นิติปรัชญา

นิติปรัชญา (อังกฤษ: philosophy of law) คือ ทฤษฎีและปรัชญาแห่งกฎหมาย เหล่านิติปรัชญาเมธีมีความมุ่งหมายจะเข้าใจให้ลึกซึ้งซึ่งสภาพแห่งกฎหมาย การให้เหตุผลทางกฎหมาย ระบบกฎหมาย และสถาบันทางกฎหมาย นิติปรัชญาสมัยใหม่เริ่มก่อตัวในคริสต์ศตวรรษที่ 18 โดยมุ่งเป้าไปที่หลักการพื้นฐานแห่งกฎหมายธรรมชาติ กฎหมายแพ่ง และกฎหมายแห่งประชาชาติ

โดยทั่วไป นิติปรัชญาสามารถจัดเข้าหมวดหมู่ได้ตามประเภทแห่งคำถามที่อยู่ในใจของนิติปรัชญาเมธีเอง และตามประเภทแห่งทฤษฎีของนิติปรัชญาเอง โดยไม่คำนึงว่า คำถามมีคุณค่าหรือไม่ ในที่นี้ นิติปรัชญาเมธีร่วมสมัยที่สนใจในนิติปรัชญาพื้นฐานจะมีคำถามในลักษณะดังกล่าวอยู่สองข้อ คือ (1) คำถามเกี่ยวกับกฎหมายแห่งประชาชาติ และระบบของมัน และ (2) คำถามเกี่ยวกับสถาบันทางกฎหมาย

ในไทยเริ่มเกิดขึ้นในปี 2516 ที่ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ โดยอาจารย์ ปรีดี เกษมทรัพย์ ที่พยายามให้ผู้เรียนคณะ นิติศาสตร์ เกิดการถกเถียงโต้แย้ง มากกว่าอาศัยกฎหมายหลักสี่มุมเมือง ประกอบกับภาวะสถานการณ์การเมืองในขณะนั้น จนเกิดการปฎิรูปกฎหมาย

คำนิยามนิติปรัชญา

George Whitecross Paton : นิติปรัชญาเป็นวืธีการศึกษาที่มีลักษณะเฉพาะอย่างหนึ่งเนื่องด้วยมิใช่เป็นการศึกษากฎหมายของประเทศใดประเทศหนึ่ง แต่หากเป็นการศึกษาแนวความคิดทั่วไปในตัวกฎหมาย

R.W.M. Dias : นิติปรัชญาเป็นการศึกษาเกี่ยวกับโครงสร้าง , การใช้และบทบาทของกฎหมาย ตลอดจนแนวความคิดเกี่ยวกับกฎหมาย

Julius Stone : นิติปรัชญาเป็นเรื่องการตรวจสอบศึกษาของนักกฎหมายต่อหลักการ , อุดมคติ และเทคนิคของกฎหมายในแง่มุมความคิดจากความรอบรู้ปัจจุบัน

หรือในทรรศนะของอาจารย์ผู้สอนนิติปรัชญาไทย มีนิยามต่างกันอาทิ

• “นิติปรัชญาศึกษาถึงรากฐานทางทฤษฎีของกฎหมาย ศึกษาถึงอุดมคติสูงสุดหรือคุณค่าอันแท้จริงของกฎหมาย หรือแก่นสารของกฎหมาย” - ดร ปรีดี เกษมทรัพย์
• ”วิชาปรัชญากฎหมายได้แก่ การศึกษาถึงหลักการพื้นฐานอย่างลึกซึ้งในกฎหมายเพื่อแสวงหาอุดมการขั้นสุดท้าย และค่านิยมที่แท้จริงของกฎหมาย” - ดร อุกฤษ มงคลนาวิน
• ”นิติปรัชญาเป็นการศึกษาถึงความสัมพันธ์ระหว่างกฎหมายกับความยุติธรรม เป็นการศึกษาให้เข้าถึงซึ่งสัจธรรม วิญญาณกฎหมาย หรือสิ่งที่เป็นคุณค่าหลักการ และทฤษฎีซึ่งอยู่เบื้องหลังตัวบท และวิธีการทางกฎหมาย” - ดร รองพล เจริญพันธุ์