|
[[ไฟล์:Epithelial-cells.jpg|right|thumb|160px]]{{ข้อความแก้กำกวม|เซลล์|เซลล์}}
<br />
[[ไฟล์:Epithelial-cells.jpg|right|thumb|160px|เซลล์ในจานเพาะเชื้อ ซึ่งถูกย้อมสีไว้ให้เห็น[[คีราติน]] (สีแดง) และ [[ดีเอ็นเอ]] (สีเขียว)]]
ในทาง[[ชีววิทยา]] '''เซลล์''' ({{lang-en|Cell}}) เป็นโครงสร้างและหน่วยทำงานที่เล็กที่สุดของ[[สิ่งมีชีวิต]]แทบทุกชนิด ในบางครั้งอาจเรียกว่า ''หน่วยที่เป็นองค์ประกอบของชีวิต'' ("building blocks of life") สิ่งมีชีวิตบางชนิดเป็นสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว (unicellular organism) เช่น [[แบคทีเรีย]] [[ยีสต์]] แต่สิ่งมีชีวิตชนิดอื่น เช่น [[พืช]] [[สัตว์]] เป็น[[สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์]] (multicellular organism) (มนุษย์มีเซลล์อยู่ประมาณ 100 ล้านล้าน หรือ 10<sup>14</sup> เซลล์)
[[ทฤษฎีเซลล์]]ถูกพัฒนาขึ้นครั้งแรกในปี [[พ.ศ. 2382]] (ค.ศ. 1839) โดย[[แมตเทียส จาคอบ ชไลเดน]] (Matthias Jakob Schleiden) และ [[ทีโอดอร์ ชวานน์]] (Theodor Schwann) ได้อธิบายว่า สิ่งมีชีวิตทั้งหมดประกอบด้วยเซลล์หนึ่งเซลล์หรือมากกว่า เซลล์ทั้งหมดมีกำเนิดมาจากเซลล์ที่มีมาก่อน (preexisting cells) ระบบการทำงานเพื่อความอยู่รอดของสิ่งที่มีชีวิตทั้งหมดเกิดขึ้นภายในเซลล์ และภายในเซลล์ยังประกอบด้วย[[สารพันธุกรรม|ข้อมูลทางพันธุกรรม]] (hereditary information) ซึ่งจำเป็นสำหรับการควบคุมการทำงานของเซลล์ และการส่งต่อข้อมูลทางพันธุกรรมไปยังเซลล์รุ่นต่อไป
คำว่า ''เซลล์'' มาจาก[[ภาษาละติน]]ที่ว่า ''cella'' ซึ่งมีความหมายว่า ห้องเล็ก ๆ ผู้ตั้งชื่อนี้คือ[[โรเบิร์ต ฮุก]] (Robert Hooke) เมื่อเขาเปรียบเทียบเซลล์ของไม้คอร์กเหมือนกับห้องเล็ก ๆ ซึ่งเป็นที่อยู่ของพระ
== ทั่วไป ==
=== คุณสมบัติของเซลล์ ===
[[ไฟล์:Cellsize.jpg|thumb|right|190px|เซลล์ของหนูในจานเพาะเชื้อ เซลล์เหล่านี้กำลังขยายขนาดใหญ่ขึ้น แต่ละเซลล์มีขนาดประมาณ 10 [[โมโครเมตร]]]]
แต่ละเซลล์มีองค์ประกอบและดำรงชีวิตได้ด้วยตัวของมันเอง โดยการนำสารอาหารเข้าไปในเซลล์และเปลี่ยนสารอาหารให้กลายเป็นพลังงานเพื่อการดำรงชีวิตและการสืบพันธุ์ เซลล์มีความสามารถหลายอย่างดังนี้:
* เพิ่มจำนวนโดย[[การแบ่งเซลล์]]
* [[เมแทบอลิซึม]]ของเซลล์ (cell metabolism) ประกอบด้วย การลำเลียงวัตถุดิบเข้าเซลล์,การสร้างส่วนประกอบของเซลล์,การสร้าง[[พลังงาน]]และ[[โมเลกุล]]และปล่อย[[ผลิตภัณฑ์]]ออกมา การทำงานของเซลล์ขึ้นกับความสามารถในการสกัดและใช้พลังงานเคมีที่สะสมในโมเลกุลของสารอินทรีย์ พลังงานเหล่านี้จะได้จาก[[วิถีเมแทบอลิซึม]] (metabolic pathway)
* [[การสังเคราะห์โปรตีน]]เพื่อใช้ในระบบการทำงานของเซลล์ เช่น [[เอนไซม์]] โดยเฉพาะเซลล์ของ[[สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม]]จะมี[[โปรตีน]]ต่าง ๆ ถึง 10,000 ชนิด
* ตอบสนองต่อ[[สิ่งกระตุ้น]]ทั้งภายนอกและภายใน เช่น การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ [[pH]] หรือระดับอาหาร.
* [[การขนส่ง]]ของ[[เวสิเคิล]] (vesicle)
=== ประเภทของเซลล์ ===
[[ไฟล์:celltypes.png|thumbnail|330px|'''ภาพเปรียบเทียบเซลล์ยูแคริโอต (eukaryotes) และเซลล์โพรแคริโอต (prokaryotes) ''' - รูปนี้แสดงเซลล์มนุษย์ (ยูแคริตโอต) และ เซลล์แบคทีเรีย (โพรแคริโอต) ด้านซ้ายแสดงโครงสร้างภายในของเซลล์ยูแคริโอต ซึ่งประกอบด้วย นิวเคลียส (''สีฟ้า'') , นิวคลีโอลัส (''สีน้ำเงิน'') , ไมโทคอนเดรีย (''สีส้ม'') , และไรโบโซม (''สีน้ำเงินเข้ม'') รูปทางขวาแสดงดีเอ็นเอของแบคทีเรีย ที่อยู่ในโครงสร้างที่เรียกว่า นิวคลิออยด์ (''สีฟ้าอ่อน'') และโครงสร้างอื่น ๆ ที่พบในเซลล์[[โพรแคริโอต]] ซึ่งประกอบด้วย เยื่อหุ้มเซลล์ (''สีดำ'') , ผนังเซลล์ (''สีน้ำเงิน'') , แคปซูล (''สีส้ม'') , ไรโบโซม (''สีน้ำเงินเข้ม'') , แฟลกเจลลัม (''สีดำ'')]]
วิธีการจัดกลุ่มเซลล์ไม่ว่าเซลล์นั้นจะอยู่ตามลำพังหรืออยู่เป็นกลุ่ม ได้แก่ [[สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว]] (unicellular) ซึ่งดำรงชีวิตเพื่อความอยู่รอด จนไปถึงการอยู่รวมกันเป็นกลุ่มที่เรียกว่า โคโลนี (''colonial forms'') หรือ สิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ (multicellular) ซึ่งเซลล์เหล่านี้จะกลายเป็นเซลล์เฉพาะทางที่แตกต่างกันหลายรูปแบบ เช่น เซลล์ต่าง ๆ ในร่างกายมนุษย์
โดยสรุป เซลล์สามารถแบ่งได้เป็น 2 รูปแบบคือ
* '''[[โพรแคริโอต]]''' (prokaryote) เป็นเซลล์ที่มีโครงสร้างอย่างง่าย อาจอยู่เป็นเซลล์เดี่ยว ๆ หรือรวมกลุ่มเป็น[[โคโลนี]] (Colony) ใน[[การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์]]แบบระบบสามโดเมน (three-domain system) ได้จัดโพรแคริโอตอยู่ในโดเมน[[อาร์เคีย]] (Archaea) และ[[แบคทีเรีย]] (Eubacteria)
* '''[[ยูแคริโอต]]''' (eukaryote) เป็นเซลล์ที่มี[[ออร์แกเนลล์]] (organelle) และผนังของออร์แกเนลล์ มีตั้งแต่เซลล์เดียวเช่น [[อะมีบา]] (amoeba) และ[[เห็ดรา]] (fungi) หรือเป็นสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ เช่นพืชและสัตว์รวมทั้ง[[สาหร่ายสีน้ำตาล]]
== ส่วนประกอบย่อยของเซลล์ ==
[[ไฟล์:biological_cell.svg|thumb|330px|ภาพเซลล์โดยสัตว์ทั่วไป ประกอบด้วย[[ออร์แกเนลล์]]ต่าง ๆ ดังนี้ (1) [[นิวคลีโอลัส]], (2) [[นิวเคลียสเซลล์|นิวเคลียส]], (3) [[ไรโบโซม]], (4) [[เวสิเคิล]], (5) [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัมแบบผิวขรุขระ]], (6) [[กอลจิแอปพาราตัส]], (7) [[ระบบเส้นใยของเซลล์]], (8) [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัมแบบผิวเรียบ]], (9) [[ไมโทคอนเดรีย]], (10) [[แวคิวโอล]], (11) [[ไซโทพลาซึม]], (12) [[ไลโซโซม]], (13) [[เซนทริโอล]]]]
=== เยื่อหุ้มเซลล์ - ส่วนหุ้มและปกป้องเซลล์ ===
[[ไซโทพลาซึม]]ของเซลล์ประเภท[[ยูแคริโอต]]จะถูกห้อมล้อมด้วยส่วนที่เรียกว่า [[เยื่อหุ้มเซลล์]] หรือ [[พลาสมา เมมเบรน]] (plasma membrane) พลาสมาเมมเบรนจะพบในเซลล์ประเภทโพรแคริโอตด้วย เยื่ออนี้จะทำหน้าที่แยกและปกป้องเซลล์จากสิ่งแวดล้อมรอบข้าง ส่วนใหญ่แล้วถูกสร้างขึ้นจากชั้นของลิพิดสองชั้น หรือ ฟอสโฟลิพิด ไบแลร์ (Phospholipid bilayer) และโปรตีน ภายในเยื่อจะมีโมเลกุลหลากชนิดที่ทำหน้าที่เป็นทั้งช่องทางผ่านของสารและ ปั๊ม (channels and pumps) เพื่อทำหน้าที่เฉพาะในการขนส่ง[[โมเลกุล]]เข้าหรือออกจากเซลล์
=== [[ไซโทสเกเลตอน]] (cytoskeleton) - ส่วนที่เป็นโครงสร้างของเซลล์ ===
!อาร์เอ็นเอ/การสังเคราะห์โปรตีน
|ทั้งคู่เกิดใน[[ไซโทพลาซึม]]
|
|อาร์เอ็นเอ-สังเคราะขึ้นภายในนิวเคลียส<br />สังเคราะห์โปรตีนในไซโตพลาสซึม
|-
!ขนาด[[ไรโบโซม]]
{| align="center" class="toccolours" border="1" style="border:1px solid gray; border-collapse:collapse;"
|+ '''ร'''
|+'''ตาราง 2: การเปรียบเทียบโครงสร้างของ เซลล์พืช และ เซลล์สัตว์'''
|-
|
!
![[เซลล์สัตว์]]
!
![[เซลล์พืช]]
|- valign="top"
!
!ออร์แกเนลล์ (Organelles)
|
* [[นิวเคลียสเซลล์|นิวเคลียส]] (Nucleus)
** [[นิวคลีโอลัส]] (Nucleolus in nucleus)
* [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัม]] (Endoplasmic reticulum)
** [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัมแบบผิวขรุขระ]] (Rough endoplasmic reticulum)
** [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัมแบบผิวเรียบ]] (Smooth endoplasmic reticulum)
* [[ไรโบโซม]] (Ribosome)
* [[ไซโทสเกเลตอน]] (Cytoskeleton)
* [[กอลจิแอปพาราตัส]] (Golgi apparatus)
* [[ไซโทพลาซึม]] (Cytoplasm)
* [[ไมโทคอนเดรีย]] (Mitochondria)
* [[เวสิเคิล]] (Vesicle)
* [[แวคิวโอล]] (Vacuole)
* [[ไลโซโซม]] (Lysosome)
* [[เซนทริโอล]] (Centriole)
|
* [[นิวเคลียสเซลล์|นิวเคลียส]] (Nucleus)
** [[นิวคลีโอลัส]]ในนิวเคลียส (Nucleolus in nucleus)
* [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัม]] (Endoplasmic reticulum)
** [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัมแบบผิวขรุขระ]] (Rough endoplasmic reticulum)
** [[เอนโดพลาสมิกเรติคูลัมแบบผิวเรียบ]] (Smooth endoplasmic reticulum)
* [[ไรโบโซม]] (Ribosomes)
* [[ไซโทสเกเลตอน]] (Cytoskeleton)
* [[กอลจิแอปพาราตัส]] หรือ [[ดิกไทโอโซม]] (dictiosomes)
* [[ไซโทพลาซึม]] (Cytoplasm)
* [[ไมโทคอนเดรีย]] (Mitochondria)
* [[เวสิเคิล]] (Vesicle)
* [[คลอโรพลาสต์]] (Chloroplast) และ [[พลาสติด]] (plastid)
* [[แวคิวโอล]] (Central vacuole)
** [[โทโนพลาสต์]] (Tonoplast-central vacuole membrane)
* [[เพอรอกซิโซม]] (Peroxisome)
* [[ไกลออกซิโซม]] (Glyoxysome)
|- valign="top"
!
|
* [[ซิเลีย]] (Cilium)
* [[แฟลเจลลัม]] (Flagellum)
* [[พลาสมา เมมเบรน]] (Plasma membrane)
|
* [[พลาสมา เมมเบรน]] (Plasma membrane)
* [[ผนังเซลล์]] (Cell wall)
* [[พลาสโมเดสมาตา]] (Plasmodesmata)
* [[แฟลเจลลัม]]ในเซลล์สืบพันธุ์ (Flagellum in gametes)
|}
*
== วัฏจักรของเซลล์ ==
วัฏจักรของเซลล์หนึ่ง ๆ จะเริ่มจากการเจริญสะสมสารอาหารและทำกิจกรรมต่าง ๆ จนถึงระยะหนึ่งก็จะแบ่งตัวเพือสร้างเซลล์ใหม่ไปเรื่อย ๆ ในเซลล์[[ยูคาริโอต]]นั้น วัฏจักรของเซลล์มี 4 ระยะที่ชัดเจน คือ
* G1 เป็นช่วงหลังจากเซลล์ผ่านการแบ่งตัวมาใหม่ จนถึงเตรียมการจะแบ่งตัวอีกครั้ง เป็นช่วงที่เซลล์มีกิจกรรมมาก
* S เป็นช่วงเวลาที่มีการจำลองตัวของ DNA เพิ่มจาก 1 ชุดเป็น 2 ชุด เพื่อเตรียมสารพันธุกรรมไว้ให้เซลล์ใหม่ต่อไป
* G2 เป็นช่วงเวลาหลังจากจำลอง DNA เสร็จแล้ว รอการแบ่งเซลล์ต่อไป
* M เป็นช่วงเวลาที่มีการแบ่งเซลล์แบบ[[ไมโทซิส]] ซึ่งเมื่อแบ่งตัวเสร็จแล้วจะได้เซลล์ลูก 2 เซลล์ ซึ่งมีสารพันธุกรรมเหมือนเซลล์ตั้งต้นทุกประการ
ในเซลล์ที่ผิดปรกติหรือเซลล์บางชนิดเช่นเซลล์ประสาทจะเข้าไปในระยะ G0 ซึ่งเป็นช่วงที่เซลล์จะไม่มีการแบ่งเซลล์อีกและจะไม่สามารถอกกจากระยะนี้ได้
ซึ่งถ้าเป็นเซลล์ที่ผิดปรกติจะถูกทิ้งให้ตาย
== อ้างอิง ==
{{คอมมอนส์|Cell (biology) }}
* [http://www.ericdigests.org/2004-1/cells.htm Teaching about the Life and Health of Cells.]
* [http://www.biopic.co.uk/cellcity/cell.htm The cell like a city].
{{ออร์แกเนลล์}}
{{องค์ประกอบของสสาร}}
[[หมวดหมู่:เซลล์| ]]
| 