การปกครอง

การปกครอง (อังกฤษ : governance) คือ การวางระเบียบกฎเกณฑ์และการใช้อำนาจอธิปไตยตามกฎหมายในการบริหารประเทศ การปกครองมีหลายรูปแบบ เช่น การปกครองแบบประชาธิปไตย หรือการปกครองแบบเผด็จการ เป็นต้น นอกจากนี้การปกครองยังแบ่งได้หลายระดับ เช่น การปกครองส่วนกลาง การปกครองส่วนภูมิภาค และ การปกครองส่วนท้องถิ่น เป็นต้น

ระบบการเมืองในปัจจุบันแบ่งได้เป็น 3 ประเภทหลัก ๆ ได้แก่ ระบอบประชาธิปไตย ระบอบเผด็จการ และระบอบลูกผสม มีระบบการจำแนกสมัยใหม่อีกระบบ 1 คือ สถาบันกษัตริย์ในฐานะองค์กรเดี่ยว (Standalone entity) หรือระบบลูกผสมของ 3 ระบอบหลัก นักวิชาการโดยทั่วไปกล่าวถึงอำนาจนิยมว่าเป็นรูปแบบของอำนาจนิยมหรือเผด็จการเบ็ดเสร็จ

ระบอบการปกครอง

ระบอบการปกครอง (อังกฤษ : Form of government) หมายถึง สถาบันทางการเมืองซึ่งรัฐบาลของรัฐได้จัดตั้งขึ้นเพื่อใช้อำนาจในการปกครองประเทศ คำนี้ยังนิยามรวมไปถึงรัฐบาลที่ไม่ประสบความสำเร็จในการใช้อำนาจปกครองประเทศด้วย

ระบอบการปกครองตามบ่อเกิดแห่งอำนาจ

ประชาธิปไตย (Democracy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: ประชาธิปไตย

เป็นระบอบการปกครองซึ่งพลเมืองเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยและเลือกผู้ปกครองซึ่งทำหน้าที่ออกกฎหมาย โดยพลเมืองอาจใช้อำนาจของตนด้วยตนเองหรือผ่านผู้แทนที่เลือกไปใช้อำนาจแทนก็ได้ แบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่

1. ประชาธิปไตยทางตรง (Direct Democracy) หรือประชาธิปไตยบริสุทธิ์ (Pure Democracy) คือ รูปแบบของรัฐที่ให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้าไปมีส่วนร่วมในการตัดสินใจทางการเมืองได้โดยตรง รวมไปถึงการร่างกฎหมายและนโยบายของรัฐบาล
2. ประชาธิปไตยแบบมีผู้แทน (Representative Democracy) หรือประชาธิปไตยทางอ้อม (Indirect Democracy) คือ การปกครองที่ประชาชนจะเลือกผู้แทนไปทำหน้าที่แทนตนในการร่วมตัดสินใจทางการเมือง ซึ่งเป็นรูปแบบที่ใช้กันอย่างแพร่หลายที่สุดในปัจจุบัน
3. ประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม (Participatory democracy) คือ รูปแบบการปกครองที่เกี่ยวข้องกับการยินยอมและความเป็นเอกฉันท์ โดยเป็นแนวคิดที่นำเสนอมุมมองทางการเมืองที่ดีกว่า โดยเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมให้มากกว่าเพียงการเลือกตั้ง เหมือนกับประชาธิปไตยแบบมีผู้แทนเท่านั้น

คณาธิปไตย (Oligarchy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: คณาธิปไตย

การที่อำนาจปกครองอยู่ที่กลุ่มบุคคลส่วนน้อย เป็นคำที่ราชบัณฑิตยสถานได้ให้ควาหมายไว้ว่า “ระบอบการปกครองแบบหนึ่ง ซึ่งปกครองโดยคณะบุคคลจํานวนน้อยของสังคม มักได้แก่ กลุ่มผู้อาวุโส กลุ่มทหาร หรือ กลุ่มปฏิวัติ”

1. ชนกลุ่มน้อย^a (Minoritarianism) คือ การรวมอำนาจโดยชนกลุ่มน้อยทางศาสนาหรือชนกลุ่มน้อยที่มีอำนาจเหนือกว่า ถือได้ว่าเป็นรูปแบบหนึ่งของคณาธิปไตย
2. คณาธิปไตยสมมติ^a (Putative oligarchies) คือ กลุ่มธุรกิจอาจได้รับการพิจารณาว่าเป็นคณาธิปไตย
3. คณาธิปไตยทางปัญญา^a (Intellectual oligarchies)

อัตตาธิปไตย (Autocracy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: อัตตาธิปไตย

เป็นระบอบการปกครองซึ่งอำนาจสูงสุดอยู่ที่บุคคลเพียงคนเดียว ที่สามารถตัดสินใจได้อย่างไม่จำกัดโดยกฎหมายหรือกลไกการควบคุมที่ประชาชนตั้งขึ้น (อาจยกเว้นเมื่อคุกคามโดยปริยายด้วยรัฐประหารหรือการก่อการกำเริบของมวลชน) เป็นคำที่ราชบัณฑิตยสถานได้ให้ความหมายไว้ว่า "ระบอบการปกครองที่ผู้นำมีอำนาจเด็ดขาดและไม่จำกัด"

ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์และเผด็จการถือเป็นรูปแบบหลักของระบอบอัตตาธิปไตยสมัยใหม่

อนาธิปไตย (Anarchy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: อนาธิปไตย

คือสังคมที่ไม่มีรัฐบาล หรืออาจใช้หมายถึงสังคมหรือคนกลุ่มหนึ่งที่ปฏิเสธการจัดลำดับชั้น (hierarchy) โดยสิ้นเชิง

รูปแบบการปกครองรูปแบบอื่น ๆ

• Anarchy
• Aristocracy
• Authoritarianism
• Bureaucracy
• Capitalism
• Confederation
• Colonialism
• Communism
• Corporatocracy
• Democracy
• Ecclesiocracy
• Electocracy
• Ergatocracy
• Fascism
• Federalism
• Feudalism
• Geniocracy
• Imperialism
• Kakistocracy
• Kleptocracy
• Logocracy
• Meritocracy
• Military Dictatorship
• Monarchy
• Oligarchy
• Plutocracy
• Republicanism
• Socialism
• Statism
• Technocracy
• Theocracy
• Totalitarianism
• Tribalism

ระบอบการปกครองแบ่งตามอุดมการณ์แห่งอำนาจ

ระบอบราชาธิปไตย

ข้อมูลเพิ่มเติม: ราชาธิปไตย

เป็นรูปแบบการปกครองที่ตำแหน่งประมุขแห่งรัฐโดยปกติถืออยู่กระทั่งสวรรคตหรือสละราชสมบัติ โดยมากมักได้อำนาจมาโดยการสืบราชสมบัติในราชวงศ์เดียวกัน แต่ก็มีพระมหากษัตริย์ที่มาจากการเลือกตั้งหรือตั้งตนเป็นเจ้าด้วยเช่นกัน

สมบูรณาญาสิทธิราชย์ (Absolute monarchy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: สมบูรณาญาสิทธิราชย์ และ Absolute monarchy

เป็นรูปแบบการปกครองที่กษัตริย์มีพระราชอำนาจเต็มที่

ปรมิตตาญาสิทธิราชย์ (Constitutional monarchy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: ปรมิตตาญาสิทธิราชย์, ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ, และ Constitutional monarchy

เป็นรูปแบบการปกครองที่กษัตริย์มีพระราชอำนาจจำกัด เช่น ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ

มกุฎสาธารณรัฐ (Crowned republic)

ข้อมูลเพิ่มเติม: มกุฎสาธารณรัฐ และ Crowned republic

ราชาธิปไตยโดยเลือกตั้ง (Elective monarchy)

ข้อมูลเพิ่มเติม: ราชาธิปไตยโดยเลือกตั้ง และ Elective monarchy

ระบอบสาธารณรัฐ

ข้อมูลเพิ่มเติม: สาธารณรัฐ

เป็นรูปแบบการปกครองที่มีประมุขแห่งรัฐเรียกว่า ประธานาธิบดี ได้มาจากการเลือกตั้ง และมีระยะเวลาในการดำรงตำแหน่งที่แน่นอน ราชบัณฑิตยสถานได้ให้ควาหมายคำนี้ไว้ว่า “ประเทศหรือการปกครองที่มีประธานาธิบดีเป็นประมุข”

อุดมการณ์อำนาจ

อุดมการณ์ทางสังคมการเมือง

• กษัตริย์นิยม (Royalism) เป็นลัทธิที่สนับสนุนราชอาณาจักร พระมหากษัตริย์ หรือราชวงศ์ใดโดยเฉพาะ เพื่อเป็นประมุขแห่งรัฐ (แนวคิดดังกล่าวมีความแตกต่างจาก ราชาธิปไตยนิยม)
• สาธารณรัฐนิยม (Republicanism) เป็นอุดมการณ์ทางการเมืองที่มีศูนย์กลางอยู่ที่ความเป็นพลเมืองในรัฐที่ปกครองแบบสาธารณรัฐ ซึ่งอาจเป็นระบอบคณาธิปไตยไปจนถึงอำนาจอธิปไตยของปวงชน

อุดมการณ์ทางเศรษฐกิจสังคม

• ลัทธิอำนาจนิยม (authoritarianism) เป็นรูปแบบการจัดระเบียบทางสังคมซึ่งมีลักษณะของการอ่อนน้อมต่ออำนาจหน้าที่
• อิสรนิยม (libertarianism หรือ libertarism) เดิมทีเป็นปรัชญาและขบวนการทางการเมืองซึ่งยึดถือเสรีภาพเป็นหลักศูนย์กลาง นักอิสรนิยมแสวงเสรีภาพทางการเมืองและอัตตาณัติสูงสุด เน้นย้ำปัจเจกนิยม เสรีภาพในการเลือก และการรวมกันเป็นสมาคมโดยสมัครใจ แต่ในปัจจุบัน อิสรนิยมหลายสำนักมีความเห็นต่างกันในเรื่องหน้าที่โดยชอบของรัฐและอำนาจของเอกชน

ฆราวาสนิยมหรือศาสนานิยม

แนวปรัชญาที่ว่าสถาบันการปกครอง สถาบันการเมือง หรือสถาบันในรูปอื่นควรจะดำเนินการปกครองที่เป็นอิสระจากการอำนาจการควบคุมของสถาบันศาสนา และหรือความเชื่อทางศาสนา

• รัฐโลกวิสัย (secular state) เป็นแนวคิดสืบเนื่องมาจากหลักฆราวาสนิยม (secularism)
• ศาสนาประจำชาติ (state religion) เป็นคณะหรือลัทธิทางศาสนาที่รัฐอธิปไตยรัฐหนึ่ง ๆ อนุมัติอย่างเป็นทางการ

โครงสร้างอำนาจ

คตินิยมรัฐเดี่ยว

1. รัฐเดี่ยว
2. จักรวรรดิ
3. พรินซิพาลิตี้

ระบอบสหพันธรัฐ

เป็นแนวคิดการเมืองซึ่งกลุ่มสมาชิกผูกมัดเข้าด้วยกันโดยข้อตกลงร่วมกัน โดยมีหัวหน้าที่เป็นตัวแทนซึ่งมีสิทธิปกครอง คำว่า "ระบอบสหพันธรัฐ" ยังใช้อธิบายระบบของรัฐบาลซึ่งรัฐธรรมนูญได้แบ่งแยกอำนาจอธิปไตยระหว่างฝ่ายปกครองส่วนกลางกับหน่วยการเมืองที่เป็นองค์ประกอบ

1. สหพันธรัฐ (federation) เป็นรัฐอธิปไตยประเภทหนึ่งซึ่งมีลักษณะของสหภาพรัฐหรือภูมิภาคที่ปกครองตนเองบางส่วน ที่รวมเข้าด้วยกันโดยรัฐบาลกลาง หรือรัฐบาลสหพันธ์
2. สมาพันธรัฐ (confederation) การรวมกันของหน่วยการเมืองเป็นการถาวรเพื่อให้มีการเคลื่อนไหวร่วมกันตามหน่วยอื่น สมาพันธรัฐตามปกติก่อตั้งขึ้นโดยสนธิสัญญา แต่ภายหลังมักก่อตั้งขึ้นจากการเห็นชอบรัฐธรรมนูญร่วมกัน สมาพันธรัฐมีแนวโน้มสถาปนาขึ้นเพื่อจัดการกับปัญหาร้ายแรง
3. สหภาพเหนือชาติ (Supranational union) เป็นพัฒนาการของการรวมกลุ่มทางเศรษฐกิจขั้นสูงสุด โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรวมกันเป็นชาติเดียวกัน ซึ่งรัฐบาลของแต่ละประเทศไม่สามารถกำหนดนโยบายของตนเองได้ แต่สหภาพจะกำหนดนโยบายให้ประเทศสมาชิกดำเนินการเอง

ดูเพิ่ม

• ระบอบการเมือง
• รัฐ
• รัฐบาล
• การเมือง
• การเมืองไทย

อ้างอิง

a. ไม่ใช่ชื่ออย่างเป็นทางการ