มหาอุปราช (จัน)
มหาอุปราช พระนามเดิม จัน เป็นพระมหาอุปราชในรัชกาลขุนวรวงศาธิราช ได้รับอุปราชาภิเษกได้เพียงไม่กี่วันก็ถูกลอบปลงพระชนม์
| มหาอุปราช (จัน) | |
|---|---|
| พระมหาอุปราชกรุงศรีอยุธยา | |
| ดำรงพระยศ | พ.ศ. 2091 |
| สวรรคต | พ.ศ. 2091 |
พระประวัติ
แก้มหาอุปราช มีพระนามเดิมว่า จัน เป็นช่างตีเหล็กอาศัยอยู่ที่บ้านมหาโลก โดยเป็นพระอนุชาของขุนวรวงศาธิราช ใน พ.ศ. 2091 แม่หยัวศรีสุดาจันทร์ทรงอ้างว่าสมเด็จพระยอดฟ้ายังทรงพระเยาว์ หัวเมืองเหนือก็ไม่เป็นปกติจึงปรึกษากับขุนนางว่าจะให้ขุนวรวงศาธิราชว่าราชการแผ่นดินจนกว่าสมเด็จพระยอดฟ้าจะทรงเจริญพระชนมายุ จึงทำพิธีราชาภิเษกขุนวรวงศาธิราชเป็นพระมหากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาและสถาปนานายจัน น้องชายขุนวรวงศาธิราชอยู่บ้านมหาโลก ขึ้นเป็นพระมหาอุปราช[1]
ลอบปลงพระชนม์
แก้การครองราชบัลลังก์ของขุนวรวงศาธิราชนั้น ไม่เป็นที่เห็นชอบของขุนนางในราชสำนักและพระญาติวงศ์บางส่วน เพราะขุนวรวงศาธิราชทรงขึ้นครองบัลลังก์โดยไม่ชอบธรรมจึงมีขุนนางบางคนรวมตัวกันเพื่อล้มล้างราชบัลลังก์ ได้แก่สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชเจ้านายเชื้อสายราชวงศ์พระร่วง เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช หมื่นราชเสน่หา (ในราชการ) และหลวงศรียศบ้านลานตากฟ้า
ทั้งสี่ร่วมกันวางแผนลอบปลงพระชนม์ จนโอกาสมาถึงเมื่อกรมการเมืองลพบุรีกราบทูลขุนวรวงศาธิราชว่า มีช้างเผือกเชือกหนึ่งที่ลพบุรี ขุนวรวงศาธิราชรับสั่งว่าจะไปจับแต่ต่อมาเปลี่ยนพระทัยให้กรมการเมืองลพบุรีไปจับแทน หลังจากนั้น 7 วันช้างเผือกเข้ามาทางวัดแม่นางปลื้มเข้าเพนียดวัดซองพระองค์จึงรับสั่งว่าหนนี้จะเสด็จไปจับเอง[2]
ขุนพิเรนทรเทพสั่งให้หมื่นราชเสน่หา (นอกราชการ) ไปดักยิงอุปราชจันน้องขุนวรวงศาธิราชตายที่ท่าเสื่อระหว่างขี่ช้างไปเพนียด จากนั้นสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชได้เรียกพระยาพิชัยกับพระยาสวรรคโลก ข้าราชการเมืองเหนือลงมาร่วมมือในการก่อการครั้งนี้ด้วย
พระราชกิจ
แก้จากบันทึกของปินโต ได้บันทึกไว้ว่าอุปราชจันเป็นผู้ลงนามเซ็นสัญญาแทนรัฐบาลกรุงศรีอยุธยา
ในวัฒนธรรมสมัยนิยม
แก้มีนักแสดงผู้รับบท มหาอุปราช (จัน) ได้แก่
- อานนท์ สุวรรณเครือ จากละครโทรทัศน์เรื่อง สมเด็จพระสุริโยทัย (2535)
- เอกพันธ์ บรรลือฤทธิ์ จากภาพยนตร์เรื่อง สุริโยไท (2544)
- พศุฑย์ พงศ์พศุตม์ จากละครเรื่อง แม่หยัว (2567)