วัดอภัยคีรีวิหาร

วัดอภัยคีรีวิหาร (สิงหล: අභයගිරි විහාරය) เป็นวัดเถรวาท มหายาน และวัชรยาน ตั้งอยู่ที่เมืองอนุราธปุระ ประเทศศรีลังกา ในความอุปถัมภ์ของพระเจ้าวัฏฏคามณีอภัย เป็นวัดที่มีชื่อคู่กันกับวัดมหาวิหาร มีอายุอยู่ในราวสมัยพุทธศตวรรษที่ 4 ซึ่งเป็นยุคสมัยแรก ๆ ที่มีการจารพุทธพจน์ลงในใบลาน วัดอภัยคีรีวิหารมีพระภิกษุจำนวนมาก มีเจดีย์ปราสาท ศาสนวัตถุ และระบบชลประทานที่ก้าวหน้าภายในสำนัก ซึ่งเหตุการณ์ตามการศึกษาประวัติศาสตร์กล่าวว่า วัดสำนักอภัยคีรีวิหารและวัดในสำนักมหาวิหาร ได้ชื่อว่าแยกออกจากกันชัดเจนยิ่งขึ้นในสมัยนี้ เพราะการจลาจลในราชสำนักและการที่คณะสงฆ์อภัยคีรีให้ความช่วยเหลือพระเจ้าวัฏฏคามิณีอภัย

อภัยคีรีเจดีย์

แผนที่โบราณสถานอภัยคีรี

สำนักอภัยคีรีวิหารเป็นแหล่งกำเนิดคัมภีร์วิมุตติมรรค อันเป็นปกรณ์หนึ่งที่มีความสำคัญของพุทธศาสนาเถรวาท คณาจารย์ที่ได้รับการยกย่องเชิดชูของสำนักอภัยคีรีวิหาร ชื่อ พระอุปติสสะเถระ ผู้รจนาคัมภีร์วิมุตติมรรคไว้เป็นแบบ และพระสังฆมิตตเถระผู้โต้วาทีมีชัยชนะเหนือคณะสงฆ์สำนักมหาวิหาร และเหตุการณ์ในสมัยนั้นยังปรากฏว่าพระจักรพรรดิจีนได้จัดราชทูตมาทูลขอภิกษุณีสงฆ์สำนักอภัยคีรีวิหารไปเพื่อประดิษฐานพระศาสนาด้วย พระเถรีผู้เป็นหัวหน้าคณะภิกษุณีในครั้งนี้คือพระเทวสาราเถรี พระภิกษุณีสงฆ์ในสายนี้มีการสืบต่อกันเรื่อยมาในชื่อว่านิกายธรรมคุปต์ และได้มีวัดภิกษุณีแห่งแรกในประเทศจีน ที่พระจักรพรรดิถวายนามว่าวัด วินฟุ (Vinfu Monastery)