ท้าวภัณฑสารนุรักษ์ (เจ้าจอมเพิ่ม ในรัชกาลที่ 5)

ท้าวภัณฑสารนุรักษ์ หรือ เจ้าจอมเพิ่ม ในรัชกาลที่ 5 สกุลรัตนทัศนีย ตำแหน่งผู้ช่วยราชการพระคลังข้างในและเป็นกวีหญิงแห่งราชสำนักและเป็นผู้สร้างวัดเสมียนนารี ต่อจากมารดาของท่านคือท่านขำ ท่านเป็นธิดาขุนสมุทรสาคร(ยอด) และท่านขำ เสมียนพระคลังใน ท่านขำเป็นธิดาพระยาวิเศษภักดี เจ้าเมืองสงขลา คนที่ 3 (เถี้ยนจ๋ง ณ สงขลา พ.ศ. ๒๓๕๕๘-๒๓๖๐ สายสกุล "โรจนะหัสดิน")

ท้าว ภัณฑสารนุรักษ์ (เพิ่ม) ต.จ.
เกิด	เพิ่ม รัตนทัศนีย์ พ.ศ. 2400 สยาม
เสียชีวิต	14 เมษายน พ.ศ. 2494 (94 ปี) ไทย
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
บุพการี	ขุนสมุทรสาคร(ยอด) คุณขำ

เจ้าจอมเพิ่ม เกิดเมื่อปีมะเส็ง พ.ศ. 2400 เมื่ออายุ ๕ ขวบ ได้เข้าถวายตัวเป็นข้าทูลละอองธุลีพระบาทในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้อยู่ในละครสำรับเล็ก ได้เป็นศิษย์ของคุณโต(แย้ม อิเหนา) ถึงพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่ออายุ 17 ปี ทรงพระกรุณายกขึ้นเป็นเจ้าจอมอยู่งาน ได้รับพระราชทานเบี้ยหวัด ๒ ชั่ง ๑๐ ตำลึง และได้รับพระราชทานเงินกลางปีอีก 5 ชั่ง ต่อมาได้รับพระราชทานหีบหมากกะไหล่ทอง และหีบหมากตราจุลจอมเกล้า ต่อมาในวันที่ 15 เมษายน รัตนโกสินทร์ศก 130 ตรงกับ พ.ศ. ๒๔๕๔ ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญญาบัตรให้เป็น ท้าวภัณฑสารนุรักษ์ ตำแหน่งผู้ช่วยราชการพระคลังข้างใน ถือศักดินา 800

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯทรงเล็งเห็นอุปนิสัยและความสามารถเฉพาะตัวของเจ้าจอมเพิ่ม ว่าเป็นคนใฝ่ความรู้ จึงโปรดให้พระยาศรีสุนทรโวหารเป็นครูสอนหนังสือ ตลอดจนสอนกาพย์กลอนโคลงฉันท์ให้ท่าน เปิดการสอนที่มุขกระสัน พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เรียนกันแบบติวเตอร์ ตัวต่อตัวตั้งแต่ ๑๐.๐๐ -๑๓.๐๐ น. ทุกวัน

วันหนึ่ง พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 เสด็จมาขณะที่คุณจอมกำลังเรียนลิลิตและกาพย์กลอนโคลงฉันท์อยู่ ทรงเห็นว่ามีฝีมือในเชิงกวีของท่านไม่เลวเลย พระยาศรีสุนทรโวหารก็กราบบังคมทูลว่าเจ้าจอมเพิ่มมี "หัว" ทางนี้ น่าจะเป็นกวีหญิงแห่งราชสำนักได้ จึงเป็นที่พอพระราชหฤทัยมาก เพราะพระองค์เองมีพระราชประสงค์จะมีคู่โต้เชิงกวี จึงพระราชทานเงิน ๓ ชั่งและหีบหมากกะไหล่ทองให้ เมื่อเรียนจนจบวิชาแล้ว พระเจ้าอยู่หัวก็โปรดให้เจ้าจอมเพิ่มได้ตามเสด็จไปตามที่ต่างๆ ได้มีโอกาสชมภูมิประเทศที่สวยงามเพื่อจะ " ฟัก" เป็นบทกวีในมันสมอง จึงโปรดเกล้าฯให้ตามเสด็จพระราชดำเนินทุกแห่ง ไม่ว่าใกล้หรือไกล เช่นคราวหนึ่งเสด็จอ่างศิลาและเขาสามมุก พระเจ้าอยู่หัวทรงม้า คุณจอมก็นั่งเกวียนตามเสด็จ

เจ้าจอมเพิ่ม ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อวันที่ 14 เมษายา พ.ศ. 2494 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สิริอายุได้ 94 ปี ท่านมีอายุยืนนานมากถึง 6 แผ่นดิน

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 4 (ว.ป.ร.4)
• พ.ศ. 2464 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 3 (ว.ป.ร.3)