สกุลมันแกว

สกุลมันแกว
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Rosids
อันดับ:	Fabales
วงศ์:	Fabaceae
วงศ์ย่อย:	Faboideae
เผ่า:	Phaseoleae
เผ่าย่อย:	Glycininae
สกุล:	Pachyrhizus Rich. ex DC.
Species
Pachyrhizus ahipa Pachyrhizus erosus Pachyrhizus ferrugineus Pachyrhizus panamensis Pachyrhizus tuberosus
ชื่อพ้อง
Cacara Thouars

สกุลมันแกว (ชื่อวิทยาศาสตร์: Pachyrhizus) เป็นพืชตระกูลถั่วที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกาในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน สกุลมันแกวมีประมาณอย่างน้อย 4-5 ชนิด ทุกชนิดเป็นเถาเลื้อย มีหัวเดี่ยวขนาดใหญ่อวบใหญ่ขยายจากรากแก้ว ส่วนมากกินได้ ใบประกอบด้วย 3 ใบย่อยซึ่งมีรูปทรงและแบบขอบใบต่าง ๆ ดอกมีสีขาว ชมพู ฟ้า ม่วง เป็นช่อ เมล็ดออกทรงสี่เหลี่ยมจตุรัสค่อยข้างแบน เรียงในฝัก

ชนิด

มันแกว มันแกว หรือ มันแกวเม็กซิโก (Pachyrhizus erosus) — พืชพื้นเมืองอเมริกากลาง เป็นชนิดพันธุ์ที่ปลูกในประเทศไทย ซึ่งสันนิษฐานว่าผ่านทางฟิลิปปินส์โดยชาวสเปน และนำเข้ามายังจีนใต้และอินโดจีน และสู่ประเทศไทย มันแกวแอมะซอน

• มันแกวแอมะซอน (Amazonnian yam bean) หรือ jiquima, หรือ jacatupe (Pachyrhizus tuberosus) — มีความหลากหลายของสายพันธุ์ถึง 11 ชนิดย่อยตามแหล่งเพาะปลูกในเขตร้อนในเขตที่ราบลุ่มต้นน้ำแอมะซอนในเปรูและเอกวาดอร์ แบ่งเป็น 4 กลุ่มคือ Jíquima (เอกวาดอร์ชายฝั่งทะเล), Ashipa (กระจายทั่วไปในที่ลุ่มน้ำแอมะซอนตะวันตก), Chuin (ตลอดเส้นทางแม่น้ำเปรู), Yushpe (ปลูกเฉพาะในท้องถิ่นของเปรู) อาจพบในบางส่วนของบราซิล, โคลัมเบีย และเวเนซุเอลา

มันแกวแอนดีส

• มันแกวแอนดีส หรือ ahipa หรือ ajipa (Pachyrhizus ahipa) — พบในภูมิภาคที่ราบสูงโบลิเวียทางตะวันตกของอเมริกาใต้ ในเขตเทือกเขาแอนดีสของโบลิเวีย, เปรู และเอกวาดอร์ เป็นพันธุ์ที่คล้ายกับมันแกว (Pachyrhizus erosus) มากที่สุด
• และอีก 2 พันธุ์ที่เป็นพืชป่า คือ Pachyrhizus ferrugineus (Piper) Sørensen และ Pachyrhizus panamensis Clausen (Sørensen 1988)

มันแกวแอฟริกา (African yam bean, Sphenostylis stenocarpa) — มีถิ่นกำเนิดในเขตร้อนของแอฟริกาตอนกลางและตะวันตก และเพาะปลูกในแอฟริกาตอนใต้และตะวันออก เป็นพืชตระกูลถั่วที่มีหัว ถูกเรียกว่ามันแกว (ถั่วกินหัว) จากลักษณะรากที่มีหัว แต่ไม่นับเป็นสกุลมันแกว เนื่องจากแตกออกหลายหัวคล้ายมันเทศ หัวยาวและเนื้อในสีขาว (ต่างจากมันเทศ) บางครั้งหัวบิดงอพับหรือมีผิวย่น ผิวสีน้ำตาลคล้ำ มีใบขนนก 3 ใบย่อยแต่ขอบใบเรียบ มีฝักเมล็ดยาวกว่าคล้ายถั่วฝักยาว เมล็ดกลมแป้น มีมากกว่า 4 สีขี้นไปตามสายพันธุ์ย่อย

ชื่อสามัญ	ภาพ	ชื่อวิทยาศาสตร์	ชื่อภาษาอังกฤษ	ลักษณะ	การใช้ประโยชน์	ถิ่นกำเนิด	พื้นที่การกระจายพันธุ์และนำเข้า
มันแกว หรือ มันแกวเม็กซิโก		Pachyrhizus erosus	jícama	เถาเลื้อย สูงได้ถึง 4-5 เมตร และอาจยาวได้ 20 ม. หัวเดี่ยวขนาดใหญ่ขยายจากรากแก้ว (taproot) ทรงกลมแป้น อาจมีพูนูนรอบ ๆ กินได้ รากมีความยาวได้ถึง 2 ม. เปลือกหัวบาง ผิวเรียบ เนื้อสีขาว ใบประกอบด้วย 3 ใบย่อย เรียงสลับ ขอบใบจักใหญ่ ดอกช่อกระจะ ออกเดี่ยวๆ ที่ซอกใบ มีขนสีน้ำตาล กลีบดอกสีม่วงแกมน้ำเงิน สีขาว หรือชมพู รูปทรงดอกถั่วทั่วไป ยาว 1.5-2 ซม. มีพิษ ผลเป็นฝัก รูปขอบขนาน แบน มีขนเล็กน้อย ฝักอ่อนจะมีสีเขียว และสีเขียวแก่ สีน้ำตาล จนถึงสีดำเมื่อแก่ ยาวประมาณ 7-13 ซม. กว้าง 1.2-1.5 ซม. สั้นกว่าชนิดอื่น มีพิษ ฝักเมล็ดมี 4-9 เมล็ด มีลักษณะรูปสี่เหลี่ยม กว้าง-ยาวประมาณ 6-9 มม. สีเหลืองหรือออกแดง เป็นสีน้ำตาลเมื่อแก่ เมล็ดแก่มีพิษ	หัวเท่านั้นที่กินได้ เมล็ดใช้ในการกำจัดแมลง	อเมริกากลาง เม็กซิโก	ฟิลิปปินส์ จีน อินโดจีน อินโดนีเซีย มาเลเซีย ไทย อินเดีย และแอฟริกา
มันแกวแอนดีส	เมล็ด Pachyrhizus ahipa	Pachyrhizus ahipa	ahipa หรือ ajipa	มีความหลากหลายของสายพันธุ์ถึง 11 ชนิดย่อย แบ่งเป็น 4 กลุ่มคือ Jíquima (เอกวาดอร์ชายฝั่งทะเล), Ashipa (กระจายทั่วไปในที่ลุ่มน้ำแอมะซอนตะวันตก), Chuin (ตลอดเส้นทางแม่น้ำเปรู), Yushpe (ปลูกเฉพาะในท้องถิ่นของเปรู) เป็นพันธุ์ที่คล้ายกับมันแกว (Pachyrhizus erosus) มากที่สุด เติบโตได้ดีในที่ราบจนถึงที่ระดับน้ำทะเล 2,000 ม. ไม่เป็นที่รู้จักจากพื้นที่ภายนอกเขตเทือกเขาแอนดีสของโบลิเวีย หัวเดี่ยวมีขนาดเล็กและยาวกว่า มีหลายสี ดอกสีม่วง-ขาว เมล็ดหลากหลายสี		ภูมิภาคที่ราบสูงโบลิเวียทางตะวันตกของอเมริกาใต้ ในเขตเทือกเขาแอนดีสของโบลิเวีย, เปรู และเอกวาดอร์	หมู่เกาะเวสต์อินดีส
มันแกวแอมะซอน		Pachyrhizus tuberosus	jiquima, jacatupe, goiteño, หรือ nupe	พืชล้มลุกปีเดียว เถาเลื้อย หัวเดี่ยวขนาดใหญ่ ทรงไม่แน่นอน เนื้อขาวออกเหลือง ขนาด 15―25 ซม. ใบประกอบ 3 ใบย่อย ใบกว้างปลายแหลม ขอบใบเรียบ (โปรตีนร้อยละ 20―24) กินได้ ดอกช่อกระจะ กลีบดอกสีขาวและสีม่วง รูปทรงดอกถั่วทั่วไป ฝักยาว 10―20 ซม. กินได้ เมล็ด (ถั่ว) ที่มีโปรตีนสูง (ร้อยละ 32) กินได้		เขตร้อนในเขตที่ราบลุ่มต้นน้ำแอมะซอนในเปรูและเอกวาดอร์
		Pachyrhizus ferrugineus (Piper) Sørensen		เป็นพืชป่า ใบประกอบ 3-7 ใบย่อย รูปทรงไม่แน่นอนตั้งแต่กว้างถึงแคบยาว		อเมริกากลาง
		Pachyrhizus panamensis Clausen (Sørensen 1988)		เป็นพืชป่า ใบประกอบ 3 ใบย่อย ขอบหยักลึกมาก (แบบใบมะละกอ)		อเมริกากลาง แุถบปานามา