ตาที่สาม

ตามความเชื่อในรหัสยลัทธิและคุยหลัทธิ ตาที่สาม ไม่ใช่ตาเนื้อ แต่เป็นตาภายในที่ทำให้เห็นสิ่งเหนือปกติวิสัย แสดงถึงการรับรู้ระดับสูงในทางจิตวิญญาณ และเป็นสัญลักษณ์ของการรู้แจ้ง รวมถึงการหยั่งรู้พิเศษ เช่น การเห็นนิมิต ตาทิพย์ รู้เหตุการณ์ต่าง ๆ ล่วงหน้า เป็นต้น

ศาสนาฮินดู

บทความหลัก: อาชญา

ในศาสนาฮินดูถือว่า อาชญาจักระ (आज्ञा चक्र) คือตาที่สาม เป็นจักระแห่งจิต คือดวงตาแห่งพุทธิปัญญา มนุษย์มองเห็นสิ่งต่าง ๆ ได้ในความฝันก็โดยอาศัยอาชญาจักระนี้ และพลังงานทางจิตวิญญาณจากสิ่งแวดล้อมจะเข้ามาในร่างกายผ่านจักระนี้ด้วย

อาชญาจักระยังเป็นจุดบรรจบของนาฑิทั้งสามก่อนจะไหลขึ้นสู่สหัสราระซึ่งเป็นจักระสูงสุด ผู้ปฏิบัติโดยเพ่งที่จักระนี้จะสามารถพ้นจากทวิภาวะได้

ลัทธิอนุตตรธรรม

ลัทธิอนุตตรธรรมเรียกตำแหน่งตาที่สามว่าจุดญาณทวาร (จีน: 玄關竅) เชื่อว่าวิญญาณจะเข้าออกร่างกายผ่านทางประตูนี้ และเป็นทางเดียวที่วิญญาณจะใช้ผ่านเพื่อกลับคืนสู่สวรรค์ซึ่งถือเป็นบ้านเกิดของวิญญาณทุกดวง ลัทธินี้ยังเชื่อว่าตำแหน่งจุดญาณทวารถูกปิดเป็นความลับสวรรค์มาแต่โบราณ แม้แต่ผีสางเทวดาก็ไม่รู้ แต่อริยชนผู้บรรลุแล้วในอดีตได้แสดงเป็นปริศนาไว้ในคัมภีร์ต่าง ๆ

ลัทธิอนุตตรธรรมเชื่อว่าเฉพาะผู้ได้รับอาณัติแห่งสวรรค์จากพระแม่องค์ธรรมเท่านั้นที่จะเปิดจุดญาณทวารได้ การเจิมเปิดจุดญาณทวารจะกระทำในพิธีถ่ายทอดเบิกธรรม (จีน: 辦道禮節 ปั้นเต้าหลี่เจี๋ย) ซึ่งดำเนินพิธีเป็นความลับ ไม่เปิดเผยให้คนนอกรับรู้ ผู้ที่รู้แล้วห้ามนำไปบอกต่อ เพราะเชื่อว่าจะถูกสิ่งศักดิ์สิทธิ์ลงโทษ