พระมหาปชาบดีโคตมีเถรี

พระมหาปชาบดีโคตมี (บาลี: Mahāpajāpatī Gotamī มหาปชาปตี โคตมี; สันสกฤต: Mahāprajāpatī Gautamī มหาปฺรชาปตี เคาตมี) เป็นพระราชธิดาแห่งโกลิยะ เป็นพระมาตุจฉาของพระโคตมพุทธเจ้า เพราะเป็นพระขนิษฐภคินีของพระนางสิริมหามายา พุทธมารดา และเป็นภิกษุณีรูปแรก ทรงได้เรียนกรรมฐานและทรงปฏิบัติอย่างจริงจัง จนได้บรรลุเป็นพระอรหันต์ พระพุทธเจ้าทรงยกย่องท่านว่าเป็นเอตทัคคะ คือเลิศกว่าผู้อื่นในทางรัตตัญญู (คือผู้มีรู้ราตรีนาน)

มหาปชาบดีโคตมีเถรี
พระมหาปชาบดีโคตมีประทับอยู่บนอาสนะ
ข้อมูลทั่วไป
สถานที่ประสูติ	เทวทหะ แคว้นโกลิยะ
สถานที่บรรลุธรรม	กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน
เอตทัคคะ	รัตตัญญู (ผู้รู้ราตรีนาน)
อาจารย์	พระโคตมพุทธเจ้า
นิพพาน	(120 พรรษา)
สถานที่นิพพาน	ภิกขุณูปัสสยาราม
ฐานะเดิม
ชาวเมือง	เทวทหะ
พระบิดา	พระเจ้าอัญชนะ
พระมารดา	พระนางยโสธรา
วรรณะเดิม	กษัตริย์
ราชวงศ์	โกลิยะ
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

พระประวัติ

พระนางปชาบดีโคตมี (ซ้าย) ในพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสกับพระเจ้าสุทโธทนะ

เมื่อพระนางสิริมหามายาสวรรคตแล้ว หลังจากที่เจ้าชายสิทธัตถะประสูติได้ 7 วัน ในกาลต่อมาพระเจ้าสุทโธทนะได้ทรงตั้งพระนางมหาปชาบดีโคตมีไว้ในตำแหน่งพระอัครมเหสี ซึ่งพระนางได้ทรงถวายการอภิบาลเจ้าชายสิทธัตถะ เสมือนเป็นพระราชโอรสของพระองค์เอง พระนางมีพระราชโอรสพระองค์หนึ่งพระนามว่า เจ้าชายนันทะ และมีพระราชธิดาพระองค์หนึ่งพระนามว่า เจ้าหญิงรูปนันทา

พระนางได้ทรงแสดงความประสงค์จะบวชต่อพระพุทธเจ้าในคราวที่พระองค์เสด็จไปโปรดพระพุทธบิดาและพระประยูรญาติ ณ กรุงกบิลพัสดุ์ แคว้นสักกะ แต่พระพุทธเจ้ามิได้ทรงอนุญาตให้พระนางผนวช เนื่องจากยังไม่เคยทรงอนุญาตให้สตรีอุปสมบทในพระพุทธศาสนา ต่อมาเมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จไปเมืองเวสาลีและประทับอยู่ที่ กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน พระนางปชาบดีโคตมีพร้อมด้วยเหล่านางสากิยานีจำนวนมาก จึงได้ปลงพระเกศา ห่มผ้ากาสายะ เป็นการแสดงเจตนาที่จะบวชอย่างแรงกล้า โดยเสด็จไปยังกูฏาคารศาลาป่ามหาวัน เมืองเวสาลี เพื่อทรงทูลขออุปสมบท โดยพระนางได้ทรงแจ้งพระประสงค์ต่อพระอานนท์ให้นำความไปกราบทูลพระพุทธเจ้า ขอให้พระนางพร้อมทั้งเหล่านางสากิยานีได้อุปสมบทเป็นภิกษุณีในพระพุทธศาสนา ซึ่งพระอานนท์ใช้ความพยายามอยู่หลายหน พระพุทธเจ้าจึงทรงออกหลัก ปฏิบัติเป็นพิเศษสำหรับสตรีผู้ที่จะเข้ามาบวชในพระพุทธศาสนา คือครุธรรม 8 ซึ่งพระนางมหาปชาบดีโคตมี ทรงยินดีปฏิบัติตามครุธรรม ทั้ง 8 ประการ จึงได้รับการอุปสมบทในพระพุทธศาสนา พร้อมทั้งเหล่านางสากิยานี

หลังจากการอุปสมบท พระมหาปชาบดีโคตมีเถรีได้ทรงเรียนกรรมฐานที่พระพุทธเจ้าทรงประทานและปฏิบัติอย่างจริงจัง จนได้บรรลุพระอรหันต์ แม้ภิกษุณีเหล่าสากิยานีที่อุปสมบทพร้อมกับท่านก็ได้บรรลุพระอรหันต์เหมือนกัน

พระมหาปชาบดีโคตมีเถรีนิพพานขณะมีพระชนมายุได้ 120 พรรษา

แหล่งข้อมูลอื่น

• ประวัติความเป็นมาของนางภิกษุณี จากวินัยปิฎก เล่ม ๗ หน้า ๓๒๐ ถึง ๓๒๖