พระยามนูสารศาสตรบัญชา (ศิริ เอมะศิริ)

อำมาตย์เอก พระยามนูสารศาสตรบัญชา (ศิริ เอมะศิริ) (4 สิงหาคม พ.ศ. 2389–18 กันยายน พ.ศ. 2459) ขุนนางชาวสยามผู้รับราชการใน กรมวัง และ กระทรวงยุติธรรม ช่วงกลาง รัชกาลที่ 5 ถึงกลางรัชกาลที่ 6 เป็น ผู้พิพากษาศาลต่างประเทศ เป็นต้นตระกูลเอมะศิริ และเป็นบิดาของ พันเอก พระยาฤทธิอัคเนย์ (สละ เอมะศิริ) หนึ่งในสี่ทหารเสือของคณะราษฎร ผู้เปลี่ยนแปลงการปกครอง เมื่อวันศุกร์ที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475

พระยามนูสารศาสตรบัญชา
เกิด	4 สิงหาคม พ.ศ. 2389
เสียชีวิต	18 กันยายน พ.ศ. 2459
ผลงาน	โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ โคลงภาพพระราชพงศาวดาร ยุทธกรรม ในโคลงยอเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์
คู่สมรส	คุณหญิงเหลือบ มนูสารศาสตรบัญชา
บุตร	พันเอก พระยาฤทธิอัคเนย์ (สละ เอมะศิริ)
บิดามารดา	หลวงพลาอาศรัย (อิ่ม อมาตยกุล) (บิดา) เอี่ยม (มารดา)

ประวัติ

พระยามนูสารศาสตรบัญชา เกิดเมื่อประมาณ พ.ศ. 2389/90 มีนามเดิมว่า ศิริ เป็นบุตรชายของ หลวงพลาอาศรัย (อิ่ม อมาตยกุล) กับภรรยาชื่อเอี่ยม และเป็นหลานปู่ของหลวงพิพิธสมบัติ (เอม อมาตยกุล) โดยตั้งนามสกุลใหม่เป็น เอมะศิริ ด้วยนำชื่อตนเองและปู่มาผูกเป็นสกุลใหม่

เริ่มต้นเข้ารับราชการในตำแหน่ง นายสนองราชบรรหาร มหาดเล็กหุ้มแพร นายยามเวรสิทธิ์ ต่อมาจึงได้เลื่อนบรรดาศักดิ์ขึ้นเป็น นายเสถียรรักษา ปลัดวังซ้าย ต่อมาในวันจันทร์ แรม 14 ค่ำ เดือน 8 อุตราสาธ ปีชวด สัมฤทธิศก พ.ศ. 2431 ได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น จมื่นจงภักดีองค์ขวา กรมพระตำรวจวังขวา ถือศักดินา ๘๐๐ จากนั้นในวันที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2434 จึงได้รับพระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์เป็น พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร กรมพระตำรวจวัง ถือศักดินา ๑๐๐๐

ในวันที่ 3 กันยายน พ.ศ. 2436 พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์เป็น พระยามนูสารศาสตรบัญชา ถือศักดินา ๓๐๐๐ ด้านชีวิตครอบครัวสมรสกับ คุณหญิงเหลือบ มีบุตรชายคือ พันเอก พระยาฤทธิอัคเนย์ หนึ่งในสี่ทหารเสือของ คณะราษฎร

พระยามนูสารศาสตรบัญชาถึงแก่กรรมด้วย โรคโบราณกรรม เมื่อวันที่ 18 กันยายน พ.ศ. 2459 โดยพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2460 ที่ วัดพระยาทำ ธนบุรี พระราชทานผ้าไตร ๑ ไตร ผ้าขาว ๔ พับ เงิน ๒๐๐๐ สตางค์

ยศ

• 7 สิงหาคม พ.ศ. 2454 - อำมาตย์เอก
• 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2455 - นายหมู่ตรี

ผลงานการประพันธ์

จิตรกรรมเรื่องโคลงภาพพระราชพงศาวดาร ภาพที่ 77 ตีเมืองปัตตานีได้ปืนใหญ่ ฝีมือของนายวร โคลงประกอบภาพนี้เป็นผลงานการประพันธ์ของพระยามนูสารศาสตรบัญชา (ศิริ เอมะศิริ) ขณะยังมีบรรดาศักดิ์เป็นนายเสถียรรักษา

• โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
  • ห้องที่ 17 รวมโคลง 28 บท เนื้อความตั้งแต่เมืองอยุธยาเตรียมงานถวายพระเพลิงท้าวทศรถจนเสร็จงานถวายพระเพลิง
  • ห้องที่ 28 - 29 รวมโคลง 56 บท เนื้อความตั้งแต่หนุมานรบกับฤทธิกันจนถึงพระรามเล่าเรื่องการยกศรในเมืองมิถิลาให้หนุมานฟัง
• โคลงภาพพระราชพงศาวดาร
  • โคลงประกอบรูปที่ 42 แผ่นดินสมเด็จพระศรีสุธรรมราชา ภาพพระนารายณ์ยกเข้าไปตีพระราชวัง
  • โคลงประกอบรูปที่ 77 แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ภาพตีเมืองตานีได้ปืนใหญ่
• ยุทธกรรม ในโคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2457 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)
• พ.ศ. 2455 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. 2446 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2447 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 5 (ม.ป.ร.5)

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของพระยามนูสารศาสตรบัญชา (ศิริ เอมะศิริ)

16. พระเสนานนท์               8. พระยาสมบัติยาธิบาล (บุญเกิด อมาตยกุล)                       4. หลวงพิพิธสมบัติ (เอม อมาตยกุล)                             18. พระยาราชสงคราม (ปาน)               9. คุณหญิงแป้น                       2. หลวงพลอาไศรย (อิ่ม อมาตยกุล)                                   5. คุณดวง                             1. พระยามนูสารศาสตรบัญชา (ศิริ เอมะศิริ)                                         3. เอี่ยม

แหล่งข้อมูลอื่น

• https://www.sac.or.th/databases/thailitdir/cre_det.php?cr_id=185