พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เดช ฐานจาโร)
พระธรรมไตรโลกาจารย์ นามเดิม เดช ฉายา ฐานจาโร เป็นพระราชาคณะชั้นธรรมฝ่ายธรรมยุติกนิกาย อดีตเจ้าอาวาสวัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร และอดีตนายกสภากรรมการมหามกุฏราชวิทยาลัย[1]
ประวัติ
แก้พระธรรมไตรโลกาจารย์ มีนามเดิมว่า เดช เกิดในปีมะแม จ.ศ. 1209 (ราว พ.ศ. 2389-2390) ภูมิลำเนาอยู่บ้านราชบุรณ แขวงจังหวัดพระประแดง[2] (ปัจจุบันคือเขตราษฎร์บูรณะ กรุงเทพมหานคร) ต่อมาได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ ณ วัดโสมนัสราชวรวิหาร โดยมีพระพรหมมุนี (ทับ พุทฺธสิริ) เป็นพระอุปัชฌาย์ พระวินัยธร (ด้วง) เป็นพระกรรมวาจาจารย์[3] ได้ฉายาว่า ฐานจาโร
ท่านศึกษาพระปริยัติธรรมอยู่หลายปี จนปีชวด พ.ศ. 2419 ได้เข้าสอบที่พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาท ได้เป็นเปรียญธรรม 4 ประโยค ต่อมาปีมะเส็ง พ.ศ. 2424 ได้เข้าสอบอีกได้เปรียญธรรม 5 ประโยค
เมื่อตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดเทพศิรินทราวาสว่างลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์จะเลือกพระมหาเปรียญจากวัดโสมนัสวิหารมาเป็นเจ้าอาวาส ซึ่งขณะนั้นมีพระมหาเดช ฐานจาโร กับพระมหายัง เขมาภิรโต ได้ทูลปรึกษาสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทโว) ทราบว่าพระมหายังเชี่ยวชาญเทศนาจึงเป็นที่นิยมของคฤหัสถ์ แต่พระมหาเดชเป็นที่รักใคร่นับถือของเพื่อนบรรพชิตมากกว่า ที่สุดทรงตัดสินพระทัยตั้งพระมหาเดชเป็นพระราชาคณะไปครองวัดเทพศิรินทราวาสตั้งแต่วันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2427[4]
นอกจากนี้ ท่านยังได้เป็นพระอุปัชฌาย์และกรรมวาจาจารย์ในการอุปสมบทกุลบุตรจำนวนมาก เช่น ได้รับเลือกจากพระจันทรโคจรคุณ (ยิ้ม จนฺทรํสี) ให้เป็นพระกรรมวาจาจารย์ของพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าพระมนุษยนาคมานพ คราวทรงทำทัฬหีกรรม[5] ได้สั่งสอนอุบาสกอุบาสิกาให้เลื่อมใสในพระธรรมและรักษาศีล ได้รับแต่งตั้งเป็นกรรมการมหามกุฏราชวิทยาลัยฝ่ายบรรพชิต ในตำแหน่งสภานายก[1] เคยตามเสด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรสไปตรวจการพระศาสนาในหัวเมืองชายทะเลฝั่งตะวันตก เป็นต้น[3]
ลำดับสมณศักดิ์
แก้- 30 มิถุนายน พ.ศ. 2427 ตั้งเป็นพระราชาคณะที่ พระอริยมุนี มีนิตยภัตเดือนละ 4 ตำลึง ได้รับตาลปัตรแฉกหักทองขวางเป็นเครื่องยศ[3]
- 17 มีนาคม ร.ศ. 111 เลื่อนเป็นพระราชาคณะผู้ใหญ่ที่ พระเทพกระวี ศรีวิสุทธินายก ตรีปิฎกปรีชา มหาคณฤศร บวรสังฆารามคามวาสี มีนิตยภัตรเดือนละ 18 บาท[6] ได้รับพระราชทานตาลปัตรแฉกหักทองขวางประดับพลอย กับไตรแพร 1 สำรับ[7]
- 20 ธันวาคม ร.ศ. 113 เลื่อนเป็นพระราชาคณะชั้นธรรมที่ พระธรรมไตรโลกาจารย์ ญาณวิสาระทะนายก ตรีปิฎกปรีชา มหาคณฤศร บวรสังฆารามคามวาสี มีนิตยภัตรเดือนละ 5 ตำลึง[8] แต่ในวันดังกล่าวท่านอาพาธ ไม่ได้มารับสัญญาบัตร จึงโปรดให้เจ้าพนักงานนำไปถวายถึงพระอารามในวันที่ 22 ธันวาคม ศกนั้น[9]
มรณภาพ
แก้พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เดช ฐานจาโร) อาพาธเป็นโรคริดสีดวง มีโลหิตออกมาก อาการเรื้อรังอยู่นาน แพทย์หลายคนแม้แต่แพทย์หลวง เช่น หม่อมเจ้าภูลสวัสดิ์ ทินกร มารักษาก็ไม่หาย จนวันที่ 14 มกราคม ร.ศ. 113 เริ่มมีอาการหอบมาก และถึงแก่มรณภาพเมื่อเวลา 3 โมงเช้าวันนั้น[3][10] (นับแบบปัจจุบันตรงกับ พ.ศ. 2438) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระอาลัยเสียดายเป็นอย่างมาก โปรดให้พระราชทานโกศเหลี่ยมราชนิกูลเป็นเกียรติยศเป็นกรณีพิเศษ[3]
วันที่ 28 เมษายน ร.ศ. 114 เวลาค่ำ โปรดให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพรหมวรานุรักษ์ เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ไปในการพระราชทานเพลิงศพพระธรรมไตรโลกาจารย์ ณ เมรุหลังพลับพลาอิศริยาภรณ์[11]
อ้างอิง
แก้- เชิงอรรถ
- ↑ 1.0 1.1 ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานตราตั้งกรรมการมหามกุฎราชวิทยาลัย, เล่ม 12, ตอน 41, 12 มกราคม ร.ศ. 114, หน้า 385
- ↑ เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑, หน้า 176
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 แจ้งความกระทรวงธรรมการ เรื่อง พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เดช) มรณภาพ, หน้า 380
- ↑ "วัดเทพศิรินทราวาส ยุคที่ 2 พระธรรมไตรโลกาจารย์ เป็นเจ้าอาวาส". สมาคมนักเรียนเก่าเทพศิรินทร์ ในพระบรมราชูปถัมภ์. สืบค้นเมื่อ 7 ธันวาคม 2558.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help)[ลิงก์เสีย] - ↑ พระประวัติตรัสเล่า, หน้า 67
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, คำประกาศตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 9, ตอนที่ 52, 26 มีนาคม ร.ศ. 111, หน้า 462
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 9, ตอนที่ 52, 26 มีนาคม ร.ศ. 111, หน้า 461
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศตั้งตำแหน่งพระสงฆ์, เล่ม 11, ตอนที่ 39, 23 ธันวาคม ร.ศ. 113, หน้า 313
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ตั้งตำแหน่งคณะสงฆ์ , เล่ม 11, ตอนที่ 39, 23 ธันวาคม ร.ศ. 113, หน้า 308
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวตายในกรุง, เล่ม 11, ตอนเพิ่มเติม 44, 31 มกราคม ร.ศ. 113, หน้า 181
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, การเมรุพระธรรมไตรโลกาจารย์ที่วัดเทพศิรินธราวาศ , เล่ม 12, ตอนที่ 5, 5 พฤษภาคม ร.ศ. 114, หน้า 34-35
- บรรณานุกรม
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี เรื่อง พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เดช) วัดเทพศิรินธราวาส มรณภาพ, เล่ม 11, ตอนเพิ่มเติม 44, 31 มกราคม ร.ศ. 113, หน้า 180-181
- วชิรญาณวโรรส, สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยา. พระประวัติตรัสเล่า. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2544. 107 หน้า. ISBN 974-399-407-6
- สมมอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 428 หน้า. ISBN 974-417-530-3