พระธรรมไตรโลก (ชื่น)

พระธรรมไตรโลก นามเดิม ชื่น เป็นพระภิกษุเถรวาทชาวไทย อดีตเจ้าอาวาสวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร และอดีตสมเด็จพระสังฆราชไทยพระองค์ที่ 3 แห่งกรุงธนบุรี

พระธรรมไตรโลก (ชื่น )
ตำแหน่งชั้นสูง
ที่อยู่	วัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
ตำแหน่ง	อดีตเจ้าอาวาสวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร อดีตสมเด็จพระสังฆราช

ประวัติ

พระธรรมไตรโลก มีนามเดิมว่า ชื่น เป็นชาวเมืองแกลง มีสมณศักดิ์เป็นพระครูสุธรรมธีรราชมหามุนี เจ้าคณะเมืองระยอง ภายหลังจากสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงสถาปนากรุงธนบุรี จึงได้ย้ายมาจำพรรษาในกรุงธนบุรี ดำรงสมณศักดิ์ที่พระโพธิวงศ์ เป็นเจ้าอาวาสวัดหงส์รัตนาราม ต่อมาได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช แทนสมเด็จพระสังฆราช (ศรี) ที่ถูกถอดจากสมณศักดิ์

สมเด็จพระสังฆราชชื่น เป็นพระสงฆ์ที่รอบรู้และแตกฉานในพระไตรปิฎกระดับดีเยี่ยม แม้ภายหลังจะถูกปลดออกจากตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ก็ยังมีรายชื่อเป็นผู้ชำระพระอภิธรรมปิฎกในส่วนปรมัตถ์ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และยังได้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดหงส์รัตนารามจนถึงแก่มรณภาพ

สมเด็จพระสังฆราช

พ.ศ. 2324 อันเป็นปีสุดท้ายแห่งรัชกาลสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สมเด็จพระสังฆราช (ศรี) ได้ถูกถอดจากตำแหน่งเนื่องจากได้ถวายวิสัชนาร่วมกับ พระพุฒาจารย์ วัดบางหว้าน้อย (วัดอมรินทราราม) และพระพิมลธรรม วัดโพธาราม เรื่องพระสงฆ์ปุถุชนไม่ควรไหว้คฤหัสถ์ที่เป็นอริยบุคคล เนื่องจากคฤหัสถ์เป็นหินเพศต่ำ พระสงฆ์เป็นอุดมเพศที่สูง เพราะทรงผ้ากาสาวพัสตร์และพระจาตุปาริสุทธิศีลอันประเสริฐ ดังความว่า

“ถึงมาตรว่าคฤหัสถ์เป็นพระโสดาก็ดี แต่เป็นหินเพศต่ำ อันพระสงฆ์ถึงเป็นปุถุชน ก็ตั้งอยู่ในอุดมเพศอันสูง เหตุทรงผ้ากาสาวพัสตร์ และพระจตุปาริสุทธิศีลอันประเสริฐ ซึ่งจะไหว้นบคฤหัสถ์ อันเป็นพระโสดานั้นก็บ่มิควร”

ข้อวิสัชนาดังกล่าวนี้ไม่ต้องพระทัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี พระองค์จึงให้ถอดเสียจากตำแหน่งพระสังฆราช ลงมาเป็นพระอนุจร (พระธรรมดา) แล้วทรงตั้งพระโพธิวงศ์ เป็นสมเด็จพระสังฆราช และตั้งพระพุทธโฆษาจารย์ เป็นพระวันรัต

เมื่อเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกทรงปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชรามาธิบดีเมื่อ พ.ศ. 2325 แล้ว ก็โปรดให้ถอดยศสมเด็จพระสังฆราช (ชื่น) วัดหงส์ฯ ลงเป็นพระธรรมธิราราชมหามุนี ทั้งนี้ทรงมีพระปรารภว่า "มีความรู้มาก เสียดายแต่ว่ามีสันดานสอพลอ" จากนั้นก็โปรดสถาปนาพระอาจารย์ศรี วัดระฆังโฆสิตาราม ขึ้นดำรงสมณฐานันดรศักดิ์ที่ "สมเด็จพระสังฆราช" อีกคำรบหนึ่ง จึงเป็นว่า พระสังฆราช (ศรี) วัดระฆัง ได้เป็นสังฆราชสองหน พระพุทธาจารย์และพระพิมลธรรมนั้น ก็ทรงโปรดให้คืนครองสมณศักดิ์และตำแหน่งดังเดิม และโปรดให้กลับครองวัดเก่าที่เคยสถิต

สมณศักดิ์

• "ไม่ปรากฏ" ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระครูสัญญาบัตรที่ พระครูสุธรรมธีรราชมหามุนี
• พ.ศ. 2311 ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่ พระโพธิวงศ์
• พ.ศ. 2324 ได้รับพระราชทานเลื่อนสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ 3 แห่งกรุงธนบุรี
• พ.ศ. 2325 ได้รับพระราชทานลดสมณศักดิ์ลงเป็นพระราชาคณะที่ พระธรรมธิราราชมหามุนี ว่าที่พระพนรัตน
• พ.ศ. 2330 ได้รับพระราชทานลดสมณศักดิ์ลงเป็นพระราชาคณะที่ พระธรรมไตรโลก

อ้างอิง

ก่อนหน้า		พระธรรมไตรโลก (ชื่น)		ถัดไป
สมเด็จพระสังฆราช (ศรี) (สมัยกรุงธนบุรี)		สมเด็จพระสังฆราชแห่งกรุงธนบุรี (พ.ศ. 2324 — พ.ศ. 2325)		สมเด็จพระสังฆราช (ศรี) (สมัยกรุงรัตนโกสินทร์)