กงสะเด็น
| กงสะเด็น | |
|---|---|
| การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ | |
| อาณาจักร: | Plantae |
| หมวด: | Magnoliophyta |
| ชั้น: | Magnoliopsida |
| อันดับ: | Lamiales |
| วงศ์: | Lamiaceae |
| สกุล: | Picria |
| สปีชีส์: | P. fel-terrae |
| ชื่อทวินาม | |
| Picria fel-terrae Lour. | |
| ชื่อพ้อง[1][2] | |
| |
กงสะเด็น (ชื่อวิทยาศาสตร์: Picria fel-terrae) เป็นพืชดอกล้มลุกปีเดียว และเป็นพืชสมุนไพรที่หายากในประเทศไทยซึ่งหมอพื้นบ้านเข้าใจว่าสมุนไพรชนิดนี้ได้สูญพันธุ์ไปจากธรรมชาติแล้ว[3] พบใช้ในตำรายาแผนไทยอีสานและลาว ปัจจุบันเป็นพืชชนิดเดียวในสกุลกงสะเด็น ของวงศ์กระเพรา ที่ได้รับการยอมรับ
ศัพทมูลวิทยา แก้
กงสะเด็น เป็นภาษาลาวและอีสาน กง แปลว่า เขตแดน, บริเวณ, สิ่งที่มีลักษณะกลมหรือคล้ายวงกลม[4][5] สะเด็น แปลว่า กระเด็น[6] กงสะเด็น ใช้เรียกพืชชนิดหนึ่งเมื่อผลแก่เต็มที่ผลจะแตกกระเด็นตกไปในที่ไกล[7] (นอกเขตพุ่มต้น)
ชื่ออื่น แก้
ชื่อในภาษาอื่น[8] ได้แก่
- ภาษาจีนกลาง : 苦玄参 ขู่สฺวันเชิน[9]
- ภาษาฟิลิปีโน : Sagai-uak[8]
- ภาษาอินโดนีเซีย : Tamah raheut, Daun kukurang, Papaita[8]
- ภาษามลายู : Hempedu tanah, Gelumak susu, Rumput kerak nasi[8]
- ภาษาอังกฤษ : Curanja[3]
อนุกรมวิธาน แก้
กงสะเด็น (Picria fel-terrae) ได้รับการระบุชนิดโดยโยอันนิส เดอ ลัวร์ไรโร (Joannis de Loureiro; Lour.) ในหนังสือ ฟลอราโคชินชีเนนซิส (Flora Cochinchinensis) ฉบับตีพิมพ์ครั้งที่ 2 ปี 1790 หน้า 393[10]
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ แก้
พืชล้มลุกปีเดียว พุ่มเตี้ย[3] สูงประมาณ 1 เมตร มีรากออกตามข้อ สามารถไหลไปกับพื้นดิน[3] กิ่งก้านแตกแขนงจำนวนมากตามลำต้นและตั้งตรง[9] (ลักษณะเดียวกันกับพืชอื่นในวงศ์กะเพรา)
ก้านใบ 0.5–2 เซนติเมตร ใบรูปไข่ปลายแหลมถึงกึ่งกลมป้อม ยาว 5.5 เซนติเมตร กว้าง 3 เซนติเมตร เส้นใบมีขนสากสั้น ๆ ปลายชี้ทำมุมออกจากกิ่งใบ และขนสากสั้นบนใบทำมุมเข้าหากิ่งใบ โคนใบโค้งมนหรือเป็นรูปลิ่ม ขอบใบจักหรือหยัก ปลายใบแหลม เส้นใบ 4 หรือ 5 เส้นในแต่ละด้าน[9]
ช่อดอกกระจะ (raceme) 4–8 ดอก ก้านดอกยาว 1 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงรูปขอบขนานกึงรูปไข่ ยาว 1.4 เซนติเมตร กว้าง 1 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงล่างเล็กกว่ากลีบเลี้ยงบนซึ่งมักมีปลายเป็นสองแฉก กลีบดอกสีขาวหรือน้ำตาลแดง กว้างประมาณ 1.2 เซนติเมตร เป็นท่อยาวประมาณ 6.5 มิลลิเมตร ตีบตรงกลาง ฐานกลีบดอกกว้าง กลีบดอกล่างสามกลีบยาว 6.5 มิลลิเมตร ปลายกลีบแผ่ค่อนข้างแบน กลีบดอกบน 4.5 มิลลิเมตร กลีบแคบห่อเข้าประกบกลีบล่างคล้ายการป้องกัน ปลายกลีบบนงอนตั้งขึ้น มีขนสั้นบนผิวบนกลีบจำนวนมาก ปลายเกสรรูปไข่ 5–6 มิลลิเมตร สองอันสีเหลือง[9]
การแพร่กระจายและถิ่นที่อยู่ แก้
มีการกระจายพันธุ์อยู่ในป่าธรรมชาติในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้[3][11] จีนตอนใต้[11][12] และอินเดีย[3] ตั้งแต่รัฐอัสสัม[11] เมียนมา[12] ลาว[11][12] มาเลเซีย[11][12] เวียดนาม[11][12] อินโดนีเซีย[12]และฟิลิปปินส์[3][11] เป็นสมุนไพรหายาก เกิดขึ้นบนเนินป่าหรือชายป่าที่ร่มครึ้ม พื้นที่ชุ่มน้ำ[13] ตั้งแต่ระดับน้ำทะเลถึง 900 เมตร[3] ในประเทศจีนพบที่ความสูง 700–1,400 เมตร[9][13]
การนำมาใช้เป็นสมุนไพรตามตำรับดั้งเดิม ส่วนใหญ่เก็บมาจากป่าธรรมชาติ แต่มีหลายพื้นที่ที่มีการปลูกแล้วนำมาจำหน่ายในตลาดท้องถิ่น ซึ่งในประเทศไทยกงสะเด็นในป่าธรรมชาติหายไปและปลูกขยายพันธุ์ไม่ทัน ส่งผลให้ตำรายาแผนไทยบางส่วนที่มีส่วนประกอบของกงสะเด็นหายไป แต่ยังพบได้ในประเทศลาว[3]
การใช้ประโยชน์ แก้
สารสำคัญ แก้
จากการศึกษาเชิงลึกพบสารสำคัญหลายชนิด เช่น ฟลาโวนอยส์, ไกลโคซายด์, คิวแรนจิน (curangin) และกลุ่มไตรเตอร์ปีนแซปโปนิน (triterpene saponins) สารคิวแรนจินที่พบมีคุณสมบัติเหมือนไดจิทาลีส (digitalis) ที่ใช้เป็นยากระตุ้นหัวใจ ที่ได้จากพืชในสกุล Digitalis แต่มีความเป็นพิษเล็กน้อย[3][14]
ประโยชน์ทางยา แก้
เมื่อนำสมุนไพรกงสะเด็นแห้งมาสกัดด้วยแอลกอฮอล์ พบว่าสามารถยับยั้งแบคทีเรียที่ก่อโรคในลำไส้ (Proteus vulgaris) และแบคทีเรียที่ทำให้เกิดอาหารเป็นพิษ (Staphylococcus aureus)[3] นอกจากนี้ในตำรายาจีนยังพบว่าสามารถต่อต้านเชื้อไวรัสเริม (Herpes simplex virus 1; HSV-1; Human alphaherpesvirus 1)[3]
ใบสดมีรสขมมาก มีฤทธิ์ขับปัสสาวะ[15] ช่วยบำรุงตับ ปกป้องหัวใจ เบาหวาน[16][17] ยับยั้งไวรัสตับอักเสบบี (HB) e-antigen[18] ต้านอนุมูลอิสระ[19][20] ต้านการอักเสบ เคมีบำบัดร่วมสำหรับมะเร็งเต้านม[3][21] ยาขับพยาธิ[22] และยาแก้ปวด [23]
เมื่อหมักด้วยแอลกอฮอล์ใช้เป็นยาชูกำลัง[3]
ทั้งต้นนำมาต้มดื่มรักษาอาการผิดปกติต่าง ๆ ได้หลายอย่าง โดยเฉพาะอาการปวดท้องเนื่องจากกระเพาะอาหารผิดปกติ อาการโคลิก (อาการปวดท้องในเด็กเล็ก) และอาการผิดปกติของตับจัดว่าเป็นอาหารเรียกน้ำย่อยได้ กระตุ้นให้มีประจำเดือน กระตุ้นลำไส้ กระเพาะอาหาร และใช้เป็นยาขับเหงื่อ[3]
ใบสดนำมาบดใช้พอกแผลและรักษาโรคผิวหนัง เมื่อใช้ร่วมกับใบบัวบกจะช่วยรักษาไอกรนและอาการเจ็บแน่นหน้าอก[3]
อ้างอิง แก้
- ↑ "Picria fel-terrae Lour. | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (ภาษาอังกฤษ).
- ↑ "Picria fel-terrae Lour. — The Plant List". www.theplantlist.org.
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 มติชนสุดสัปดาห์ (March 5, 2022). "โก้งสะเด็นหรือกงสะเด็น สมุนไพรหายาก / สมุนไพรเพื่อสุขภาพ". มติชนสุดสัปดาห์.
- ↑ "กง", วิกิพจนานุกรม, January 26, 2022, สืบค้นเมื่อ March 5, 2022
- ↑ esan108.com. "กง ภาษาอีสาน". esan108.com.
- ↑ "สะเด็น", วิกิพจนานุกรม, June 17, 2021, สืบค้นเมื่อ March 5, 2022
- ↑ esan108.com. "กงสะเด็น ภาษาอีสาน". esan108.com.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 "Sagai-uak, Picria fel-terrae: Philippine Medicinal Herbs / Alternative Medicine". www.stuartxchange.org.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 "Picria felterrae in Flora of China @ efloras.org". www.efloras.org.
- ↑ Loureiro, João de; Lisboa, Academia das Ciências de (1790). Flora cochinchinensis : sistens plantas in regno Cochinchina nascentes. Quibus accedunt aliae observatae in Sinensi imperio, Africa Orientali, Indiaeque locis variis. Omnes dispositae secundum systema sexuale Linnaeanum. Labore. Vol. 2. Ulyssipone :: Typis, et expensis academicis,.
{{cite book}}: CS1 maint: extra punctuation (ลิงก์) - ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 "Picria Lour. | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (ภาษาอังกฤษ).
- ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 "Picria fel-terrae Lour". www.gbif.org (ภาษาอังกฤษ).
- ↑ 13.0 13.1 "Curanga amara: Lansdown, R.V." IUCN Red List of Threatened Species. July 12, 2011. doi:10.2305/iucn.uk.2011-2.rlts.t199703a9120155.en.
- ↑ "Picria felterrae - Useful Tropical Plants". tropical.theferns.info.
- ↑ Dalimunthe, Aminah; Harahap, Urip; Rosidah; M, Pandapotan Nasution (July 1, 2015). "EVALUATION OF DIURETIC ACTIVITY OF PICRIA FEL-TERRAE LOUR LEAVES EXTRACTS". Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research (ภาษาอังกฤษ): 204–205. ISSN 2455-3891.
- ↑ Chan, Chuk-ching; Zhang, Hong-wei; Chan, Kelvin; Lin, Zhi-xiu (January 29, 2016). "Xiaoke Pill (消渴丸) and anti-diabetic drugs: A review on clinical evidence of possible herb-drug interactions". Chinese Journal of Integrative Medicine. doi:10.1007/s11655-015-2106-5. ISSN 1672-0415.
- ↑ Purba, Hartono Apriliasta; Syafril, Santi; Lindarto, Dharma (April 29, 2018). "Effect of Puguntano Extract (Curanga Fel-Terrae Merr.) on hs-CRP Level in Newly Diagnosed Type 2 Diabetes Mellitus Patient". The Indonesian Biomedical Journal. 10 (1): 79. doi:10.18585/inabj.v10i1.362. ISSN 2355-9179.
- ↑ Auliafendri, Novycha; Rosidah, Rosidah; Yuandani, Yuandani; Suryani, Sri; Satria, Denny (November 14, 2019). "The Inhibitory Activity of Picria fel-terrae Lour Herbs Extract on Nitric Oxide Production toward RAW 264.7 Cells Induced by Lipopolysaccharide". Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. 7 (22): 3737–3740. doi:10.3889/oamjms.2019.493. ISSN 1857-9655.
- ↑ Satria, Denny; Silalahi, Jansen; Haro, Ginda; Ilyas, Syafruddin (2018). "Antiproliferative and Apoptotic Induction of n-Hexane Fraction of Picria fel-terrae lour. Herbs on T47D Cell Line". Proceedings of BROMO Conference. SCITEPRESS - Science and Technology Publications. doi:10.5220/0008359701900193.
- ↑ Thuan, Nguyen Duy; Ha, Do Thi; Thuong, Phuong Thien; Na, Min Kyun; Bae, KiHwan; Lee, Jong Pill; Lee, Jeong-Hun; Seo, Hyo-Won; Min, Byung-Sun; Kim, Jin-Cheol (September 2007). "A phenylpropanoid glycoside with antioxidant activity from picria tel-ferae". Archives of Pharmacal Research. 30 (9): 1062–1066. doi:10.1007/bf02980238. ISSN 0253-6269.
- ↑ Harahap, Urip; Hasibuan, Poppy Anjelisa Zaitun; Sitorus, Panal; Satria, Denny (April 26, 2018). "CYTOTOXICITY ACTIVITY OF PICRIA FEL-TERRAE LOUR. HERBS AGAINST 4T1 AND MCF-7 BREAST CANCER CELLS". Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research. 11 (13): 194. doi:10.22159/ajpcr.2018.v11s1.26608. ISSN 2455-3891.
- ↑ Harahap, Urip; Bastian, Marianne; Yuliasmi, Sri; Husori, Dadang Irfan; Patilaya, Popi; Laila, Lia (November 1, 2017). "HEPATOPROTECTIVE ACTIVITY FROM ETHANOL EXTRACT OF PUGUN TANO'S LEAVE (Curanga fel-terrae (Lour.) Merr.)". Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research. 10 (11): 78. doi:10.22159/ajpcr.2017.v10i11.19127. ISSN 2455-3891.
- ↑ Satria, Denny; Silalahi, Jansen; Haro, Ginda; Ilyas, Syafruddin; Hasibuan, Poppy Anjelisa Zaitun (November 14, 2019). "Cytoprotective Activity of Ethylacetate Fraction of Picria fel-terrae Lour. Herbs". Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. 7 (22): 3865–3867. doi:10.3889/oamjms.2019.521. ISSN 1857-9655. PMC 7048334. PMID 32127993.