โผฏฐัพพะ
โผฏฐัพพะ คือ สิ่งที่มาถูกต้องกาย, สิ่งที่กายสัมผัสแตะต้องได้ ได้แก่ อารมณ์หรือสัมผัสที่มีลักษณะ แข็ง นิ่ม ตึง หย่อน ร้อน เย็น เคลื่อนไหว หยุดนิ่ง เจ็บ ปวด เมื่อย ชา คัน เป็นต้น ซึ่งมากระทบหรือสัมผัสกับกาย และกายสามารถรู้สึกได้ถึงลักษณะนั้น เช่น น้ำกระเซ็นมาถูกแขน แขนก็รู้สึกถึงสิ่งที่มาถูกนั้น
โผฏฐัพพะ มี 2 อย่าง คือ 1. โผฏฐัพพะที่ไม่ประกอบด้วยเวทนา 2. โผฏฐัพพะที่ประกอบด้วยเวทนา
โผฏฐัพพะที่ไม่ประกอบด้วยเวทนามี 8 อย่าง จัดเป็นโผฏฐัพพะแท้ เป็นโผฏฐัพพะในกายวิญญาณ ได้แก่ 1. ความรู้สึก แข็ง นิ่ม ของธาตุดิน 2. ความรู้สึก ตึง หย่อน ของธาตุน้ำทางอ้อมแต่เป็นธาตุลมทางตรงที่ทำหน้าที่เกาะกุมให้เกิดรูปร่าง (ความรู้สึก พอง ยุบ จัดเป็นสมมุติบัญญัติ) 3. ความรู้สึก ร้อน เย็น ของธาตุไฟ 4. ความรู้สึก เคลื่อนไหว หยุดนิ่ง ของธาตุลม (ความรู้สึก เข้า ออก จัดเป็นสมมติบัญญัติ)
โผฏฐัพพะที่ประกอบด้วยเวทนา เป็นธรรมารมณ์ในมโนวิญญาณ เรียกอีกอย่างว่าโผฏฐัพพะธรรมารมณ์ เป็นธรรมารมณ์ที่เกิดขึ้นทางกาย เป็นโผฏฐัพพะที่ประกอบด้วยเวทนา เช่น เจ็บ ปวด เมื่อย ชา คัน เป็นต้น เพราะจิตเมื่อโผฏฐัพพะเหล่านี้เกิดขึ้น จิตจะไปกำหนดจับที่เวทนาก่อน และเมื่อผัสสะเกิดขึ้นจะไม่สามารถแยกโผฏฐัพพะคือความรู้สึกทางกายออกจากเวทนาได้ จึงจัดให้โผฏฐัพพะที่ประกอบด้วยเวทนาเหล่านี้เป็นธรรมารมณ์เสีย การจะแยกเวทนาออกจากธรรมารมณ์ได้นั้นสามารถทำได้ด้วยการบรรลุนามรูปปริจเฉทญาณ ซึ่งเป็นญาณที่สามารถแยกรูปนามออกจากกันได้
อ้างอิง
แก้- พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙ ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุดคำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548