มะขามแขก

มะขามแขก
สถานะการอนุรักษ์
Not evaluated (IUCN 3.1)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Rosids
อันดับ:	Fabales
วงศ์:	Fabaceae
วงศ์ย่อย:	Caesalpinioideae
เผ่า:	Cassieae
สกุล:	Senna
สปีชีส์:	S.  alexandrina
ชื่อทวินาม
Senna alexandrina Mill.

มะขามแขก (อังกฤษ: Indian Senna,Tinnevelly Senna) มีทรงต้นเป็นพุ่มหรือกอขนาดเล็กแตกกิ่งก้านสาขามากมาย จะสูงประมาณ 60-150 เซนติเมตร ใบเหมือนกับกับมะขามทั่วไป แต่จะยาวกว่า และที่ปลายใบแหลมกว่า ก้านใบมีใบย่อย ประมาณ 7 คู่ และ ใบมีสีเขียว มีรสเปรี้ยวหวานชุ่ม ยอดของกิ่งจะออกดอกเป็นช่อสีเหลือง จะมีกลีบที่รองดอกและกลีอดอกเกือบมีขนาดที่เท่ากันจำนวน 5 กลีบ ออกผลเป็นฝักลักษณะเหมือนกับถั่วลันเตา แต่จะแบนกว่า กว้างประมาณ 2 เซนติเมตร และยาวประมาณ 7 เซนติเมตร มีสีเขียวใสตอนยังอ่อน เมื่อแก่จะกลายเป็นสีดำ มีเมล็ดประมาณ 6 เมล็ด มีรสเปรี้ยว

ลักษณะของดินและน้ำที่เหมาะสม

• ดิน มะขามแขกชอบดินที่มีลักษณะร่อนอุดมสมบูรณ์
• น้ำ มะขามแขกเป็นพืชทนแล้ง ไม่ชอบน้ำท่วมขัง เมื่อเกิดการขังของน้ำจะทำให้รากของมะขามแขกเน่าได้

การปลูก

ใช้เมล็ดหยอดลงหลุม หรือ ใช้ต้นกล้า ไปปลูกในพื้นที่ที่ต้องการ ช่วงแรกหมั่นดูแลรักษาให้ดินมีความชุ่มชื่นตลอด เมื่อมะขามแขกเริ่มใหญ่แล้วจากนั้นรดน้ำตามความเหมาะสม ช่วงที่นิยมปลูกเป็นช่วงปลายฤดูฝน

ช่วงเวลาเก็บเกี่ยว

• การเก็บใบจะเริ่มการเก็บเกี่ยวเมื่ออายุได้ 50 วัน โดยตัดยอดเหนือใบแก่ รูดเอาแต่ใบย่อยใส่กระจาด เกลี่ยให้บาง ๆ แล้วนำไปผึ่งไว้ประมาณ 2-5 วัน
• การเก็บผลจะเก็บเมื่อผลมีอายุได้ประมาณ 20-23 วัน นำมาผึ่งในที่ร่ม โดยแผ่ออกบาง ๆ ผึ่งประมาณ 1-2 วัน แล้วนำไปผึ่งแดดอีกประมาณ 1 วันให้แห้งสนิท แล้วเก็บใสภาชนะที่สะอาดและมิดชิด

ประโยชน์

• ใบ ใช้ ระบายท้อง ถ่ายพิษอุจจาระเป็นมูก ถ่ายน้ำเหลือง ถ่ายพิษไข้ ถ่ายโรคบุรุษ ถ่ายพยาธิ แก้ริดสีดวงทวาร
• ผล ใช้ แก้ท้องผูก แก้ริดสีดวงทวาร ถ่ายพิษไข้ ขับลมในลำไส้

มะขามแขกมีสรรพคุณเป็นยาระบาย เนื่องจากจุลินทรีย์ในทางเดินอาหารจะเข้าไปย่อยสลายสารเซนโนไซด์เอและบีกลายเป็นสารเคมีชนิดหนึ่ง ที่ไปกระตุ้นการบีบตัวของกล้ามเนื้อลำไส้ใหญ่ ทำให้รู้สึกปวดท้องอยากถ่าย แต่คนมักเข้าใจผิดจึงโหมกินยาระบายวันละหลาย ๆ รอบ เมื่อเสียน้ำจากการถ่ายมากๆ ร่างกายก็จะทรุดโทรมลง รู้สึกอ่อนเปลี้ยเพลียแรง อาจถึงช็อกจนเสียชีวิตได้ และถ้าใช้ติดต่อกันเป็นเวลานานมากๆ จะทำให้ลำไส้ใหญ่นั่นเคยชิน การกินสมุนไพรมะขามแขกในรูปของชาชง ชนิดเม็ด หรือชนิดแคปซูลนั้น ถ้ากินในปริมาณที่พอเหมาะเพื่อช่วยแก้ปัญหาท้องผูกถือว่าไม่เป็นอันตราย แต่ถ้ากินในปริมาณที่มากจนเกินไปก็จะทำให้เกิดอันตรายได้เช่นกัน และที่เราต้องทำความเข้าใจกันใหม่นั้นก็คือ ยาระบายเหล่านี้ไม่ช่วยให้ลดความอ้วนได้ เพราะสิ่งที่ถูกขับออกมานั้นเป็นกากอาหารและน้ำในร่างกาย ส่วนไขมันก็ยังวนเวียนอยู่ในตัวเราไม่ได้ถูกระบายไปพร้อมกับของเสีย มะขามแขกเป็นเพียงแค่ยาระบายเท่านั้นไม่สามารถนำมากินเพื่อที่จะลดความอ้วนได้ และถ้ากินในปริมาณที่มากจนเกินไปก็อาจจะทำให้เสียชีวิตได้ด้วย

อ้างอิง

• สมุนไพรกับวัฒนธรรมไทย ตอนที่ 2 ไม้ริมรั้ว หน้าที่ 198 โดย สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข จัดพิมพ์เนื่องในวานชุมนุมแพทย์แผนไทยและสมุนไพรไทยแห่งชาติ ครั้งที่ 3