มณฑลนครไชยศรี
มณฑลนครไชยศรี เป็นมณฑลที่ตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2438 เป็นมณฑลขนาดเล็กประกอบด้วยเมืองสุพรรณบุรี เมืองสมุทรสาคร และเมืองนครไชยศรี[1]
| มณฑลนครไชยศรี | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| มณฑลเทศาภิบาล | |||||||||||||
| พ.ศ. 2438 – 2475 | |||||||||||||
 ธง | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| เมืองหลวง | นครปฐม | ||||||||||||
| การปกครอง | |||||||||||||
| • ประเภท | สมุหเทศาภิบาลต่างพระเนตรพระกรรณ | ||||||||||||
| สมุหเทศาภิบาล | |||||||||||||
• พ.ศ. 2438–2441 | พระยามหาเทพ (บุตร บุณยรัตพันธุ์) (คนแรก) | ||||||||||||
• พ.ศ. 2441–2458 | เจ้าพระยาศรีวิไชยชนินทร์ (ชม สุนทรารชุน) | ||||||||||||
• พ.ศ. 2458–2460 | พระยามหาอำมาตยาธิบดี (เส็ง วิรยศิริ) | ||||||||||||
• พ.ศ. 2466–2468 | พระยาสุนทรบุรีศรีพิชัยสงคราม (อี้ กรรณสูต) | ||||||||||||
• พ.ศ. 2468–2475 | หม่อมเจ้าธำรงศิริ ศรีธวัช (คนสุดท้าย) | ||||||||||||
| ยุคทางประวัติศาสตร์ | รัตนโกสินทร์ | ||||||||||||
• จัดตั้ง | พ.ศ. 2438 | ||||||||||||
• เป็นส่วนหนึ่งของมณฑลภาคตะวันตก | 29 มีนาคม พ.ศ. 2459 – 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 | ||||||||||||
• ยุบรวมกับมณฑลราชบุรี | 1 เมษายน พ.ศ. 2475 | ||||||||||||
| |||||||||||||
| ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ |  ไทย | ||||||||||||
ประวัติ
แก้หลังจากที่สยามได้ยกเลิกการปกครองหัวเมืองเอก โท ตรี จัตวา มาเป็นการบริหารราชการเป็นกระทรวงเพื่อให้แต่ละเมืองมีฐานะเท่า ๆ กัน ภายใต้การดูแลบังคับบัญชาของกระทรวงมหาดไทย แต่ละเมืองมีผู้กินเมืองส่งไปจากส่วนกลาง จัดให้มีการปกครองส่วนมณฑลเทศาภิบาล ซึ่งเป็นการรวมหัวเมืองในเขตเดียวกัน
มีพระยามหาเทพ (บุตร บุณยรัตพันธุ์) เป็นข้าหลวงใหญ่คนแรก มีที่บัญชาการมณฑลอยู่ที่เมืองนครไชยศรี ตรงบริเวณโรงพยาบาลนครไชยศรี ในปัจจุบัน ต่อมา พ.ศ. 2441 ได้ย้ายที่บัญชาการมณฑลมายังบริเวณอำเภอเมืองนครปฐมในปัจจุบัน โดยได้ซ่อมแซมวังปฐมนครซึ่งเคยเป็นที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวครั้งที่ทำการบูรณะองค์พระปฐมเจดีย์ แล้วใช้เป็นที่บัญชาการมณฑล[2]
พ.ศ. 2475 ได้มีการประกาศยกเลิกมณฑนครไชยศรี โดยรวมเข้ากับมณฑลราชบุรี[3]
การปฏิรูป
แก้เมืองนครไชยศรีแบ่งออกเป็น 5 อำเภอ คือ อำเภอตลาดใหม่ อำเภอบางปลา อำเภอพระปฐมเจดีย์ อำเภอกำแพงแสน และอำเภอเมือง เมืองสุพรรณบุรีแบ่งออกเป็น 4 อำเภอ คือ อำเภอเมือง อำเภอบางปลาม้า อำเภอบางลี่ และอำเภอบ้านทึง เมืองสมุทรสาครแบ่งออกเป็น 3 อำเภอ คือ อำเภอกระทุ่มแบน อำเภอบางโทรัด และอำเภอเมือง[4]
มณฑลนครไชยศรี ได้มีประกาศจัดศาลมณฑลเมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 (ร.ศ. 117)[5] มีการวางผังเมืองนครปฐมใหม่ สร้างเมืองใหม่ขึ้นทั้งเมือง ย้ายเมืองไปที่ตำบลพระปฐมเจดีย์ (ระบุว่าย้ายเมื่อ พ.ศ. 2444) ทำที่ป่าให้เป็นถนนหนทาง เช่น ถนนเทศะ ถนนหน้าพระ ถนนขวาพระ และถนนหลังพระ เป็นต้น สร้างที่ทำงานสำหรับราชการ สร้างบ้านพักราชการ สร้างตลาด สร้างเรือนจำกลางและสถานกักกันนครปฐมเมื่อ พ.ศ 2441[6]
ด้านการศึกษา พ.ศ. 2452 จัดให้มีโรงเรียนหลวง มีการจัดการเรียนการสอนในวัดโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และโรงเรียนที่จัดตั้งขึ้นอยางเป็นแบบแผนในระดับประถมศึกษา ได้แก่ โรงเรียนพิณพิทยาคาร โรงเรียนวัดพระปฐมเจดีย์ โรงเรียนมณฑล โรงเรยนอุตรบำรุง โรงเรียนบรรหารพิทยาคม โรงเรียน วัดไร่ขิง และโรงเรียนวัดบางปลา มีโรงเรียนเชลยศักดิ์ที่เปิดสอนหนังสือไทยและอังกฤษ เมื่อ พ.ศ. 2449 ชื่อว่า โรงเรียนบำรุงวิทยาพระปฐมเจดีย์ และจัดตั้งโรงเรียนประจำมณฑลเมื่อ พ.ศ. 2452 ปัจจุบันคือ โรงเรียนพระปฐมวิทยาลัย[7]
อ้างอิง
แก้- ↑ มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ, 14.
- ↑ "มณฑลนครไชยศรี" (PDF).
- ↑ จังหวัดนครปฐม. (2533). ประวัติมหาดไทยส่วนภูมิภาคจังหวัดนครปฐม. 1.
- ↑ "รายงานข้าหลวงเทศาภิบาล มณฑลนครไชยศรี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา.
- ↑ "ประวัติศาลจังหวัดนครปฐม". ศาลจังหวัดนครปฐม. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-08-21. สืบค้นเมื่อ 2021-08-21.
- ↑ "ประวัติความเป็นมาของเรือนจำกลางและสถานกักกันนครปฐม". สถานกักกันนครปฐม. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-08-21. สืบค้นเมื่อ 2021-08-21.
- ↑ โรงเรียนพระปฐมวิทยาลัย. (2532). 80 ปี พระปฐมวิทยาลัย 2452 - 2532. หน้า 3.
บรรณานุกรม
แก้- วุฒิชัย มูลศิลป์. "มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ" (PDF). สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-07-16. สืบค้นเมื่อ 2021-08-21.