โคบุตร เป็นนิทานกลอนเรื่องแรกของสุนทรภู่ แต่งขึ้นเพื่อถวายเจ้านายในพระราชวังหลังพระองค์หนึ่ง เป็นเรื่องเกี่ยวกับ โคบุตรซึ่งเป็นลูกของพระอาทิตย์และนางอัปสร โดยฝากเลี้ยงไว้กับพญาราชสีห์ และนางไกรสร เมื่อเจริญชันษาโคบุตรซึ่งได้รับของวิเศษจากพระอาทิตย์ คือ แหวน และสังวาล และได้รับมอบใบยาวิเศษที่สามารถชุบชีวิตคนตายให้มีชีวิตได้จากราชสีห์ ต่อจากนั้นจึงเป็นเรื่องราวการผจญภัยของโคบุตร ดังที่จะคัดมาตอนหนึ่งในตอนท้ายที่โคบุตรมีพระมเหสีสองคน คือ นางอำพันมาลา และนางมณีสาคร นางอำพันมาลาเห็นโคบุตรรักนางมณีสาครมากกว่าตน จึงทำเสน่ห์ให้โคบุตรหลงรัก แต่อรุณกุมารได้แก้ไขเสน่ห์ โคบุตรโกรธมากถึงกับสั่งประหาร แต่อรุณกุมารขอร้อง โคบุตรจึงขับไล่นางอำพันมาลาออกจากวัง ดังต่อไปนี้
| โฉมอำพันมาลาน้ำตาไหล
|
|
เห็นชาวในพระสนมมาคับคั่ง
|
| ค่อยหยุดยืนฝืนองค์ทรงประทัง
|
|
เหลียวมาสั่งสาวสวรรค์กำนัลใน
|
| จงปกป้องครองกันเป็นผาสุก
|
|
อย่ามีทุกข์เศร้าสร้อยละห้อยไห้
|
| เรามีกรรมจำลาเจ้าคลาไคล
|
|
หักพระทัยออกจากทวารา
|
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมวรรณศิลป์