มโน

มโน แปลว่า ใจ, ความคิด, อยู่ในกลุ่มคำที่มีความหมายคล้ายกันคือ จิต มนัส เป็นอายตนะภายในอย่างสุดท้ายใน 6 อย่างคือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ

มโน ปกติใช้นำหน้าคำอื่น ๆ ที่แสดงถึงความเกี่ยวเนื่องกับใจ เช่น

• มโนกรรม การกระทำทางใจ
• มโนทวาร ทวารคือใจ
• มโนทุจริต การประพฤติชั่วด้วยใจ
• มโนสุจริต การประพฤติชอบด้วยใจ
• มโนวิญญาณ ความรู้ทางใจ
• มโนสัมผัส สัมผัสทางใจ
• มโนรม เป็นที่ชอบใจ

มโน หมายถึง สภาวะของจิตที่น้อมจิตไปกำหนดสนใจ ตามเจตสิกที่เข้ามาปรุงแต่งให้จิตเพ่งความสนใจ ในอายตนะต่าง ๆ โดยเฉพาะ

มโนวิญญาณ คือ การน้อมจิตไปในธรรมารมณ์ทั้ง 3 คือ 1. การน้อมจิตเสพเวทนา 2. การน้อมจิตระลึกถึงความจำในสัญญา (การนึก) และ 3. การน้อมจิตปรุงแต่งสังขาร 3 คือ กายสังขาร (เคลื่อนไหวร่างกาย) วจีสังขาร (การคิด) และ จิตสังขาร (ปรุงแต่งอารมณ์แก่จิต)

มโน เป็นทั้งภวังคจิต และวิถีจิต ตามวาระขณะจิตนั้น ๆ

• ภวังคจิต หมายเอา มโนทวาร
• วิถีจิต หมายเอา มโนวิญญาณ

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙ ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548