เตตุน (เตตุน: Tetun, ออกเสียง: [ˈt̪et̪un̪]) หรือ เตตุง (โปรตุเกส: Tetum, ออกเสียง: [ˈt̪et̪ũ])[3] เป็นภาษาประจำชาติของประเทศติมอร์-เลสเต เป็นภาษากลุ่มออสโตรนีเชียน ที่มีคำจำนวนมากมาจากภาษาโปรตุเกส รวมถึงภาษามลายูและภาษาอินโดนีเซีย

ภาษาเตตุน
Tetun Prasa; Tétum Praça (โปรตุเกส)
Tetun Dili, Tetun Prasa
ประเทศที่มีการพูดประเทศติมอร์-เลสเต
จำนวนผู้พูด390,000 คน  (2009)[1]
ภาษาที่สอง: 570,000 คนในประเทศติมอร์-เลสเต[2]
ตระกูลภาษา
ภาษาถิ่น
Belunese (Tetun Belu)
Terik (Tetun Terik)
ระบบการเขียนละติน (อักษรเตตุน)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการติมอร์-เลสเต
ผู้วางระเบียบสถาบันภาษาศาสตร์แห่งชาติ
รหัสภาษา
ISO 639-3tdt
บริเวณที่มีผู้พูดภาษาเตตุนเป็นภาษาแม่ในติมอร์-เลสเต
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด
ภาษาเตตุง (โปรตุเกส), เตตุน (เตตุน)
Lian Tetun
ประเทศที่มีการพูดติมอร์ตะวันตก, ติมอร์-เลสเต
จำนวนผู้พูด500,000 คน ส่วนใหญ่อยู่ในประเทศอินโดนีเซีย  (2010–2011)[1]
ผู้พูดภาษาที่สองในอินโดนีเซียและติมอร์-เลสเต 50,000 คน
ตระกูลภาษา
ภาษาถิ่น
Belunese (Tetun Belu)
Terik (Tetun Terik)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ ติมอร์-เลสเต
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน อินโดนีเซีย (จังหวัดนูซาเติงการาตะวันออก)
รหัสภาษา
ISO 639-2tet
ISO 639-3tet
บริเวณที่มีผู้พูดภาษา Tetum Belu (ตะวันตก) และ Tetum Terik (ตะวันออกเฉียงใต้) ในติมอร์-เลสเต แผนที่นี้ไม่แสดงผู้พูดภาษาเตตุนส่วนใหญ่ในติมอร์ตะวันตก

ประวัติ

แก้

เตตุนเกิดเป็นภาษาสำหรับการติดต่อในคริสต์ศตวรรษที่ 16 หลังจากที่ได้กลายเป็นอาณานิคมของประเทศโปรตุเกส ภาษาหลักของภาษานี้ เป็นภาษาที่ใช้ในเมืองหลวงดิลี เรียกว่า เตตุน-ปราซา: Tetun-Prasa ส่วนรูปแบบพื้นเมืองที่ใช้พูดในชนบทเรียกว่า เตตุน-เตริก: Tetun-Terik

ถึงแม้ว่า ภาษาโปรตุเกสเป็นภาษาราชการของติมอร์ของโปรตุเกส ซึ่งเป็นชื่อที่ใช้เรียกในสมัยนั้น เตตุน-ปราซา เป็นภาษา lingua franca ที่ใช้กันเป็นหลัก ซึ่งยืมคำมาจากโปรตุเกสเป็นอย่างมาก เมื่อประเทศอินโดนีเซียบุกเข้ายึดครองติมอร์ตะวันออกเป็นจังหวัดที่ 27 ของสาธารณรัฐ ได้มีการห้ามใช้ภาษาโปรตุเกส อย่างไรก็ดี แทนที่ศาสนจักรนิกายคาทอลิก จะนำภาษาอินโดนีเซียมาใช้ในพิธีสวดมนต์ ก็ได้นำภาษาเตตุนมาใช้แทน ทำให้เป็นจุดรวมของเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมและชาติ

ไวยากรณ์

แก้

ไวยากรณ์ของภาษาเตตุนไม่ซับซ้อน ไม่มีการแบ่งเพศ ไม่มีการผันคำกริยา ไม่มีคำนำหน้านามชี้เฉพาะ ไม่มีคำกริยาที่ตรงกับ verb to be ของภาษาอังกฤษ แต่มีคำ la'ós (แปลว่าไม่เป็น) ซึ่งแสดงความปฏิเสธ

  • Timor-oan la'ós Indonézia-oan.= ชาวติมอร์ไม่ได้เป็นชาวอินโดนีเซีย
  • Lia-indonézia la'ós sira-nia lian. = ภาษาอินโดนีเซียไม่ใช่ภาษาของเรา
 
ภาษาเตตุนและโปรตุเกส

maka (ผู้ซึ่ง ที่ซึ่ง) ใช้เป็นคำคุณศัพท์ได้ เช่น

  • Xanana Gusmão maka ita-nia Prezidente. = นี่คือ ซานานา กุสเมา ผู้เป็นประธานาธิบดีของเรา
  • João maka gosta serveja. = จอห์นเป็นคนคนหนึ่งซึ่งชอบเบียร์

คำถามใช่/ไม่ใช่ สร้างโดยใช้คำ ka (หรือ) หรือ ka lae (หรือไม่)

  • O bulak ka? = คุณบ้าหรือเปล่า
  • O gosta ha'u ka lae? = คุณไม่ชอบฉันหรือ

รูปพหูพจน์ไม่นิยมใช้กับคำนาม ยกเว้นมีคำว่า sitra (พวกเขา) อยู่ด้วย เช่น fetu = ผู้หญิง (1 คน) fetu sitra = ผู้หญิง (หลายคน) ในกรณีของคำที่มาจากภาษาโปรตุเกส มีการแยกรูปพหูพจน์ (ลงท้ายด้วย s) เช่น Estadus Unidus = สหรัฐอเมริกา Nasoens Unidas = สหภาพแห่งชาติ

 
ภาษาเตตุน ภาษามัมไบและภาษาโปรตุเกส

เปลี่ยนคำคุณศัพท์เป็นคำนาม เติมคำ oan เช่น malae = ต่างชาติ malae-oan = ชาวต่างชาติ ในทำนองเดียวกัน ชาวติมอร์เขียนว่า Timor-oan เมื่อกล่าวถึงประเทศของชาวติมอร์ใช้ Rai-Timor

ไม่แสดงรูปอดีตเว้นแต่มีคำบ่งชี้ เช่น ona (แล้ว) เช่น

  • Ha'u han = ฉันกิน
  • Ha'u han etu = ฉันกินข้าว (ปัจจุบัน/อดีต)
  • Ha'u han etu ona = ฉันกินข้าวแล้ว (อดีต/ปัจจุบันสมบูรณ์)

ภาษาเตตุนมีคำว่า"เรา" 2 คำแบบเดียวกับภาษามลายู คือ ami (ไม่รวมผู้ฟัง) และ ita (รวมผู้ฟัง) เช่น ami-nia karreta = รถของเรา ita-nia rain = ประเทศของเรา

คำว่า nia แสดงถึงเหตุการณ์ที่ยังดำเนินอยู่ การแสดงความเป็นเจ้าของใช้คำว่า nian เช่น povu Timór Lorosa'e nian = ประชาชนของติมอร์-เลสเต

คำกริยาสร้างโดยใช้คำอุปสรรค "ha-" หรือ "hak-" นำหน้านามหรือคุณศัพท์ เช่น

  • habeen - ทำให้เป็นของเหลว ละลาย- จาก been (ของเหลว)
  • habulak - ขับอย่างบ้าคลั่ง- จาก bulak (บ้า)
  • hamanas - ให้ความร้อน- จาก manas (ร้อน)

ในภาษาเตตุนไม่มีรูปประธานถูกกระทำ แต่คำอุปสรรค "na-" หรือ "nak-" ใช้เปลี่ยนรูปกริยาจากสกรรมกริยาเป็นอกรรมกริยา เช่น

  • nabeen - (ถูก) ทำให้เหลว
  • nabulak - (ถูก) ขับอย่างบ้าคลั่ง
  • namanas - (ถูก) ทำให้ร้อน

ข้อความพื้นฐาน

แก้
  • Bondia - "สวัสดี (ตอนเช้า)" (จากภาษาโปรตุเกส Bom dia).
  • Di'ak ka lae? - "เป็นอย่างไรบ้าง?" (แปลตรงตัว "คุณรู้สึกดีหรือไม่?")
  • Ha'u di'ak - "ฉันสบายดี"
  • Obrigadu/Obrigada - "ขอบคุณ", พูดโดยผู้ชาย/ผู้หญิง (จากภาษาโปรตุเกส Obrigado/Obrigada).
  • Ita bele ko'alia Tetun? - "คุณพูดภาษาเตตุนได้ไหม?"
  • Loos - "ใช่"
  • Lae - "ไม่"
  • Ha'u' [la] komprende - "ฉัน (ไม่) เข้าใจ" (จากภาษาโปรตุเกส compreender).

อ้างอิง

แก้
  1. 1.0 1.1 ภาษาเตตุง (โปรตุเกส), เตตุน (เตตุน) ที่ Ethnologue (18th ed., 2015) (ต้องสมัครสมาชิก)
  2. "Table 14: Second language/dialect by sex for the population over four years of age". Timor-Leste Population and Housing Census 2015. Timor-Leste Ministry of Finance. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-01-27. สืบค้นเมื่อ 2022-02-08.
  3. Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press.

แหล่งข้อมูลอื่น

แก้