ปลาบู่ทอง

บทความนี้เกี่ยวกับนิทานพื้นบ้าน สำหรับปลาชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Oxyeleotris marmorata ดูที่ ปลาบู่ทอง (สัตว์)

ปลาบู่ทอง เป็นนิทานพื้นบ้านทางภาคกลางของไทย ที่เล่าโดยผ่านวิธีมุขปาฐะ ร้อยแก้ว ร้อยกรอง มีเนื้อหาเกี่ยวกับเด็กสาวชาวบ้านผู้มีใจเมตตาที่ได้แต่งงานกับกษัตริย์ สร้างเป็นภาพยนตร์และละครโทรทัศน์มาแล้วหลายครั้ง เชื่อว่ามีที่มาจากชนชาติจ้วง-ลาว-ไทในภาคใต้ของจีน เล่าถ่ายทอดกันมาแต่ดึกดำบรรพ์ และในหลายชาติของภูมิภาคเอเชียอาคเนย์ เช่น ลาว, เขมร, พม่า ก็มีเรื่องราวทำนองคล้ายกันนี้ แต่เรียกชื่อต่างออกไป และคล้ายคลึงกับนิทานพื้นบ้านของยุโรป คือ ซินเดอเรลลา

ใน พ.ศ. 2554 กระทรวงวัฒนธรรมขึ้นทะเบียนปลาบู่ทองเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของไทย

การดัดแปลงเป็นสื่อ

ภาพยนตร์

• ปลาบู่ทองได้รับการดัดแปลงเป็นภาพยนตร์หลายครั้ง ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2508 เป็นภาพยนตร์ 16 มม. สร้างโดย เทพกรภาพยนตร์ อำนวยการสร้างโดย กิติมา เศรษฐภักดี กำกับโดย อำนวย กลัสนิมิ (ครูเนรมิต) นำแสดงโดย ไชยา สุริยัน, ภาวนา ชนะจิต ออกฉายวันที่ 20 สิงหาคม 2508 ที่โรงหนังเฉลิมบุรี
• ในปี พ.ศ. 2522 เป็นภาพยนตร์ 35 มม. สร้างโดย ศิริมงคลโปรดัคชั่น อำนวยการสร้างโดย ชาญชัย เนตรขำคม กำกับโดย ชิต ไทรทอง นำแสดงโดย ลลนา สุลาวัลย์, ปฐมพงษ์ สิงหะ ออกฉายเมื่อ 7 กรกฎาคม 2522
• ในปี พ.ศ. 2527 เป็นภาพยนตร์ 35 มม. สร้างโดย วิษณุภาพยนตร์ อำนวยการสร้างโดย วิษณุ นาคสู่สุข กำกับโดย วิเชียร วีระโชติ นำแสดงโดย สุริยา ชินพันธุ์, เพ็ญยุพา มณีเนตร
• ในปี พ.ศ. 2537 เป็นภาพยนตร์ 35 มม. สร้างโดย กรุ๊ฟโฟร์ โปรดักชั่น กำกับโดย สิทธิชัย พัฒนดำเกิง บทภาพยนตร์โดย อาทิตย์ นำแสดงโดย สรพงษ์ ชาตรี, ขวัญภิรมย์ หลิน, เกรียง ไกรมาก, นวพร อินทรวิมล, ปาลีรัฐ ศศิธร, ทักษิณา สิงห์วิบูลย์ เข้าฉาย 8 พฤศจิกายน 2537

ละครโทรทัศน์

• ในปี พ.ศ. 2510 สร้างเป็นภาพยนตร์โทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 ซึ่งเป็นภาพยนตร์โทรทัศน์เรื่องแรกของดาราฟิล์ม กำกับโดย ไพรัช สังวริบุตร เขียนบทโดย ประสม สง่าเนตร ร้องเพลงนำโดย เพ็ญศรี พุ่มชูศรี นำแสดงโดย พัลลภ พรพิษณุ, เยาวเรศ นิศากร, สุวิน สว่างรัตน์, น้ำเงิน บุญหนัก, ศรินทิพย์ ศิริวรรณ ออกอากาศ 10 มกราคม ถึง 22 มิถุนายน 2510 ต่อมาในปี พ.ศ. 2515 วนิชศิลปภาพยนตร์ ของ อนันต์ ชลวนิช นำมาออกฉายเป็นภาพยนตร์ 35 มม. ชื่อ "แม่ปลาบู่" ออกฉายวันที่ 14 พฤศจิกายน 2515 ที่โรงภาพยนตร์นิวบรอดเวย์
• ในปี พ.ศ. 2537 เป็นละครโทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 สร้างโดย บริษัท สามเศียร จำกัด และ บริษัท ดาราวีดีโอ จำกัด กำกับโดย สยม สังวริบุตร และ สมชาย สังข์สวัสดิ์ บทโทรทัศน์โดย รัมภา ภิรมย์ภักดี (ภาวิต) และ ลุลินารถ สุนทรพฤกษ์ นำแสดงโดย อัจฉรา ทองเทพ, ปริญญา ปุ่นสกุล, ชาตรี พิณโณ, ปัทมา ปานทอง, อรุโณทัย นฤนาท, กัญญารัตน์ จิรรัชชกิจ และ ด.ญ.สาวิกา ไชยเดช ออกอากาศ 3 กรกฎาคม 2537 ถึง 18 ธันวาคม 2537
• ในปี พ.ศ. 2552 เป็นละครโทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 สร้างโดย บริษัท สามเศียร จำกัด กำกับโดย คูณฉกาจ วรสิทธิ์ บทโทรทัศน์โดย รัมภา ภิรมย์ภักดี (พิกุลแก้ว) นำแสดงโดย พีชญา วัฒนามนตรี, วสุ ประทุมรัตน์วัฒนา, อัมรินทร์ สิมะโรจน์, ทราย เจริญปุระ, น้ำทิพย์ เสียมทอง, ไพโรจน์ สังวริบุตร, วนิษฐา วัชโรบล และ​ ด.ญ.กิ่งกาญจน์​ บุญสุข ออกอากาศ 6 มิถุนายน 2552 ถึง 28 กุมภาพันธ์ 2553
• ในปี พ.ศ. 2559 เป็นละครโทรทัศน์ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์ดาวเทียม ไอพีเอ็ม อำนวยการสร้างโดย ไอพีเอ็ม โปดักชั่น ดำเนินการผลิตโดย สุทธา ทวีศรีธนโชค นำแสดงโดย ปุณฐิภาภัคร์ สุวรรณราช, ไชยวัฒน์ ผายสุวรรณ, ณัฐพล รัตนิพนธ์, อภิสรา รักชาติ, สารดา เอ็งสิรภัส
• ในปี พ.ศ. 2568 เป็นละครโทรทัศน์จักร ๆ วงศ์ ๆ ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7 โดยใช้ชื่อเรื่องว่า "แม่ปลาบู่" สร้างโดย บริษัท สามเศียร จำกัด บทโทรทัศน์ โดยอัญรส ปุณณโกศล(แป้นพิม)นำแสดงโดย สุรศักดิ์ สุวรรณวงษ์, เกศรินทร์ น้อยผึ้ง, กชกร ส่งแสงเติม, มาฬิศร์ เชยโสภณ, ชมพูนุท พึ่งผล, เพชรฎี ศรีฤกษ์, น้ำทิพย์ เสียมทอง, ด.ช.ชัญญ จรัสวสุท, ด.ญ. ปาณิศรา กฤตติกูลภาคิน ออกอากาศ 1 มีนาคม 2568

ภาพยนตร์การ์ตูน

• ในปี พ.ศ. 2543 เป็นภาพยนตร์การ์ตูน ออกอากาศทางสถานีวิทยุ​โทรทัศน์​ไทยทีวี​สี​ช่อง​ 3 สร้างโดย บรอดคาซท์ ไทย เทเลวิชั่น กำกับโดย พี่นัส พี่เปี๊ยกและพรรคพวก โดยมีทีมนักพากย์หลักดังนี้ สุภาพ ไชยวิสุทธิกุล พากย์เป็น พระเจ้าพรหมทัต, ธงชัย ชาญชำนิ พากย์เป็น เศรษฐีทารก, นัยนา ทิพย์ศรี พากย์เป็น เอื้อยและขนิษฐี, จุฑามาศ ชวนเจริญ พากย์เป็น ขนิษฐา

นักแสดงในครั้งต่าง ๆ

ปี	พ.ศ. 2508	พ.ศ. 2510	พ.ศ. 2522	พ.ศ. 2527	พ.ศ. 2537		พ.ศ. 2552	พ.ศ. 2559	พ.ศ. 2561	พ.ศ. 2568
รูปแบบ	ภาพยนตร์ 16 มม.	ภาพยนตร์ทีวี ช่อง 7	ภาพยนตร์ 35 มม.		ละคร ช่อง 7	ภาพยนตร์ 35 มม.	ละคร ช่อง 7	ละคร ช่องไอพีเอ็ม	ละครเวที/ออกอากาศ 7 สีคอนเสิร์ต	ละคร ช่อง 7 HD ชื่อเรื่อง "แม่ปลาบู่"
ผู้กำกับ / ผู้สร้าง	เนรมิต	ไพรัช สังวริบุตร ดาราฟิล์ม	ศิริมงคลโปรดัคชั่น	วิษณุภาพยนตร์	สยม สังวริบุตร สมชาย สังข์สวัสดิ์	สิทธิชัย พัฒนดำเกิง	คูณฉกาจ วรสิทธิ์	ไอพีเอ็ม โปดักชั่น	ไม่ทราบโรงละครที่สร้าง	สามเศียร
เอื้อย,พระสนมเอื้อย / พระชายาเอื้อย (พระสนมเอื้อย, เอื้อย) 2568	ภาวนา ชนะจิต	เยาวเรศ นิศากร	ลลนา สุลาวัลย์	เพ็ญยุพา มณีเนตร	อัจฉรา ทองเทพ	นวพร อินทรวิมล	พีชญา วัฒนามนตรี	ปุณฐิภาภัคร์ สุวรรณราช	กชกร ส่งแสงเติม	เกศรินทร์ น้อยผึ้ง
อ้าย									วรัญภรณ์ พัฒน์ช่วย
เจ้าชายพรหมทัต	ไชยา สุริยัน	พัลลภ พรพิษณุ	ปฐมพงษ์ สิงหะ	สุริยา ชินพันธุ์	ปริญญา ปุ่นสกุล	เกรียง ไกรมาก	วสุ ประทุมรัตน์วัฒนา	ไชยวัฒน์ ผายสุวรรณ	พลพจน์ พูลนิล	สุรศักดิ์ สุวรรณวงษ์
เศรษฐีภาติกะ	สมควร กระจ่างศาสตร์	สุวิน สว่างรัตน์	สมควร กระจ่างศาสตร์	สมภพ เบญจาธิกุล	ชาตรี พิณโณ	สรพงษ์ ชาตรี	อัมรินทร์ สิมะโรจน์	ณัฐพล รัตนิพนธ์	ไม่มีตัวละครนี้	มาฬิศร์ เชยโสภณ
ขนิษฐา (แม่เอื้อย)	วิไลวรรณ วัฒนพานิช	น้ำเงิน บุญหนัก	รัตนาภรณ์ อินทรกำแหง	อัมพวัน ศรีวิไล	ปัทมา ปานทอง	ขวัญภิรมย์ หลิน	ทราย เจริญปุระ	อภิสรา รักชาติ		กชกร ส่งแสงเติม
ขนิษฐี (แม่อ้าย)	ปรียา รุ่งเรือง	ศิรินทิพย์ ศิริวรรณ	อรสา พรหมประทาน	พิศมัย วิไลศักดิ์	อรุโณทัย นฤนาท	ปาลีรัฐ ศศิธร	น้ำทิพย์ เสียมทอง	สารดา เอ็งสิรภัส		ชมพูนุท พึ่งผล
พระธิดามัลลิกา					กัญญารัตน์ จิรรัชชกิจ		นภิศา ป้อมเสน		ไม่มีตัวละครนี้	ปภาดา ประกอบเสียง
เจ้าชายสุริยะ							ริว จิตสัมผัส
ท้าวไชยทัต							ไพโรจน์ สังวริบุตร			เพชรฎี ศรีฤกษ์
พระมเหสีแสงจันทร์							วณิษฐา วัชรโรบล			น้ำทิพย์ เสียมทอง
อึ่ง / หมื่นชาญชัย (อึ่ง)​ (2568)					สุรจิต บุญญานนท์					ศุภกร​ จิเนราวัต
จี่					สุทธิดา หาญถนอม					กุลปริยา ศรนิล
กลิ่น					เบญจพร สุวรรณเมธ					ลักษิกา สมบูรณ์
แม่หมอภัทรินดา					อำภา ภูษิต		ทรงพร ณ บางช้าง			ยุวดี เรืองฉาย
ยายสม					ระจิต ภิญโญวนิช		เยาวเรศ นิสากร			ศรีนวล ขำอาจ
จำปา							วิลาวัลย์ โพธิ์แก่ง			จารุศิริ ภูวนัย
คุณท้าวเทพทอง					เสาวนีย์ เจิมงามพริ้ง					นิตยา ปานะถึก
เอื้อย/อ้าย (ตอนเด็ก)					ด.ญ.​ สาวิกา ไชยเดช		ด.ญ.​ กิ่งกาญจน์ บุญสุข			ด.ญ.​ ปาณิศรา กฤติกูลภาคิน
เจ้าชายพรหมทัต​ (ตอนเด็ก)​							ด.ช. นราธิษณ์​ น้ำค้าง			ด.ช.​ ชัญญ​ จรัสวสุท
พระธิดามัลลิกา (ตอนเด็ก)​										ด.ญ. ไอย์ฌิฌ​า​ กรุดนาค
พระลบ					ด.ช. ศิรวงศ์​ สังวริบุตร		ด.ช. ชญานิน​ เต่าวิเศษ			ด.ช.​ ปัณณวัฒน์​ เพชรเด็ด
อึ​่ง​ (ตอนเด็ก)​					ด.ช. นิจิโรจน์​ คุมสติ		ด.ช. ณัฐพงศ์​ สิทธิกูล			ด.ช. ชนะพล​ ศรีพรชัย
เขียด							ด.ช. ลาภวัต​ เอียดสุวรรณ
กุมารี​							ด.ญ.​ ปานรดา คเชนทร์นุกูล
บุญโขน										ด.ญ.ธัญชนิด เดชเส้ง
จี่​ (ตอนเด็ก)​					ด.ญ. เกษสุดา​ หลวงศรีราษฎร์​		ด.ญ. จิดาภา​ ชัยยงค์			ด.ญ. วรัชศยา ตั้งชัยวรรณา
กลิ่น​ (ตอนเด็ก)​					ด.ญ. สุดารัตน์​ อยู่เกิด		ด.ญ. กันย์สิตา​ พลเกียรติบุรโชติ			ด.ญ.นลินรัตน์ หรั่งน้ำทิพย์