คลองตะเคียน

1

แผนที่ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ 1 ตำแหน่งคลองตะเคียน

คลองตะเคียน หรือ คลองขุนศรีไชย ในเอกสารเก่าเรียก คลองขุนละครไชย (เพราะเป็นสถานที่ประหารขุนละคอนไชย) ส่วนฝรั่งในสมัยกรุงศรีอยุธยาเรียกว่า คลองน้ำยา บางทีก็เรียก คลองเห็ด แผนที่กรุงศรีอยุธยาสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทำโดยช่างแผนที่ฝรั่งเศสที่ชื่อ ฌาคส์ นิโกลาส์ เบแล็ง ระบุตำแหน่งคลองตะเคียนว่า คูจามใหญ่ เนื่องจากเป็นชุมชนของชาวมลายูจากปัตตานีกับชาวจามจากเวียดนาม

คลองตะเคียนเป็นคลองทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของเกาะเมืองอยุธยา เป็นคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยา จากริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งใต้นอกเกาะเมือง อยู่ถัดทางตะวันตกใกล้วัดนักบุญยอแซฟ อยุธยา ไหลเป็นเส้นตรงลงไปทางทิศใต้ แล้ววกหักข้อศอกไปทางทิศตะวันออก เชื่อมแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณเหนือเกาะเรียน (ฝั่งตรงข้ามหมู่บ้านญี่ปุ่น เยื้องทางใต้) ตัวคลองกว้างประมาณ 15–20 เมตร สามารถใช้เป็นเส้นทางการสัญจรไปมาได้ คลองมีความยาวประมาณ 4 กิโลเมตร

ประวัติ

คลองตะเคียนน่าจะขุดขึ้นในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ขุดเพื่อให้เรือผ่านเข้าออกเป็นคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยา เนื่องจากตรงบริเวณป้อมเพชรน้ำจะไหลแรงมากเพราะมีแม่น้ำป่าสักใหลมาชนกับแม่น้ำเจ้าพระยา ทำให้เรือมักจะล่มประจำ จึงเรียกบริเวณตรงนี้ว่า สำเภาล่ม มานิต วัลลิโภดม ระบุว่าคลองขุดในสมัยพระยาธรรมิกราชแห่งอโยธยา จุลศักราช 458 พ.ศ. 1639

ปลายสมัยอยุธยาบริเวณปากคลองมีตลาดบ้านจีน มีศาลเจ้าจีน และมีซ่องโสเภณี 4 โรง “รับจ้างทำชำเราแก่บุรุษ” เป็นหลักฐานสำคัญว่าเป็นที่ชุมนุมจอดเรือแพจากนานาชาติ ได้แก่สำเภาสลุบกำปั่น

ในคำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรมกล่าวถึงย่านที่อยู่ตามแนวคลองและท้ายคลองว่า "ครั้นถึงฤดูลมสําเภาพัดเข้ามาในกรุง เป็นมรสุมเทศกาลพวกลูกค้าพานิชสําเภาจีนและลูกค้าแขกสลุป ลูกค้าฝรั่งกําปั่น ลูกค้าแขกกุศราชและพวกลูกค้าแขกสุรัด แขกชวามาลายู แขกฝรั่งเศส โปรตุเกส วิลันดาอิสปันยอนอังกฤษและฝรั่งดํา ฝรั่งลังกุนีและแขกเกาะ เป้นลูกค้าพานิชคุมสําเภาสลุปกําปั่นแล่นเข้ามาทอดสมอออยู่ท้ายคู"

คลองตะเคียนเป็นที่อยู่ของชุมชนชาวมุสลิมเช่นเดียวกับคลองปทาคูจาม (คลองคูจาม) สถานที่ตั้งบริเวณคลองตะเคียนได้แก่ วัดกลางคลองตะเคียน มัสยิดกุฎีช่อฟ้า มัสยิดตะเกี่ยโยคินราชมิสจินจาสยามซึ่งมีอายุ 400 กว่าปี สร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม ตั้งอยู่แถวปากคลอง วัดโคกจินดาราม มัสยิดนูรุ้ลยะมาล และวัดสำเภาล่ม