ผลต่างระหว่างรุ่นของ "กลอน"

'''กลอน''' เป็นลักษณะคำประพันธ์ไทยที่[[ฉันทลักษณ์ (กวีนิพนธ์ไทย)|ฉันทลักษณ์]]ประกอบด้วยลักษณะบังคับ 3 ประการคือ คณะ จำนวนคำ และสัมผัส<ref name=kapkanlon>กรมศิลปากร. '''ครรภครรลองร้อยกรองไทย'''. กรุงเทพฯ, 2545.</ref> ไม่มีบังคับเอกโทและ[[ครุลหุ]]<ref name=kamchai>กำชัย ทองหล่อ. '''หลักภาษาไทย'''. รวมสาส์น (1977) : กรุงเทพฯ, 2545.</ref> เชื่อกันว่าเป็นคำประพันธ์ท้องถิ่นของไทยแถบภาคกลางและภาคใต้ โดยพิจารณาจากหลักฐานใน[[วรรณกรรม]]ทั้งวรรณกรรมลายลักษณ์ และวรรณกรรมมุขปาฐะ โดยวรรณกรรมที่แต่งด้วยกลอนเก่าแก่ที่สุดคือ เพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยา และเพลงยาว ณ พระที่นั่งจันทรพิศาล กวีแต่งในสมัยอยุธยาตอนปลาย ก่อนหน้านั้นกลอนคงอยู่ในรูปแบบวรรณกรรมมุขปาฐะเป็นร้อยกรองชาวบ้านเช่น บทร้องเล่น บทกล่อมเด็ก เพลงชาวบ้าน เป็นต้น

== การจำแนกกลอน ==

=== กลอนจำแนกตามฉันทลักษณ์ ===

# '''จำแนกตามจำนวนคำ''' จะแบ่งได้ 2 ชนิดคือ

## กลอนกำหนดจำนวนคำเท่ากันทุกวรรค ([[กลอนสุภาพ]]) ได้แก่ กลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด และกลอนเก้า

## กลอนกำหนดจำนวนคำในวรรคโดยประมาณ ได้แก่ [[กลอนดอกสร้อย]] [[กลอนสักวา]] [[กลอนเสภา]] [[กลอนบทละคร]] [[กลอนนิราศ]] [[กลอนเพลงยาว]] [[กลอนนิทาน]] และกลอนชาวบ้าน

# '''จำแนกตามคำขึ้นต้น''' จะแบ่งได้ 2 ชนิดคือ

## กลอนบังคับคำขึ้นต้น ได้แก่ กลอนดอกสร้อย กลอนสักวา กลอนเสภาและกลอนบทละคร

## กลอนไม่บังคับคำขึ้นต้น ได้แก่ กลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด กลอนเก้า กลอนนิราศ กลอนนิทาน และกลอนเพลงยาว

# '''จำแนกตามคณะ''' จะแบ่งได้ 2 ชนิดคือ

## กลอนไม่ส่งสัมผัสระหว่างคณะ ได้แก่ กลอนดอกสร้อย และกลอนสักวา

## กลอนส่งสัมผัสระหว่างคณะ ได้แก่ กลอนบทละคร กลอนเสภา กลอนนิทาน กลอนนิราศ กลอนเพลงยาว กลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด และกลอนเก้า

# '''จำแนกตามบทขึ้นต้น''' จะแบ่งได้ 2 ชนิดคือ

## กลอนบังคับบทขึ้นต้นเต็มบท (4 วรรค) ได้แก่ กลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด กลอนเก้า กลอนดอกสร้อย กลอนสักวา กลอนเสภา และกลอนบทละคร

## กลอนบังคับบทขึ้นต้นไม่เต็มบท (3 วรรค) ได้แก่ กลอนนิราศ กลอนเพลงยาว และกลอนนิทาน

# '''จำแนกตามการส่งสัมผัส''' จะแบ่งได้ 2 ชนิดคือ

## กลอนส่งสัมผัสแบบ[[กลอนสุภาพ]] ได้แก่ กลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด กลอนเก้า กลอนดอกสร้อย กลอนสักวา กลอนเสภา กลอนนิทาน กลอนนิราศ กลอนเพลงยาว และกลอนบทละคร

## กลอนส่งสัมผัสแบบกลอนชาวบ้าน

### กลอนส่งสัมผัสแบบ[[กลอนสังขลิก]] ได้แก่ กลอนในบทร้องเล่นของเด็ก

### กลอนส่งสัมผัสแบบ[[กลอนหัวเดียว]] ได้แก่ กลอนเพลงชาวบ้าน เช่น [[เพลงเรือ]] [[ลำตัด]] [[เพลงอีแซว]] เป็นต้น

'''กลอนสังขลิก'''และ'''กลอนหัวเดียว''' ปรากกฏเฉพาะใน'''ร้อยกรองมุขปาฐะ''' เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า '''กลอนชาวบ้าน'''

=== กลอนจำแนกตามวัตถุประสงค์การนำไปใช้ ===

# '''กลอนอ่าน''' เป็นกลอนที่ผู้แต่งมีจุดมุ่งหมายแต่งไว้สำหรับอ่านเพื่อความเพลิดเพลิน แบ่งเป็น 8 ชนิด ได้แก่ กลอนนิราศ กลอนเพลงยาว กลอนนิทาน กลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด และกลอนเก้า

# '''กลอนร้อง''' เป็นกลอนที่แต่งขึ้นโดยมีจุดมุ่งหมายสำหรับการขับโต้ตอบกัน การขับลำนำเพื่อความไพเราะ และการขับร้องประกอบการแสดงเพื่อความบันเทิง แบ่งเป็น 5 ชนิด ได้แก่ กลอนดอกสร้อย กลอนสักวา กลอนเสภา กลอนบทละคร และกลอนเพลงชาวบ้าน

== ประดิษฐการทางฉันทลักษณ์ของกลอน ==

ในสมัยอยุธยา กลอนที่แพร่หลายคือ กลอนเพลงยาว และกลอนบทละคร ต่อมามีกวีที่ศึกษาฉันทลักษณ์ของกลอนและประดิษฐ์ฉันทลักษณ์ใหม่ ๆ ขึ้นมาอย่างหลากหลายคือ '''หลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ''' ซึ่งประดิษฐ์กลอน[[กลบท]]ถึง 86 ชนิด ไว้ใน ''กลบทศิริวิบุลกิตติ'' ซึ่งเป็นต้นแบบกลอนสี่ กลอนหก กลอนเจ็ด กลอนแปด และกลอนเก้า รวมทั้งกลอนนิทาน

ในสมัยรัตนโกสินทร์ '''รองอำมาตย์เอก หลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก) ''' ([[พ.ศ. 2401]] - [[พ.ศ. 2471]]) กวีคนสำคัญในสมัยรัชกาลที่ 5 - 6 ได้แต่ตำราคำประพันธ์ '''ประชุมลำนำ''' โดยพัฒนาฉันทลักษณ์ของกลอนให้มีรูปแบบหลากหลายขึ้น ซึ่งได้กำหนดรูปแบบ '''บท''' และ '''ลำนำ''' ขึ้น โดยให้ '''บท''' เป็นกลอนที่มีคำขึ้นต้น ส่วน '''ลำนำ''' เป็นกลอนที่มีจำนวนคำวรรคคี่และวรรคคู่ไม่เท่ากัน หากกลอนที่มีลักษณะทั้งสองรวมกันจะเรียกว่า '''บทลำนำ''' นอกจากนี้ยังได้ค้นคว้าฉันทลักษณ์ของกลอนสุภาพและกลอนชาวบ้านอย่างละเอียด และได้จำแนกกลอนต่าง ๆ อย่างพิศดารพิสดาร ได้แก่ กลอนสุภาพ บทกลอนสุภาพ ลำนำกลอนสุภาพ บทลำนำกลอนสุภาพ กลอนสังขลิก บทกลอนสังขลิก ลำนำกลอนสังขลิก บทลำนำกลอนสังขลิก กานต์ บทกานต์ ลำนำกานต์ และบทลำนำกานต์ แต่เสียดายที่ '''ประชุมลำนำ''' ซึ่งเสร็จในปี [[พ.ศ. 2470]] ไม่ได้ถูกนำออกมาเผยแพร่ จนกระทั่งสำนักนายกรัฐมนตรีได้พิมพ์ออกเผยแพร่ครั้งแรกในปี [[พ.ศ. 2514]] เป็นเหตุให้คำประพันธ์ชนิดต่าง ๆ ของหลวงธรรมาภิมณฑ์ไม่แพร่หลายเท่าที่ควร

== พัฒนาการของกลอน ==

=== พัฒนาการด้านรูปแบบ ===

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6) กวีมีการพัฒนากลอนหก กลอนเจ็ด รวมถึงรูปแบบกลอนเพลงชาวบ้านมาใช้ในวรรณกรรม ในยุคนี้เริ่มมีการใช้เครื่องหมายวรรคตอนมาใช้ในกลอน เพื่อแสดงอารมณ์ ความรู้สึก หรือกำหนดจังหวะในการอ่าน

| แม่นวลโสม โฉมเฉิด เลิศมนุษย์|

| บริสุทธิ์ สงวนศักดิ์ น่ารักเหลือ|}}

| เป็นคู่ชีพ ของชาย หมายจุนเจือ|

| เพราะเลือดเนื้อ เชื้อโฉลก โลกมาตา

| source="โลกมาตา" ของ ครูเทพ}}

=== พัฒนาการด้านกลวิธีในการแต่ง ===

==== จังหวะ ====

| เป็นกรุงรัตนราชพระศาสดา |มหาดิเรกอันเลิศล้น}}

{{บทกวี|เป็นที่ปรากฏรจนา |สรรเสริญอยุธยาทุกแห่งหน

| ทุกบุรียสีมามณฑล |จบสกลลูกค้าวานิช}}

| ประชาราษฎร์ปราศจากไภยพิศม์ |ทั้งความพิกลจริตและความทุกข์}}

{{บทกวี |indent=1 |ประจวบจนสุริยนเย็นพยับ |ไม่ได้ศัพท์เซ็งแซ่ด้วยแตรสังข์

| มีระนาดฆ้องกลองประโคมดัง |ระฆังหงั่งหงั่งหง่างลงครางครึม}}

{{บทกวี|มโหรีปี่ไฉนจับใจแจ้ว |วิเวกแว่วกลองโยนตะโพนกระหึ่ม

| ทุกที่ทับสัปปุรุษก็พูดพึม |รุกขาครึ้มครอบแสงพระจันทร}}

{{บทกวี|เสนาะเสียงเทศนาปุจฉาถาม |ในสนามเสียงสนั่นเนินสิงขร

| เป็นวันบัณสีรวีวร |พระจันทรทรงกลดรจนา}}

==== การเลือกเสียงของถ้อยคำ ====

'''การเลือกเสียงของคำท้ายวรรค''' กวีในสมัยรัตนโกสินทร์ได้มีการพัฒนาการเลือกเสีงคำลงท้ายวรรคเพื่อช่วยให้ลีลาของกลอนมีความไพเราะรื่นหูยิ่งขึ้น โดยใน'''ประชุมลำนำ''' ได้กล่าวถึงลักษณะบังคับเสียงท้ายวรรคของกลอนไว้ว่า ''...มีบังคับไตรยางศในที่สุดของกลอนรับให้ใช้แต่อักษรสูง อย่าให้ใช้อักษรกลางแลอักษรต่ำที่เป็นสุภาพ ในที่สุดของกลอนรองแลกลอนส่งนั้นให้ใช้แต่อักษรกลางแลอักษรต่ำ นอกนั้นไม่บังคับ'' นอกจากนี้ยังอธิบายการใช้วรรณยุกต์ท้วยวรรคเพิ่มเติมว่า

: กลอนที่วรรคส่ง ลงท้ายด้วยรูปวรรณยุกต์ เอกหรือโท เรียกว่า '''ระลอกทับ''' เช่น

| เอาดวงดาราระยับกับพระจันทร์ |ต่างช่อชั้นชวาลระย้า'''ย้อย'''}}

: กลอนที่วรรครับ หรือวรรครอง ลงท้ายด้วยวรรณยุกต์ เอกหรือโท เรียกว่า '''ระลอกฉลอง''' เช่น

| จักจั่นหวั่นแว่วแจ้วแจ้วเสียง |เหมือนสำเนียงขับครวญหวนละ'''ห้อย'''

| พระพายเอ๋ยเชยมาต้องพระน้อง'''น้อย''' |เหมือนนางคอยหมอบกราบอยู่งานพัด}}

'''กลวิธีอื่น ๆ''' ได้แก่ การซ้ำคำ (ยมก) การแยกคำข้ามวรรค (ยัติภังค์) การซ้ำพยัญชนะท้ายวรรคแรกกับต้นวรรคถัดไป (นิสสัย) การซ้ำพยัญชนะท้ายวรรคแรกกับคำที่สองของวรรคถัดไป (นิสสิต) การไม่ใช้สัมผัสเลือนหรือสัมผัสซ้ำ การกำหนดหลักเกณฑ์การใช้วรรณยุกต์เสียงท้ายวรรคต่าง ๆ <ref name=uppakit>อุปกิตศิลปสาร, พระยา. '''หลักภาษาไทย'''. 2511:360-365</ref> ว่าท้ายวรรคสดับใช้ได้ทั้งห้าเสียง ท้ายวรรครับห้ามเสียงสามัญนิยมเสียงจัตวา ท้ายวรรครองห้ามเสียงจัตวานิยมใช้เสียงสามัญ เป็นต้น ทำให้กลอนกลายเป็นคำประพันธ์ที่มีฉันทลักษณ์ค่อนข้างตายตัว

== ความคลี่คลายของกลอนสู่สมัยปัจจุบัน ==

| จะหาหล้าไหนวิเศษแพร้วพรรณราย |ได้ดุจโลกมนุษย์สุดยากนัก ฯ}}

| เกียรติยศ ลม ไฟ ดิน น้ำ ฟ้า |พาหิรากาศห่อหุ้มไว้สูงศักดิ์

| น่าทะนุถนอมค่าทิพย์แท้อนุรักษ์ |ประโยชน์หนักนั่นไซร้ให้สากล ฯ }}

'''ความคลี่คลายด้านรูปแบบ''' กวีสมัยปัจจุบันเสนอผลงานกลอนหลากหลายรูปแบบ จัดเป็น 2 กลุ่ม โดยกลุ่มแรก ยึดฉันทลักษณ์กลอนประเภทต่างๆ เช่นของเดิม แต่ปรับกลวิธีใช้สัมผัสใน และยืดหยุ่นจำนวนคำ เป็นการย้อนรอยฉันทลักษณ์ของกลอนยุคก่อนสุนทรภู่ ได้แก่ เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, ประกาย ปรัชญา, ประเสริฐ จันดำ, ไพรวรินทร์ ขาวงาม เป็นต้น กลุ่มที่สองใช้เฉพาะสัมผัสนอกเป็นกรอบกำหนดประเภทงานว่าอยู่ในจำพวกกลอน ส่วนจำนวนคำ กลวิธี และท่วงทำนองอื่น ๆ เป็นไปโดยอิสระ ได้แก่ อังคาร กัลยาณพงศ์, ถนอม ไชยวงศ์แก้ว, วุธิตา มูสิกะระทวย, ศักดิ์สิริ มีสมสืบ เป็นต้น

== อ้างอิง ==