เต๋า

สำหรับความหมายอื่น ดูที่ เต๋า (แก้ความกำกวม)

เต๋า (จีน: 道 เต้า) มีความหมายตามตัวอักษรว่า วิถี หรือ วิธี ต่อมาคัมภีร์เต๋ายุคแรก ได้ใช้คำว่า เต๋า ในความหมายใหม่ว่า เป็นสัจภาวะสูงสุด เป็นอุตรภาพ อัพภันตรภาพ ซึ่งปราศจากรูปร่าง พ้นวิสัยภาษา ความคิด และความเข้าใจของมนุษย์ เชื่อว่าเป็นต้นกำเนิดและจุดหมายปลายทางของสรรพสิ่ง แม้ความเชื่อนี้จะมีที่มาจากลัทธิเต๋า แต่ก็ได้แพร่หลายไปยังคตินิยมอื่น ๆ ด้วยทั้ง ลัทธิขงจื๊อ ตลอดจนศาสนาและปรัชญาตะวันออกโดยรวม

ปากว้า เป็นสัญลักษณ์แสดงถึงเต๋าและการก่อกำเนิดสรรพสิ่ง

คำอธิบายในคัมภีร์

แนวคิดเรื่องเต๋าปรากฏครั้งแรกในคัมภีร์เต้าเต๋อจิงของเล่าจื๊อ ที่กล่าวถึงเต๋าไว้ในบทแรกว่า

道可道，非常道。

名可名，非常名。

เต๋าที่เรียกขานได้ไม่ใช่เต๋าแท้
นามที่เรียกขานได้ไม่ใช่นามแท้

— เต้าเต๋อจิง บทที่ 1, เต้าเต๋อจิง บทที่ 1

นอกจากนี้ยังอธิบายว่า

有物混成，先天地生。

寂兮寥兮，獨立而不改，
周行而不殆，可以為天地母。
吾不知其名，字之曰道，
強為之名曰大。
大曰逝，
逝曰遠，
遠曰反。

มีสิ่งหนึ่งบังเกิดจากกลีภพ มีอยู่ก่อนฟ้าดิน
ดูสงบและว่างเปล่า ดำรงอยู่เอง ไม่เปลี่ยนแปลง
แพร่ไปทั่วโดยไม่รู้เหน็ดเหนื่อย นับว่าเป็นมารดาของสรรพสิ่งก็ว่าได้
ข้าพเจ้าไม่รู้ชื่อ แต่ขอเรียกว่า ”เต๋า” เมื่อต้องขานชื่อ ก็ขอเรียกว่า “สิ่งที่ยิ่งใหญ่”
สิ่งที่ยิ่งใหญ่ย่อมชื่อว่าล่วงไป
ล่วงไปก็ชื่อว่าไกล
ไกลย่อมชื่อว่าย้อนกลับ

— เต้าเต๋อจิง บทที่ 25

ลักษณะของเต๋า

นักวิชาการได้สรุปลักษณะของเต๋าไว้ดังนี้

• เป็นที่มาของสรรพสิ่ง
• เป็นรหัสยภาวะที่ไม่อาจเรียกขานได้
• แทรกซึมแพร่หลายไปในทุกสิ่ง
• เป็นกระบวนการที่เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของจักรวาล

ทัศนะเปรียบเทียบ

ตามความเชื่อของศาสนาเต๋า เต๋า คือปฐมธาตุ เป็นพลังงาน ต้นกำเนิดของสรรพสิ่งทั้งปวง เต๋าไม่มีชีวิต ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่พระเป็นเจ้า แต่ดำรงอยู่ก่อนพระเป็นเจ้า ความเชื่อเรื่องเต๋าของศาสนาเต๋าจึงมีลักษณะเป็นเอกนิยม มีความคล้ายคลึงกับธรรมกายในศาสนาพุทธนิกายมหายาน-วัชรยานและคล้ายกับความเชื่อเรื่องพรหมันของศาสนาฮินดูสำนักอไทฺวตะ เวทานตะ อีกด้วย

ลัทธิอนุตตรธรรมมีความเชื่อเรื่องเต๋าเช่นกัน แต่เชื่อว่าเต๋าเป็นพลังงานชีวิต เป็นบุคคล พระผู้สร้างสรรค์และก่อกำเนิดสรรพสิ่งตามเจตจำนงของพระองค์ และสถิตแพร่หลายแทรกซึมอยู่ในทุกสิ่ง ลัทธิอนุตตรธรรมจึงเรียกเต๋าว่า "พระแม่องค์ธรรม" และเชื่อว่าวิญญาณของสรรพสัตว์ก็มาจากพระแม่องค์ธรรมนี้ ความเชื่อเรื่องเต๋าของลัทธิอนุตตรธรรมจึงมีลักษณะเป็นสรรพัชฌัตเทวนิยม คล้ายความเชื่อเรื่องพรหมันของศาสนาฮินดูสำนักวิศิษฏาไทฺวตะ เวทานตะ