เพลงยาวหม่อมพิมเสน

เพลงยาวหม่อมพิมเสน เป็นกลอนเพลงยาวที่มีลักษณะเป็นนิราศในสมัยกรุงศรีอยุธยา ถือเป็นนิราศในลักษณะกลอนสุภาพเรื่องเดียวในสมัยกรุงศรีอยุธยา แต่ก็รวมไว้ในพวกเพลงยาวสังวาศ หาได้แยกออกเป็นเรื่องต่างหากเหมือนอย่างนิราศที่แต่งกันในชั้นกรุงรัตนโกสินทร์ไม่ เพลงยาวหม่อมหม่อมพิมเสนถือเป็นต้นแบบนิราศ ส่งแรงบันดาลใจให้สุนทรภู่แต่งนิราศเรื่องต่าง ๆ

เพลงยาวหม่อมพิมเสน
ชื่ออื่น	เพลงยาวหม่อมภิมเสน, เพลงยาวนายภิมเสน, นิราศเมืองเพชรบุรีสำนวนของหม่อมภิมเสน
กวี	หม่อมพิมเสน
ประเภท	นิราศ กลอนเพลงยาว
คำประพันธ์	กลอนเพลงยาวจำนวน 18 เรื่อง
ยุค	กรุงศรีอยุธยา
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมวรรณศิลป์

เพลงยาวหม่อมพิมเสนไม่ปรากฏหลักฐานว่าแต่งเมื่อใด บ้างว่าแต่งในสมัยพระเจ้าเอกทัศน์ พบต้นฉบับเป็นกลอนเพลงยาวจำนวน 18 เรื่อง รวมพิมพ์อยู่ในหนังสือ ชุมนุมเพลงยาวสมัยโบราณ ซึ่งจัดพิมพ์โดยศึกษานุมิตรสมาคม เมื่อ พ.ศ. 2504 ต่อมาใน พ.ศ. 2545 สำนักพิมพ์มติชนได้นำเพลงยาวเรื่องสุดท้ายซึ่งมีขนาดยาวที่สุด แล้วตรวจสอบกับต้นฉบับของวิทยาลัยวิชาการศึกษาปทุมวันให้ชื่อว่า นิราศเมืองเพชรบุรี รวมพิมพ์ในหนังสือ ประวัติศาสตร์สังคมและวัฒนธรรมจากวรรณคดี กวีสยามนำเที่ยวกรุงเทพฯ

เนื้อหาและการเดินทาง

กลอนเพลงยาวเป็นกลอนที่บังคับบทขึ้นต้นเพียง 3 วรรค ส่วนบทต่อ ๆ ไปคงมี 4 วรรคตลอด สัมผัสเป็นแบบกลอนสุภาพ และต้องลงด้วยคำว่า เอย จำนวนคำในวรรคอยู่ระหว่าง 7–9 คำ สาระในนิราศเรื่องนี้ก็เห็นชัดว่าใกล้ชิดกับเจ้านายและเป็นตัวชูโรงในการเล่นเพลงยาว ดอกสร้อยและสักวา หม่อมพิมเสนพรรณนาความคิดถึงและความห่วงใยที่มีต่อบุคคลซึ่งกวีกล่าวว่าเป็น "เชษฐาองค์อิศราราช ประเวศอาศน์เบื้องวังบวรสวรรค์" พรรณนาความรู้สึกที่มีต่อหญิงหม้ายซึ่งกวีเรียกว่า "พี่นาง"

โดยเรื่องสุดท้ายซึ่งมีขนาดยาวที่สุดเป็นการเดินทางจากหญิงคนรัก หม่อมพิมเสนจะเดินทางไปเพชรบุรี นั่งเรือจากอยุธยาล่องมาเรื่อย ๆ มานอนค้างคืนอยู่ที่กรุงธนบุรีตอนนั้น เมืองบางกอก แล้วถึงจะไปเมืองเพชร กวีออกเดินทางจากวัดพระศรีสรรเพชญ์ ผ่านบ้านดิน ไปลงเรือที่ประตูไชย ล่องผ่านเกาะพระ บางจีน (ท่าเตียน) ไปถึงท่าที่บุรีธน (ธนบุรี) พักเรือที่หน้าวัดแจ้ง (วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร) แล้วล่องเรือเข้าคลองบางกอกใหญ่ไปออกบางโทรัด เข้าคลองมหาชัย คลองโคกขาม พักแรมที่สาครบุรี (สมุทรสาคร) แล้วเดินทางต่อไปยังเมืองสมุทรสงคราม กวีได้ช่วยซ่อมศาลาวัดสมุทรสงคราม จากนั้นเดินทางต่อไปถึงปากน้ำบางตะเครา เข้าบางครก จังหวัดเพชรบุรี พอถึงคดอ้อยเรือเกยตื้นต้องพักแรมที่นั่น รุ่งเช้าจึงเปลี่ยนลงเรือเล็กเข้าเมืองเพชรบุรี