ปลาบู่ทอง

บทความนี้เกี่ยวกับนิทานพื้นบ้าน สำหรับปลาชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Oxyeleotris marmorata ดูที่ ปลาบู่ทอง (สัตว์)

ปลาบู่ทอง เป็นนิทานพื้นบ้านทางภาคกลางของไทย ที่เล่าโดยผ่านวิธีมุขปาฐะ, ล้านแก้ว, พันกรอง มีเนื้อหาเกี่ยวกับเด็กสาวชาวบ้านผู้มีใจเมตตาที่ได้แต่งงานกับกษัตริย์ สร้างเป็นภาพยนตร์และละครโทรทัศน์มาแล้วหลายครั้ง เชื่อว่ามีที่มาจากชนชาติจ้วง-ลาว-ไทในภาคใต้ของจีน เล่าถ่ายทอดกันมาแต่ดึกดำบรรพ์ และในหลายชาติของภูมิภาคเอเชียอาคเนย์ เช่น ลาว, เขมร, พม่า ก็มีเรื่องราวทำนองคล้ายกันนี้ แต่เรียกชื่อต่างออกไป และคล้ายคลึงกับนิทานพื้นบ้านของยุโรป คือ ซินเดอเรลลา

ใน พ.ศ. 2554 กระทรวงวัฒนธรรมขึ้นทะเบียนปลาบู่ทองเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของไทย

การดัดแปลงเป็นสื่อ

ภาพยนตร์

• ปลาบู่ทองได้รับการดัดแปลงเป็นภาพยนตร์หลายครั้ง ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2508 เป็นภาพยนตร์ 16 มม. สร้างโดย เทพกรภาพยนตร์ อำนวยการสร้างโดย กิติมา เศรษฐภักดี กำกับโดย อำนวย กลัสนิมิ (ครูเนรมิต) นำแสดงโดย ไชยา สุริยัน, ภาวนา ชนะจิต ออกฉายวันที่ 20 สิงหาคม 2508 ที่โรงหนังเฉลิมบุรี
• ในปี พ.ศ. 2522 เป็นภาพยนตร์ 35 มม. สร้างโดย ศิริมงคลโปรดัคชั่น อำนวยการสร้างโดย ชาญชัย เนตรขำคม กำกับโดย ชิต ไทรทอง นำแสดงโดย ลลนา สุลาวัลย์, ปฐมพงษ์ สิงหะ ออกฉายเมื่อ 7 กรกฎาคม 2522
• ในปี พ.ศ. 2527 เป็นภาพยนตร์ 35 มม. สร้างโดย วิษณุภาพยนตร์ อำนวยการสร้างโดย วิษณุ นาคสู่สุข กำกับโดย วิเชียร วีระโชติ นำแสดงโดย สุริยา ชินพันธุ์, เพ็ญยุพา มณีเนตร
• ในปี พ.ศ. 2537 เป็นภาพยนตร์ 35 มม. สร้างโดย กรุ๊ฟโฟร์ โปรดักชั่น กำกับโดย สิทธิชัย พัฒนดำเกิง บทภาพยนตร์โดย อาทิตย์ นำแสดงโดย สรพงษ์ ชาตรี, ขวัญภิรมย์ หลิน, เกรียง ไกรมาก, นวพร อินทรวิมล, ปาลีรัฐ ศศิธร, ทักษิณา สิงห์วิบูลย์ เข้าฉาย 8 พฤศจิกายน 2537

ละครโทรทัศน์

• ในปี พ.ศ. 2510 สร้างเป็นภาพยนตร์โทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 ซึ่งเป็นภาพยนตร์โทรทัศน์เรื่องแรกของดาราฟิล์ม กำกับโดย ไพรัช สังวริบุตร เขียนบทโดย ประสม สง่าเนตร ร้องเพลงนำโดย เพ็ญศรี พุ่มชูศรี นำแสดงโดย พัลลภ พรพิษณุ, เยาวเรศ นิศากร ออกอากาศ 10 มกราคม ถึง 22 มิถุนายน 2510 ต่อมาในปี พ.ศ. 2515 วนิชศิลปภาพยนตร์ ของ อนันต์ ชลวนิช นำมาออกฉายเป็นภาพยนตร์ 35 มม. ชื่อ "แม่ปลาบู่" ออกฉายวันที่ 14 พฤศจิกายน 2515 ที่โรงภาพยนตร์นิวบรอดเวย์
• ในปี พ.ศ. 2537 เป็นละครโทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 สร้างโดย บริษัท สามเศียร จำกัด และ บริษัท ดาราวีดีโอ จำกัด กำกับโดย สยม สังวริบุตร และ สมชาย สังข์สวัสดิ์ บทโทรทัศน์โดย รัมภา ภิรมย์ภักดี (ภาวิต) และ ลุลินารถ สุนทรพฤกษ์ นำแสดงโดย อัจฉรา ทองเทพ, ปริญญา ปุ่นสกุล, ชาตรี พิณโณ, ปัทมา ปานทอง, อรุโณทัย นฤนาท, กัญญารัตน์ จิรรัชชกิจ และ ด.ญ.สาวิกา ไชยเดช ออกอากาศ 3 กรกฎาคม 2537 ถึง 18 ธันวาคม 2537
• ในปี พ.ศ. 2552 เป็นละครโทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 สร้างโดย บริษัท สามเศียร จำกัด กำกับโดย คูณฉกาจ วรสิทธิ์ บทโทรทัศน์โดย รัมภา ภิรมย์ภักดี (พิกุลแก้ว) นำแสดงโดย พีชญา วัฒนามนตรี, วสุ ประทุมรัตน์วัฒนา, อัมรินทร์ สิมะโรจน์, ทราย เจริญปุระ, น้ำทิพย์ เสียมทอง, ไพโรจน์ สังวริบุตร, วนิษฐา วัชโรบล และ​ ด.ญ.กิ่งกาญจน์​ บุญสุข ออกอากาศ 6 มิถุนายน 2552 ถึง 28 กุมภาพันธ์ 2553
• ในปี พ.ศ. 2559 เป็นละครโทรทัศน์ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์ดาวเทียม ไอพีเอ็ม อำนวยการสร้างโดย ไอพีเอ็ม โปดักชั่น ดำเนินการผลิตโดย สุทธา ทวีศรีธนโชค นำแสดงโดย ปุณฐิภาภัคร์ สุวรรณราช, ไชยวัฒน์ ผายสุวรรณ, ณัฐพล รัตนิพนธ์, อภิสรา รักชาติ, สารดา เอ็งสิรภัส
• ในปี พ.ศ. 2568 เป็นละครโทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 โดยใช้ชื่อเรื่องว่า "แม่ปลาบู่" สร้างโดย บริษัท สามเศียร จำกัด นำแสดงโดย สุรศักดิ์ สุวรรณวงษ์, เกศรินทร์ น้อยผึ้ง, กชกร ส่งแสงเติม, มาฬิศร์ เชยโสภณ, ชมพูนุท พึ่งผล, เพชรฎี ศรีฤกษ์, น้ำทิพย์ เสียมทอง, ด.ช.ชัญญ จรัสวสุท, ด.ญ. ปาณิศรา กฤตติกูลภาคิน ออกอากาศ 1 มีนาคม 2568

ภาพยนตร์การ์ตูน

• ในปี พ.ศ. 2543 เป็นภาพยนตร์การ์ตูน ออกอากาศทางสถานีวิทยุ​โทรทัศน์​ไทยทีวี​สี​ช่อง​ 3 สร้างโดย บรอดคาซท์ ไทย เทเลวิชั่น กำกับโดย พี่นัส พี่เปี๊ยกและพรรคพวก โดยมีทีมนักพากย์หลักดังนี้ สุภาพ ไชยวิสุทธิกุล พากย์เป็น พระเจ้าพรหมทัต, ธงชัย ชาญชำนิ พากย์เป็น เศรษฐีทารก, นัยนา ทิพย์ศรี พากย์เป็น เอื้อยและขนิษฐี, จุฑามาศ ชวนเจริญ พากย์เป็น ขนิษฐา

นักแสดงในครั้งต่าง ๆ

ปี	พ.ศ. 2508	พ.ศ. 2510	พ.ศ. 2522	พ.ศ. 2527	พ.ศ. 2537		พ.ศ. 2552	พ.ศ. 2559	ไม่ทราบปี	พ.ศ. 2568
รูปแบบ	ภาพยนตร์ 16 มม.	ภาพยนตร์ทีวี ช่อง 7	ภาพยนตร์ 35 มม.		ละคร ช่อง 7	ภาพยนตร์ 35 มม.	ละคร ช่อง 7	ละคร ช่องไอพีเอ็ม	ละครเวที	ละคร ช่อง 7 HD ชื่อเรื่อง "แม่ปลาบู่"
ผู้กำกับ / ผู้สร้าง	เนรมิต	ไพรัช สังวริบุตร ดาราฟิล์ม	ศิริมงคลโปรดัคชั่น	วิษณุภาพยนตร์	สยม สังวริบุตร สมชาย สังข์สวัสดิ์	สิทธิชัย พัฒนดำเกิง	คูณฉกาจ วรสิทธิ์	ไอพีเอ็ม โปดักชั่น	ไม่ทราบโรงละครที่สร้าง	สามเศียร
เอื้อย	ภาวนา ชนะจิต	เยาวเรศ นิศากร	ลลนา สุลาวัลย์	เพ็ญยุพา มณีเนตร	อัจฉรา ทองเทพ	นวพร อินทรวิมล	พีชญา วัฒนามนตรี	ปุณฐิภาภัคร์ สุวรรณราช	กชกร ส่งแสงเติม	เกศรินทร์ น้อยผึ้ง
อ้าย									วรัญภรณ์ พัฒน์ช่วย
พระเจ้าพรหมทัต	ไชยา สุริยัน	พัลลภ พรพิษณุ	ปฐมพงษ์ สิงหะ	สุริยา ชินพันธุ์	ปริญญา ปุ่นสกุล	เกรียง ไกรมาก	วสุ ประทุมรัตน์วัฒนา	ไชยวัฒน์ ผายสุวรรณ	พลพจน์ พูลนิล	สุรศักดิ์ สุวรรณวงษ์
เศรษฐีทารก (พ่อ) ภาติกะเศรษฐี (2568)	สมควร กระจ่างศาสตร์	สุวิน สว่างรัตน์	สมควร กระจ่างศาสตร์	สมภพ เบญจาธิกุล	ชาตรี พิณโณ	สรพงษ์ ชาตรี	อัมรินทร์ สิมะโรจน์	ณัฐพล รัตนิพนธ์		มาฬิศร์ เชยโสภณ
ขนิษฐา (แม่เอื้อย)	วิไลวรรณ วัฒนพานิช	น้ำเงิน บุญหนัก	รัตนาภรณ์ อินทรกำแหง	อัมพวัน ศรีวิไล	ปัทมา ปานทอง	ขวัญภิรมย์ หลิน	ทราย เจริญปุระ	อภิสรา รักชาติ		กชกร ส่งแสงเติม
ขนิษฐี (แม่อ้าย)	ปรียา รุ่งเรือง	ศิรินทิพย์ ศิริวรรณ	อรสา พรหมประทาน	พิศมัย วิไลศักดิ์	อรุโณทัย นฤนาท	ปาลีรัฐ ศศิธร	น้ำทิพย์ เสียมทอง	สารดา เอ็งสิรภัส		ชมพูนุท พึ่งผล
อึ่ง										ศุภกร​ จิเนราวัต
เจ้าหญิงมัลลิกา					กัญญารัตน์ จิรรัชชกิจ		นภิศา ป้อมเสน			ปภาดา ประกอบเสียง
พระเจ้ากรุงพาราณสี							ไพโรจน์ สังวริบุตร			เพชรฎี ศรีฤกษ์
พระมเหสีแสงจันทร์							วณิษฐา วัชรโรบล			น้ำทิพย์ เสียมทอง
เจ้าชายสุริยะ							ริว จิตสัมผัส
แม่หมอภัทรินดา					อำภา ภูษิต		ทรงพร ณ บางช้าง			ยุวดี เรืองฉาย
ศรี						สุทธิดา หาญถนอม				กุลปริยา ศรนิล
กลิ่น						เบญจพร สุวรรณเสธ				ลักษิกา สมบูรณ์
เอื้อย/อ้าย (ตอนเด็ก)					ด.ญ. สาวิกา ไชยเดช		ด.ญ. กิ่งกาญจน์ บุญสุข			ด.ญ. ปาณิศรา กฤติกูลภาคิน
พระเจ้าพรหมฑัต​ (ตอนเด็ก)​							ด.ช. นราธิษณ์​ น้ำค้าง			ด.ช.​ ชัญญ​ จรัสวสุท
เจ้าหญิงมัลลิกา​ (ตอนเด็ก)​										ด.ญ. ไอย์ฌิฌ​า​ กรุดนาค
พระลบ					ด.ช. ศิรวงศ์​ สังวริบุตร		ด.ช. ชญานิน​ เต่าวิเศษ			ด.ช.​ ปัณณวัฒน์​ เพชรเด็ด
อึ​่ง​ (ตอนเด็ก)​					ด.ช. นิจิโรจน์​ คุมสติ		ด.ช. ณัฐพงศ์​ สิทธิกูล			ด.ช. ชนะพล​ ศรีพรชัย
เขียด							ด.ช. ลาภวัต​ เอียดสุวรรณ
กุมารี							ด.ญ.​ ปานรดา คเชนทร์นุกูล
จี่​ (ตอนเด็ก)​					ด.ญ. เกษสุดา​ หลวงศรีราษฎร์​		ด.ญ. จิดาภา​ ชัยยงค์			ด.ญ. วรัชศญา​ ตั้งชัยวรรณา
กลิ่น​ (ตอนเด็ก)​					ด.ญ. สุดารัตน์​ อยู่เกิด		ด.ญ. กันย์สิตา​ พลเกียรติบุรโชติ			ด.ญ. นลินรัตน์​ หรั่งน้ำทิพย์