ความเด่น (พันธุศาสตร์)

ความเด่น (อังกฤษ: dominance) เป็นความสัมพันธ์ทางพันธุศาสตร์ระหว่างรูปแบบ (อัลลีล) สองรูปแบบของยีนหนึ่ง ๆ ซึ่งอัลลีลแบบหนึ่งจะบดบังการแสดงออกของอีกอัลลีลหนึ่ง ส่งผลต่อการแสดงเป็นลักษณะปรากฏ ในกรณีที่ไม่ซับซ้อนซึ่งยีนที่สนใจมีอัลลีลที่เป็นไปได้เพียง 2 แบบ คือ A กับ B จะสามารถเกิดการผสมกันของอัลลีลเป็นลักษณะทางพันธุกรรมหรือจีโนไทป์ได้ 3 แบบ คือ AA, BB และ AB ซึ่งหากพบว่าคนที่มีลักษณะทางพันธุกรรมเป็น AB (เฮเทอโรไซกัส) มีลักษณะปรากฏหรือฟีโนไทป์เหมือนกันกับคนที่เป็น AA (โฮโมไซกัส) และคนที่เป็น BB มีลักษณะปรากฏที่แตกต่างออกไป จะถือว่า อัลลีล A มีลักษณะเด่น (dominate หรือ be dominant to) ต่ออัลลีล B และอัลลีล B ถือว่ามีลักษณะด้อย (be recessive to) ต่ออัลลีล A

แผนภาพพงสาวลีแสดงการถ่ายทอดลักษณะซึ่งเป็นลักษณะเด่น

หลักการเบื้องต้นกำหนดให้อัลลีลที่เป็นลักษณะเด่นเขียนด้วยอักษรภาษาอังกฤษตัวพิมพ์ใหญ่ และอัลลีลที่เป็นลักษณะด้อยเขียนด้วยอักษรภาษาอังกฤษตัวพิมพ์เล็ก ดังนั้นในกรณีนี้ก็จะต้องใช้ a แทน B ทำให้ A มีลักษณะเด่นต่อ a (และ a มีลักษณะด้อยต่อ A) และลักษณะพันธุกรรมที่เป็น AA กับ Aa จะทำให้มีลักษณะปรากฏที่เหมือนกัน ส่วน aa จะทำให้มีลักษณะปรากฏที่แตกต่างออกไป

พื้นฐาน

ดิพลอยด์และแฮพลอยด์

พืชส่วนใหญ่ (เช่น ต้นถั่ว) และสัตว์ส่วนใหญ่ (เช่น แมลงวันผลไม้ และมนุษย์) มีโครโมโซมเป็นชุดคู่ เรียกว่าดิพลอยด์ โครโมโซมตัวหนึ่งของแต่ละคู่จะได้รับมาจากพ่อหรือแม่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ผ่านทางไข่หรืออสุจิ โครโมโซมทั้งสองจะมารวมกันในขั้นตอนการปฏิสนธิ เซลล์ไข่และเซลล์อสุจิแต่ละเซลล์จะมีโครโมโซมเพียงตัวเดียวของแต่ละคู่ของโครโมโซมเท่านั้น เรียกว่าแฮพลอยด์ การสร้างเซลล์สืบพันธุ์ซึ่งเป็นแฮพลอยด์เกิดขึ้นด้วยกระบวนการแบ่งเซลล์แบบไมโอซิส