|
เส้นเวลาของประวัติศาสตร์ธรรมชาติ คือ เส้นเวลาที่บอกถึงประวัติศาสตร์ของธรรมชาติตั้งแต่การเกิด[[บิกแบง]]จนถึง[[ปัจจุบัน]]
=== โครงสร้างของเอกภพ ===
{{main|เส้นเวลาของบิกแบง}}
* 13,798 ± 0,037 [[ma (unit)|Ma]] ago: estimated age of the [[universe]] according to the [[Big Bang]] theory
* 10,350 ล้านปี: อะตอมของ[[ไนโอเบียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 10,260 ล้านปี: อะตอมของ[[โมลิบดีนัม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 10,150 ล้านปี: อะตอมของ[[เทคนีเชียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 10,080 ล้านปี: อะตอมของ[[รูทีเนียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,990 ล้านปี: อะตอมของ[[โรเดียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,890 ล้านปี: อะตอมของ[[แพลเลเดียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,790 ล้านปี: อะตอมของ[[เงิน]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,700 ล้านปี: อะตอมของ[[แคดเมียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,660 ล้านปี: อะตอมของ[[อินเดียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,610 ล้านปี: อะตอมของ[[ดีบุก]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,570 ล้านปี: อะตอมของ[[พลวง]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,520 ล้านปี: อะตอมของ[[เทลลูเรียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,480 ล้านปี: อะตอมของ[[ไอโอดีน]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,440 ล้านปี: อะตอมของ[[ซีนอน]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,380 ล้านปี: อะตอมของ[[ซีเซียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,340 ล้านปี: อะตอมของ[[แบเรียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,300 ล้านปี: อะตอมของ[[แลนทานัม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,290 - 9,260 ล้านปี: อะตอมของ[[ธาตุ]]ในกลุ่ม[[แลนทาไนด์]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,250 ล้านปี: อะตอมของ[[ฮาฟเนียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,200 ล้านปี: อะตอมของ[[แทนทาลัม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,150 ล้านปี: อะตอมของ[[ทังสเตน]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,120 ล้านปี: อะตอมของ[[รีเนียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,050 ล้านปี: อะตอมของ[[ออสเมียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,000 ล้านปี: อะตอมของ[[อิริเดียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 9,000 Ma: Earliest [[Population I]], or Sunlike stars.
* 8,960 ล้านปี: อะตอมของ[[แพลตทินัม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,900 ล้านปี: อะตอมของ[[ทองคำ]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,870 ล้านปี: อะตอมของ[[ปรอท]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,810 ล้านปี: อะตอมของ[[แทลเลียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,760 ล้านปี: อะตอมของ[[ตะกั่ว]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,720 ล้านปี: อะตอมของ[[บิสมัท]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,680 ล้านปี: อะตอมของ[[พอโลเนียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,630 ล้านปี: อะตอมของ[[แอสทาทีน]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,590 ล้านปี: อะตอมของ[[เรดอน]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,560 ล้านปี: อะตอมของ[[แฟรนเซียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,510 ล้านปี: อะตอมของ[[เรเดียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,460 ล้านปี: อะตอมของ[[แอคทิเนียม]] และ [[รัทเทอร์ฟอร์เดียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,450 - 8,380 ล้านปี: อะตอมของธาตุในกลุ่ม[[แอกทิไนด์]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,370 ล้านปี: อะตอมของ[[ดุบเนียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,320 ล้านปี: อะตอมของ[[ซีบอร์เกียม]] และ [[โบห์เรียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,250 ล้านปี: อะตอมของ[[ฮาสเซียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 8,210 ล้านปี: อะตอมของ[[ไมต์เนเรียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 7,600 ล้านปี: อะตอมของ[[ดาร์มสตัดเทียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 7,410 ล้านปี: อะตอมของ[[เรินต์เกเนียม]]ได้กำเนิดขึ้น
* 6,770 ล้านปี: อะตอมของ[[โคเปอร์นิเซียม]]ได้กำเนิดขึ้น
==ช่วงเริ่มแรกของระบบสุริยะและโลก==
<!--
เริ่มขึ้นตั้งแต่ 5,020 ล้านปี จนถึง 1,000 ล้านปี
==ช่วงเริ่มแรกของระบบสุริยะ==
* 5,020 ล้านปี: [[ระบบสุริยะ]]ได้ถูกสร้างขึ้น
{{main|Formation and evolution of the Solar System|Nebular hypothesis}}
* 5,000 ล้านปี: [[ดวงอาทิตย์]]ส่องแสงเป็นครั้งแรก
In the earliest solar system history, the sun, the [[planetesimal]]s and the [[gas giant|jovian planets]] were formed. The inner solar system aggregated more slowly than the outer, so the terrestrial planets were not yet formed, including [[Earth]] and [[Moon]].
* 4,640 ล้านปี: [[โลก]]ถูกสร้างขึ้นในรูปของหินหลอมเหลว และ เกิดฟ้าผ่าเป็นครั้งแรก
*c. 4,570 Ma: A [[supernova]] explosion seeds our galactic neighborhood with [[heavy element]]s that will be incorporated into the Earth, and results in a [[shock wave]] in a dense region of the [[Milky Way]] galaxy. The [[Ca-Al-rich inclusions]], which formed 2 million years before the [[chondrules]],<ref>Amelin,Yuri, Alexander N. Krot, Ian D. Hutcheon, & Alexander A. Ulyanov (Sept 2002), "Lead Isotopic Ages of Chondrules and Calcium-Aluminum-Rich Inclusions" (Science, 6 September 2002: Vol. 297. no. 5587, pp. 1678 - 1683)</ref> are a key signature of a [[supernova]] explosion.
* 4,639 ล้านปี: มี[[ออกซิเจน]]ในชั้นบบรยากาศ
*4,567±3 Ma: Rapid collapse of [[hydrogen]] [[molecular cloud]], forming a third-generation [[Population I star]], the [[Sun]], in a region of the [[Galactic Habitable Zone]] (GHZ), about 25,000 light years from the center of the [[Milky Way Galaxy]].<ref>According to [http://www.psrd.hawaii.edu/Sept02/isotopicAges.html isotopicAges], the Ca-Al-I's (= [[Ca-Al-rich inclusion]]s) here formed in a [[proplyd]] (= protoplanetary disk]).</ref>
* 4,600 ล้านปี: ยุค[[ฮาเดียน]]ได้เริ่มขึ้น
*4,566±2 Ma: A [[protoplanetary disc]] (from which Earth eventually forms) emerges around the young [[Sun]], which is in its [[T Tauri star|T Tauri]] stage.
* 4,490 ล้านปี: เริ่มมี[[สารประกอบ]]อย่างง่ายในพื้นผิวและ[[ชั้นบรรยากาศของโลก]] เช่น [[มีเทน]] [[ซัลเฟอร์ไดออกไซด์]] [[น้ำ]] เป็นต้น
*4,560–4550 Ma: Proto-Earth forms at the outer (cooler) edge of the [[habitable zone]] of the [[Solar System]]. At this stage the [[solar constant]] of the sun was only about 73% of its current value, but liquid water may have existed on the surface of the Proto-earth, probably due to the [[greenhouse effect|greenhouse warming]] of high levels of [[methane]] and [[carbon dioxide]] present in the atmosphere.
* 4,390 ล้านปี: ฝนตกเป็นครั้งแรก
* 4,340 ล้านปี: [[ดวงจันทร์]]ได้ถูกสร้างขึ้นจากการชนของอุกกาบาตบนโลก
* 4,290 ล้านปี: อายุของ[[หิน]]ที่เก่าแก่ที่สุดถูกค้นพบด้วย [[นีโอดีเมียม-142]]
* 4,000 ล้านปี: ยุค[[อาร์คเชียน]]ได้เริ่มขึ้น
* 3,740 ล้านปี: [[เซลล์]]ของ[[โปรคาริโอต]]ชนิดแรกได้กำเนิดขึ้น
* 3,540 ล้านปี: กระบวนการ[[โฟโตไซโทซิส]]เริ่มขึ้นในเซลล์
* 2,450 ล้านปี: ยุค[[โปรเทอโรโซอิก]]ได้เริ่มขึ้น
* 2,400 ล้านปี: มีออกซิเจนในบรรยากาศมากขึ้น และ [[ยุคน้ำแข็ง]]ได้เกิดขึ้นครั้งแรก
* 2,100 ล้านปี: เริ่มมีสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ ([[ยูคาริโอต]]) เกิดขึ้น
== ช่วงกลางของโลก ==
==ยุคฮาเดียน==
เริ่มขึ้นตั้งแต่ 1,000 ล้านปี - 10 ล้านปี
{{main|ฮาเดียน}}
* 972 ล้านปี: [[แบคทีเรีย]]ตัวแรกได้เกิดขึ้น
*4,533 Ma: Hadean Eon, [[Precambrian]] Supereon and unofficial [[Cryptic era]] start as the [[Earth]]–[[Moon]] system forms, possibly as a result of a glancing collision between proto–Earth and the hypothetical [[protoplanet]] [[Theia (planet)|Theia]]. (The Earth was considerably smaller than now, before this impact.) This impact vaporized a large amount of the crust, and sent material into orbit around Earth, which lingered as rings for a few million years, until these rings condensed into the Moon. The Moon geology [[pre-Nectarian]] period starts. Earth was covered by a [[magma]]tic ocean {{convert|200|km|mi}} deep resulting from the impact energy from this and other [[planetesimal]]s during the [[early bombardment phase]], and energy released by the [[planetary core]] forming. Outgassing from crustal rocks gives Earth a [[redox|reducing]] atmosphere of [[methane]], [[nitrogen]], [[hydrogen]], [[ammonia]], and [[water vapour]], with lesser amounts of [[hydrogen sulfide]], [[carbon monoxide]], then [[carbon dioxide]]. With further full outgassing over 1000–1500 K, nitrogen and ammonia become lesser constituents, and comparable amounts of methane, carbon monoxide, carbon dioxide, water vapour, and hydrogen are released.
* 949 ล้านปี: เกิด[[ทวีป]]แรกของโลก คือ [[โรดิเซีย]] เป็นทวีปที่ประกอบด้วย[[หินแกรนิต]] และ [[หินปูน]]มาก
*4,450 Ma: 100 million years after the Moon formed, the [[Geology of the Moon|first lunar crust]], formed of lunar [[anorthosite]], differentiates from lower [[magma]]s. The earliest Earth crust probably forms similarly out of similar material. On Earth the [[pluvial]] period starts, in which the Earth's crust cools enough to let oceans form.
* 872 ล้านปี: [[โปรโตซัว]]ตัวแรกได้เกิดขึ้น
*4,404 Ma: First known [[mineral]], found at [[Jack Hills]] in [[Western Australia]]. [[detritus|Detrital]] [[zircon]]s show presence of a solid [[crust (geology)|crust]] and [[liquid]] [[water]]. Latest possible date for a [[secondary atmosphere]] to form, produced by the Earth's crust [[outgassing]], reinforced by water and possibly [[organic molecule]]s delivered by [[comet]] impacts and [[carbonaceous chondrite]]s (including type [[carbonaceous chondrite#CI group|CI]] shown to be high in a number of [[amino acids]] and [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH)).
* 805 ล้านปี: บนพื้นดินเริ่มมีสีเขียวเมื่อมองจากนอกโลก และ น้ำเริ่มมีสีฟ้าเนื่องจากมีออกซิเจนในน้ำ
*4,150 Ma: Unofficial [[Basin Groups]] Era starts.
* 800 ล้านปี: ยุคน้ำแข็งได้เกิดขึ้นเป็นครั้งที่สอง
*4,100 Ma: [[Acasta Gneiss]] of [[Northwest Territories, Canada]], first known [[oldest rock]], or aggregate of minerals.
* 796 ล้านปี: เริ่มมีตัว[[ฟองน้ำ]]และ[[รา]]บนโลก
* 721 ล้านปี: มีตัว[[โครอล]]เป็นตัวแรก
* 570 ล้านปี: มี[[แมงกะพรุน]]เกิดขึ้นตัวแรก
* 556 ล้านปี: มี[[หนอน]]ตัวแรกของโลก
* 539 ล้านปี: เข้าสู่ยุค[[พาลีโอโซอิก]]
* 500 ล้านปี: มี[[ปลา]]ตัวแรกของโลก
* 469 ล้านปี: [[ปู]]ตัวแรกได้ถือกำเนิดขึ้น
* 430 ล้านปี: มี[[พืช]]ชนิดแรกของโลก
* 424 ล้านปี: เกิดทวีปใหม่ 2 ทวีปที่แยกจากโรดิเซีย คือ [[ลอเรเชีย]] และ [[กอนด์วานา]]
* 420 ล้านปี: มี[[ตะขาบ]] และ [[ตะไคร่น้ำ]]บนบก
* 400 ล้านปี: เกิดพืชที่มี[[ท่อลำเลียงอาหาร]] และ [[แมลง]]ชนิดแรกเกิดขึ้น
* 399 ล้านปี: มี[[สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ]]ตัวแรก
* 380 ล้านปี: [[ฉลาม]]ได้ถือกำเนิดขึ้น
* 340 ล้านปี: ทวีป[[แพนเจีย]]ได้เกิดขึ้นจากการรวมตัวของลอเรเชีย และ กอนด์วานา
* 300 ล้านปี: [[สัตว์เลื้อยคลาน]]ตัวแรกได้กำเนิดขึ้น
* 251 ล้านปี: มหายุค[[มีโซโสอิก]]ได้เริ่มขึ้นพร้อมกับมี[[ไดโนเสาร์]]ตัวแรก
* 200 ล้านปี: [[นก]]ตัวแรกได้กำเนิดขึ้น
* 160 ล้านปี: [[สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม]]ตัวแรกได้กำเนิดขึ้น
* 66 ล้านปี : มหายุค[[ซีโนโซอิก]]
* 65 ล้านปี: เกิดการชนกับ[[ดาวหาง]]ครั้งใหญ่ทำให้ไดโนเสาร์สูญพันธ์
== ช่วงก่อนที่จะมีมนุษย์ ==
{{main|เส้นเวลาของยุคก่อนประวัติศาสตร์ของมนุษย์}}
เริ่มตั้งแต่ 10 ล้านปี จนถึง 2 ล้านปีก่อน
* 5.4 ล้านปี: [[ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน]]แห้งลงไปเพราะการปิดกั้นน้ำจาก[[มหาสมุทรแอตแลนติก]]โดยการบรรจบกันของ[[ประเทศสเปน]] และ [[ประเทศโมร็อกโก]]
* 4.4 ล้านปี: มีการค้นพบฟอสซิลที่ใกล้เคียงกับ[[มนุษย์]]ที่สุดซึ่งมีชีวิตอยู่ในช่วงเวลานี้
[[เส้นเวลาประวัติศาสตร์ของมนุษย์|2 ล้านปีก่อน เป็นต้นไป]]
==ยุคอาร์คเชียน==
{{main|อาร์คเชียน}}
===Eoarchaean Era===
*4,000 Ma: Archean Eon and [[Eoarchean]] Era start.
*3920–3850 Ma: [[Late heavy bombardment]] of the Moon (and probably of the Earth as well) by [[bolide]]s and [[asteroid]]s, produced possibly by the [[planetary migration]] of [[Neptune]] into the [[Kuiper belt]] as a result of [[orbital resonance]]s between [[Jupiter]] and [[Saturn]].<ref>Taylor, G. Jeffrey (2006), "Wandering Gas Giants and Lunar Bombardment: Outward migration of Saturn might have triggered a dramatic increase in the bombardment rate on the Moon 3.9 billion years ago, an idea testable with lunar samples" [http://www.psrd.hawaii.edu/Aug06/cataclysmDynamics.html]</ref>
*3,850 Ma: Greenland [[apatite]] shows evidence of <sup>12</sup>C enrichment, characteristic of the presence of photosynthetic life.<ref>Mojzis, S, et al. (1996), Evidence for Life on Earth before 3800 million years ago", (Nature, 384)</ref>
*3,850 Ma: First evidence of life: [[Akilia|Akilia Island]] [[graphite]] off Western [[Greenland]] contains evidence of [[kerogen]], of a type consistent with [[photosynthesis]].
*3,800 Ma: Oldest [[banded iron formation]]s found.
===Paleoarchaean Era===
*3,600 Ma: [[Paleoarchean]] Era starts. Possible assembly of the [[Vaalbara]] supercontinent
*3,500 Ma: Fossils resembling cyanobacteria, found at [[Warrawoona, Australia|Warrawoona]], [[Western Australia]].
*3,460 Ma: Fossils of [[bacteria]] in [[chert]].
*3,300 Ma: Onset of compressional tectonics<ref name=Eriksson2004>{{citation|last1=Eriksson|first1=P.G.|last2=Catuneanu|first2=Octavian|last3=Nelson|first3=D.R.|last4=Mueller|first4=W.U.|last5=Altermann|first5=Wladyslaw|contribution=Towards a Synthesis (Chapter 5)|year=2004|title=The Precambrian Earth: Tempos and Events|editor1-last=Eriksson|editor1-first=P.G.|editor2-last=Altermann|editor2-first=Wladyslaw|editor3-last=Nelson|editor3-first=D.R.|editor4-last=Mueller|editor-first4=W.U.|editor-last5=Catuneanu|editor-first5=Octavian|volume=Developments in Precambrian Geology 12|pages=739–769|place=Amsterdam, The Netherlands|publisher=Elsevier|isbn=978-0-444-51506-3}}</ref>
===Mesoarchaean Era===
*3,200 Ma: [[Mesoarchean]] Era starts.
*3,200–2600 Ma: Assembly of the [[Ur (continent)|Ur supercontinent]] to cover between 12–16% of the current [[continental crust]].
*2,900 Ma: Assembly of the [[Kenorland]] supercontinent, based upon the core of the [[Baltic shield]], formed at 3100 Ma.
===Neoarchaean Era===
*2,800 Ma: [[Neoarchean]] Era starts. Breakup of the [[Vaalbara]] supercontinent
*2,736 Ma: Formation of the [[Temagami greenstone belt]] in [[Temagami]], [[Ontario]], [[Canada]]
*2,705 Ma: Major [[komatiite]] eruption, possibly global<ref name=Eriksson2004/>
*2,700 Ma: Biomarkers of [[cyanobacteria]] discovered, together with [[steranes]] ([[sterol]]s of [[cholesterol]]), associated with films of eukaryotes, in shales located beneath banded iron formation hematite beds, in Hamersley Range, Western Australia<ref>Brocks et al. (1999), "Archaean molecular fossils and the early rise of eukaryotes", (Science 285)</ref> Skewed sulfur isotope ratios found in pyrites shows a small rise in oxygen concentration in the atmosphere<ref>Canfield, D (1999), "A Breath of Fresh Air" (Nature 400)</ref>
*2,600 Ma: Oldest known giant carbonate platform<ref name=Eriksson2004/>
==Proterozoic Eon==
{{Main|Proterozoic}}
===Paleoproterozoic Era===
{{main|Paleoproterozoic}}
====Siderian Period====
*2,500 Ma: Proterozoic Eon, Paleoproterozoic Era, and [[Siderian]] Period start. [[Banded iron formation]]s form during this period. Earth's atmosphere starts to [[oxygen catastrophe|become oxygenic]]. Assembly of [[Arctica]] out of the Canadian [[Laurentian Shield]] and [[Siberia (continent)|Siberian]] [[craton]].
*2,400 Ma: [[Huronian]] [[glaciation]] starts, probably from oxidation of earlier methane greenhouse gas produced by burial of organic sediments of photosynthesizers. First [[cyanobacteria]].
====Rhyacian Period====
*2,300 Ma: [[Rhyacian]] period starts.
*2,200–1800 Ma: [[Continental Red Beds]] found, produced by iron in weathered sandstone being exposed to oxygen.
*2,200 Ma: Iron content of ancient fossil soils shows an oxygen built up to 5–18% of current levels<ref>Rye, E. and Holland, H. (1998), "Paleosols and the evolution of atmospheric oxygen", (Amer. Journ. of Science, 289)</ref>
*2,100 Ma: [[Huronian]] [[glaciation]] ends. Earliest known [[eukaryote]] fossils found. Earliest multicellular organisms ([[Francevillian Group Fossil]])
====Orosirian Period====
*2,050 Ma: [[Orosirian]] Period starts. Significant [[orogeny]] in most continents.
*2,023 Ma: [[Vredefort]] impact structure forms.
*2,000 Ma: The lesser [[supercontinent]] [[Atlantica]] forms. The [[Oklo]] [[natural nuclear reactor]] of [[Gabon]] produced by uranium-precipitant bacteria.<ref>Cowan, G (1976), A natural fission reactor ([[Scientific American]], 235)</ref> First [[acritarch]]s.
*1,850 Ma: [[Sudbury Basin|Sudbury impact structure]]. [[Penokean orogeny]]. First [[eukaryote]]s. Bacterial viruses ([[bacteriophage]]) emerge before, or soon after, the divergence of the prokaryotic and eukaryotic lineages.<ref>{{cite journal |author=Bernstein H, Bernstein C |title=Bacteriophage T4 genetic homologies with bacteria and eucaryotes |journal=J. Bacteriol. |volume=171 |issue=5 |pages=2265–70 |year=1989 |month=May |pmid=2651395 |pmc=209897 |doi= |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Bacteriophage+T4+genetic+homologies+with+bacteria+and+eucaryotes.}}</ref>
====Statherian Period====
*1,800 Ma: [[Statherian]] Period starts. [[Supercontinent]] [[Columbia (supercontinent)|Columbia]] forms, one of whose fragments being [[Nena (supercontinent)|Nena]]. Oldest [[erg (landform)|erg]]s develop on several cratons<ref name=Eriksson2004/>
===Mesoproterozoic Era===
{{main|Mesoproterozoic}}
====Calymmian Period====
*1,600 Ma: Mesoproterozoic Era and [[Calymmian]] Period start. [[Platform cover]]s expand.
*1,500 Ma: Supercontinent [[Columbia (supercontinent)|Columbia]] breaks up. First structurally complex [[eukaryote]]s.
====Ectasian Period====
*1,400 Ma: [[Ectasian]] Period starts. [[Platform cover]]s expand. [[Stromatolite]] diversity increases.
*1,300 Ma: [[Grenville orogeny]] starts.
====Stenian Period ====
*1,200 Ma: [[Stenian]] Period starts. [[Red alga]] ''[[Bangiomorpha]] pubescens'', earliest fossil evidence for [[sex]]ually reproducing [[organism]].<ref>Butterfield NJ. (2000). Bangiomorpha pubescens n. gen., n. sp.: implications for the evolution of sex, multicellularity and the Mesoproterozoic/Neoproterozoic radiation of eukaryotes. Paleobiology 26(3), 386-404. doi: 10.1666/0094-8373(2000)026<0386:BPNGNS>2.0.CO;2</ref> Meiosis and sexual reproduction are present in single-celled eukaryotes, and possibly in the common ancestor of all eukaryotes.<ref>Bernstein H, Bernstein C, Michod RE (2012). DNA repair as the primary adaptive function of sex in bacteria and eukaryotes. Chapter 1: pp.1-49 in: DNA Repair: New Research, Sakura Kimura and Sora Shimizu editors. Nova Sci. Publ., Hauppauge, N.Y. ISBN: 978-1-62100-808-8 https://www.novapublishers.com/catalog/product_info.php?products_id=31918</ref> Supercontinent [[Rodinia]] comes together.
*1,100 Ma: First [[dinoflagellate]].
===Neoproterozoic Era===
{{Main|Neoproterozoic}}
====Tonian Period====
*1,000 Ma: Neoproterozoic Era and [[Tonian]] Period start. [[Grenville orogeny]] ends. First radiation of [[acritarch]]s. [[Rodinia]] starts to break up. First [[vaucherian algae]].
====Cryogenian Period====
*850 Ma: [[Cryogenian]] Period starts, during which Earth freezes over ([[Snowball Earth]] or [[Slushball Earth]]) at least 3 times.
*750 Ma: [[Sturtian]] [[glaciation]] starts. [[Rodinia]] splits. Beginning of a possible [[Snowball Earth]] ice age. First [[protozoa]].
*700 Ma: [[Worm]] impressions in [[China]].
*685 Ma: [[Cryogenian|Varanger]] glaciation begins.
*635 Ma: [[Cryogenian|Varanger]] glaciation ends.
====Ediacaran Period====
*635 Ma: [[Ediacaran]] period begins.
*600 Ma: [[Pan-African orogeny]]. [[Supercontinent]] [[Pannotia]] forms.
*575 Ma: First [[Vendian biota|Ediacaran-type fossils]].
*560 Ma: [[Trace fossil]]s, e.g., [[worm]] [[burrow]]s, and small [[symmetry (biology)#Bilateral symmetry|bilaterally symmetrical]] animals. Earliest [[arthropod]]s. Earliest [[fungi]].
*555 Ma: The first possible mollusk [[Kimberella]] appears.
*550 Ma: First possible comb-jellies, sponges, corals, and anemones.
*544 Ma: The [[small shelly fauna]] first appears.
==Phanerozoic Eon==
{{main|Phanerozoic}}
===Paleozoic Era===
{{Main|Paleozoic}}
====Cambrian Period====
* 541.0 ± 1.0 Ma: beginning of the [[Cambrian]] Period, the [[Paleozoic Era]] and the [[Phanerozoic]] (current) Eon. End of the Ediacaran Period, the [[Proterozoic]] Eon and the [[Precambrian]] Supereon. Time since the [[Cambrian explosion]] the emergence of most forms of complex life, including [[vertebrate]]s ([[fish]]), [[arthropod]]s, [[echinoderm]]s and [[molluscs]]. [[Pannotia]] breaks up into several smaller continents: [[Laurentia]], [[Baltica]] and [[Gondwana]].
* 540 Ma: Supercontinent of [[Pannotia]] breaks up.
* 530 Ma: Possible early land animals.
* 525 Ma: First [[graptolite]]s.
* 510 Ma: First [[cephalopod]]s and [[chiton]]s.
* 505 Ma: Fossilization of the [[Burgess Shale]].
====Ordovician Period====
* 485.4 ± 1.9 Ma: Beginning of the [[Ordovician]] and the end of the [[Cambrian]] Period.
* 485 Ma: First jawless fishes.
* 450 Ma: [[Plants]] and [[arthropod]]s colonize the land. [[Shark]]s evolve.
* 440 Ma: First agnathan fish.
====Silurian Period====
* 443.4 ± 1.5 Ma: Beginning of the [[Silurian]] and the end of the [[Ordovician]] Period.
* 420 Ma: First creature took a [[lung|breath of air]]. First ray-finned fish and land scorpions.
* 410 Ma: First toothed fish and [[nautiloid]]s.
====Devonian Period====
* 419.2 ± 3.2 Ma: Beginning of the [[Devonian]] and end of the [[Silurian]] Period. First [[insect]]s.
* 395 Ma: First of many modern groups, including [[tetrapod]]s.
* 360 Ma: First [[crab]]s and [[fern]]s.
* 350 Ma: First large sharks, [[ratfish]] and [[hagfish]].
====Carboniferous Period====
* 358.9 ± 0.4 Ma: Beginning of the [[Carboniferous]] and the end of [[Devonian Period]]. [[Amphibian]]s diversify.
* 330 Ma: First [[amniote]]s evolve.
* 320 Ma: First [[synapsid]]s evolve.
* 315 Ma: The evolution of the first [[reptiles]].
* 305 Ma: First [[diapsid]]s evolve.
====Permian Period====
* 298.9 ± 0.15 Ma: End of [[Carboniferous]] and beginning of Permian Period. By this time, all continents have fused into the [[supercontinent]] of [[Pangaea]]. [[Beetle]]s evolve. [[Seed plant]]s and [[conifer]]s diversify along with [[temnospondyl]]s and [[pelycosaur]]s.
* 275 Ma: First [[therapsid]]s evolve.
* 251.4 Ma: [[Permian mass extinction]]. End of [[Permian]] Period and of the [[Palaeozoic]] Era. Beginning of [[Triassic]] Period, the [[Mesozoic era]] and of the age of the dinosaurs.
===Mesozoic Era===
{{Main|Mesozoic}}
====Triassic Period====
* 252.17 ± 0.06 Ma: [[Mesozoic era]] and [[Triassic Period]] begin. [[Mesozoic Marine Revolution]] begins.
* 245 Ma: First [[ichthyosaur]]s.
* 240 Ma: [[Cynodont]]s and [[rhynchosaur]]s diversify.
* 225 Ma: First [[dinosaur]]s and [[teleosti]] evolve.
* 220 Ma: First [[crocodilians]] and [[flies]].
* 215 Ma: First [[turtles]]. Long-necked [[sauropod]] dinosaurs and ''[[Coelophysis]]'', one of the earliest [[theropod]] dinosaurs, evolve. First [[mammal]]s.
====Jurassic Period====
* 201.3± 0.6 Ma: end of Triassic and beginning of [[Jurassic]] Period. The largest dinosaurs, such as ''[[Diplodocus]]'' and ''[[Brachiosaurus]]'' evolve during this time, as do the [[carnosaurs]]; large, bipedal predatory dinosaurs such as ''[[Allosaurus]]''. First specialized [[pterosaur]]s and [[sauropod]]s. [[Ornithischian]]s diversify.
* 190 Ma: [[Pliosaur]]s evolve, along with many groups of primitive sea invertebrates.
* 180 Ma: [[Pangaea]] splits into two major continents: [[Laurasia]] in the north and [[Gondwana]] in the south.
* 176 Ma: First [[stegosaur]]s.
* 170 Ma: First [[salamander]]s and [[newt]]s evolve. [[Cynodont]]s go extinct.
* 165 Ma: First [[stingray]]s.
* 161 Ma: First [[ceratopsian]]s.
* 155 Ma: First [[bird]]s and [[triconodont]]s. [[Stegosaur]]s and [[theropod]]s diversify.
====Cretaceous Period====
* 145.0 ± 4 Ma: End of [[Jurassic]] and beginning of [[Cretaceous]] Period.
* 130 Ma: [[Laurasia]] and [[Gondwana]] begin to split apart as the [[Atlantic Ocean]] forms. First [[flowering plant]]s.
* 115 Ma: First [[monotreme]]s.
* 110 Ma: First [[hesperornithes]].
* 106 Ma: [[Spinosaurus]] evolves.
* 100 Ma: First [[bee]]s.
* 90 Ma: the [[Indian subcontinent]] splits from [[Gondwana]], becoming an island [[continent]]. [[Ichthyosaur]]s go extinct. [[Snake]]s and [[tick]]s evolve.
* 80 Ma: Australia splits from [[Antarctica]]. First [[ant]]s.
* 70 Ma: [[Multituberculate]]s diversify.
* 68 Ma: [[Tyrannosaurus rex]] evolves.
* 66.4 Ma: [[Cretaceous–Paleogene extinction event]] at the end of the [[Cretaceous]] Period marks the end of the [[Mesozoic]] era and the age of the [[dinosaurs]]; start of the [[Paleogene]] Period and the current [[Cenozoic]] era.
===Cenozoic Era===
{{Main|Cenozoic}}
====Paleogene Period====
* 63 Ma: First [[creodont]]s.
* 60 Ma: Evolution of the first [[primates]] and [[miacid]]s. Flightless birds diversify.
* 56 Ma: [[Gastornis]] evolves.
* 55 Ma: the island of the [[Indian subcontinent]] collides with Asia, thrusting up the [[Himalayas]] and the [[Tibetan Plateau]]. Many modern bird groups appear. First [[whale]] ancestors. First [[rodent]]s, [[lagomorph]]s, [[armadillo]]s, [[sirenian]]s, [[proboscidean]]s, [[perissodactyl]]s, [[artiodactyl]]s, and [[mako shark]]s. [[Angiosperm]]s diversify.
* 52 Ma: First [[bat]]s.
* 50 Ma: Africa collides with [[Eurasia]], closing the [[Tethys Sea]]. Divergence of [[feliform|cat]] and [[caniform|dog]] ancestors. [[Primates]] diversify. [[Brontothere]]s, [[tapir]]s, [[rhino]]s, and [[camel]]s evolve.
* 49 Ma: [[Whale]]s return to the water.
* 40 Ma: Age of the [[Catarrhini]] parvorder; first [[Canidae|canines]] evolve. [[Lepidoptera]]n insects become recognizable. [[Gastornis]] goes extinct. [[Basilosaurus]] evolves.
* 37 Ma: First [[Nimravid]]s.
* 36 Ma: End of [[Eocene]], start of [[Oligocene]] epoch.
* 35 Ma: [[Grassland]]s first appear. [[Glyptodont]]s, [[ground sloth]]s, peccaries, dogs, eagles, and hawks evolve.
* 34 Ma: [[Felidae|Cat]]s evolve.
* 33 Ma: First [[thylacinid]] marsupials evolve.
* 30 Ma: [[Brontothere]]s go extinct. Pigs evolve. [[South America]] separates from Antarctica, becoming an island continent.
* 28 Ma: [[Paraceratherium]] evolves.
* 26 Ma: Emergence of the first true [[Proboscidea|elephants]].
* 25 Ma: First deer.
====Neogene Period====
* 24 Ma: [[Neogene]] Period and [[Miocene]] epoch begin
* 20 Ma: Giraffes and [[giant anteater]]s evolve.
* 18-12 Ma: estimated age of the ''[[Hominidae]]''/''[[Hylobatidae]]'' (great apes vs. gibbons) split.
* 15 Ma: First [[mastodon]]s, [[bovid]]s, and kangaroos. Australian megafauna diversify.
* 10 Ma: Insects diversify. First large horses.
* 6.5 Ma: First members of the [[Hominini]] tribe.
* 6 Ma: [[Australopithecine]]s diversify.
* 5.4-6.3 Ma: Estimated age of the ''[[Homo (genus)|Homo]]/[[Pan (genus)|Pan]]'' (human vs. chimpanzee) split.
* 5.5 Ma: Appearance of the genus ''[[Ardipithecus]]''
* 5 Ma: [[Pliocene]] epoch begins. First tree sloths and hippopotami. First large vultures. [[Nimravid]]s go extinct.
* 4.8 Ma: The [[mammoth]] appears.
* 4.5 Ma: appearance of the genus ''[[Australopithecus]]''
* 3 Ma: [[Isthmus of Panama]] joins North and South America. [[Great American Interchange]].
* 2.7 Ma: [[Paranthropus]] evolve.
* 2.6 Ma: current [[ice age]] begins
====Quaternary Period====
* 2.5 Ma: start of the [[Pleistocene]] epoch, the [[Stone Age]] and the current [[Quaternary]] Period; emergence of the [[Homo (genus)|genus ''Homo'']]. [[Smilodon]], the best known of the [[sabre-toothed cat]]s, appears.
* 1.7 Ma: [[Australopithecine]]s go extinct.
* 1.5 Ma: earliest possible evidence of the controlled use of [[fire]] by ''[[Homo erectus]]''
* 1.2 Ma: [[Homo antecessor]] evolves. [[Paranthropus]] dies out.
* 0.79 Ma: earliest demonstrable evidence of the controlled use of [[fire]] by ''[[Homo erectus]]''
* 0.7 Ma: last reversal of the [[earth's magnetic field]]
* 0.64 Ma: [[Yellowstone caldera]] erupts
* 0.6 Ma: [[Homo heidelbergensis]] evolves.
* 0.5 Ma: [[human migration|colonisation of Eurasia]] by ''[[Homo erectus]]''
* 0.35 Ma: [[Neanderthal]]s evolve.
* 0.3 Ma: Approximate age of [[wolf|''Canis lupus'']]. [[Middle Stone Age]] begins in Africa. [[Gigantopithecus]] evolves.
* 0.2 Ma: [[Middle Paleolithic]] begins. Appearance of ''[[Homo sapiens]]'' in [[Africa]]
{{for|later events|Timeline of human prehistory}}
==Etymology of period names==
{|class="wikitable"
|-
![[Period (geology)|Period]]!!Started!![[root (linguistics)|Root]] word!!Meaning!!Reason for name
|-
|[[Siderian]]||2500 Ma||[[Greek language|Greek]] ''sidēros''||iron||ref. the [[banded iron formation]]s
|-
|[[Rhyacian]]||2300 Ma||Gk. ''rhyax''||[[lava]] flow||much lava flowed
|-
|[[Orosirian]]||2050 Ma||Gk. ''oroseira''||mountain range||much [[orogeny]] in this period's latter half
|-
|[[Statherian]]||1800 Ma||Gk. ''statheros''||steady||continents became stable [[craton]]s
|-
|[[Calymmian]]||1600 Ma||Gk. ''calymma''||cover||[[platform cover]]s developed or expanded
|-
|[[Ectasian]]||1400 Ma||Gk. ''ectasis''||stretch||[[platform cover]]s expanded
|-
|[[Stenian]]||1200 Ma||Gk. ''stenos''||narrow||much orogeny, which survives as '''narrow''' [[Metamorphic rock|metamorphic]] belts
|-
|[[Tonian]]||1000 Ma||Gk. ''tonos''||stretch||The continental crust stretched as [[Rodinia]] broke up
|-
|[[Cryogenian]]||850 Ma<s>||Gk. ''[[cryogenic]]os''||cold-making||In this period all the Earth froze over
|-
|[[Ediacaran]]||635 Ma||[[Ediacara Hills]]||||place in Australia where the [[Ediacaran biota]] fossils were found
|-
|[[Cambrian]]||542 Ma||[[Latin language|Latin]] ''Cambria''||[[Wales]]||ref. to the place in [[Great Britain]] where Cambrian rocks are best exposed
|-
|[[Ordovician]]||488 Ma||[[Celtic language|Celtic]] ''[[Ordovices]]''|| || Tribe in north Wales, where the rocks were first identified
|-
|[[Silurian]]||444 Ma||Ctc. ''[[Silures]]''|| ||Tribe in south Wales, where the rocks were first identified
|-
|[[Devonian]]||416 Ma||[[Devon]]|| ||County in England in which rocks from this period were first identified
|-
|[[Carboniferous]]||359 Ma|| Lt. ''carbo'' ||coal|| Global coal beds were laid in this period
|-
|[[Permian]]||299 Ma||[[Perm Krai]] || ||Region in [[Russia]] where rocks from this period were first identified
|-
|[[Triassic]]||250 Ma||Lt. ''trias''||triad|| In Germany this period forms three distinct layers
|-
|[[Jurassic]]||200 Ma|| [[Jura Mountains]]|| || Mountain range in the [[Alps]] in which rocks from this period were first identified
|-
|[[Cretaceous]]||146 Ma||Lt. ''creta''||chalk|| More chalk formed in this period than any other
|-
|[[Paleogene]]||66 Ma||Gk. ''palaiogenos'' ||"ancient born"||
|-
|[[Neogene]]||23 Ma||Gk. ''neogenos'' ||"new born"||
|-
|[[Quaternary]]||2.6 Ma||Lt. ''quaternarius'' || "fourth" || This was initially deemed the "fourth" period after the now-obsolete "primary", "secondary" and "tertiary" periods.
|}
-->
*[[Detailed logarithmic timeline]]
*[[เทระวินาทีและนานกว่านั้น]]
== แหล่งข้อมูลอื่น ==
* [http://http://www.johnkyrk.com/evolution.html| Evolution - what next?]
{{Millennia}}
| 