัจจุบันนี้ยังคงมีใช้กันอยู่ในป้ายร้านค้า

แหล่งข้อมูลอื่น

• ตารางมังโยงานะ (ภาษาญี่ปุ่น) เก็บถาวร 2007-10-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน