วัชระพง์ษ์ สุขพรรณ์

บ้านสาแพะ ตำบลบ้านสา อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง มี ๒ หมู่บ้าน คือ บ้านสาแพะ ม.๓ และบ้านสาแพะเหนือ ม.๗ มีวัดประจำชุมชนคือ วัดสาแพะพนาราม มีพระศิลาปางนั่งสมาธิ องค์ใหญ่ มีขนาดหน้าตัก ๔ เมตรสูง ๖ เมตร มีพระครูสันติพนารักษ์ เป็นเจ้าอาวาท มีพระภิกษุ จำนวน 10 รูป มีประชากร ครัวเรือน ประมาณ 370 ครัวเรือน บ้านสาแพะ ม.๓ มี ผู้ใหญ่บ้าน ชื่อ นายคงบุญโชติ กลิ่นฟุ้ง บ้านสาแพะ ม.๗ มีนายเพียร แต้มดี เป็นกำนันตำบลบ้านสา บ้านสาแพะ มีพื้นที่ ประมาณ 27000 ไร่ เป็นพื้นที่ป่า จำนวน 40 เปอร์เซ็นต์ นอกนั้น เป็นพื้นที่ทำมาหากิน และพื้นที่อาศัย บ้านสาแพะมีสถานที่ศักดิ์สิทธิ์

คือ รอยพระพุทธบาท ๔ รอย ห้วยลุด มีรอยพระพุทธบาทที่ใหญ่ มีตำนานมาว่า รอยพระพุทธบาทนี้แต่เดิมอยู่ใกล้ๆ หมู่บ้านสาแพะ ไปทางทิศตะวันออกประมาณ ๒ กิโลเมตร ซึ่งชาวบ้านเรียกชื่อนี้ว่า "ฮ่องปู่อำ" หรือ น้ำจำต้นห้า สมัยก่อนบ้านเมืองเกิดภัยสงคราม จำทำให้บ้านเมือง วัดอารามได้ถูกทำลาย ผู้ยึดครองเมืองนี้ไม่นับถือศาสนาพุทธ จึงพยายามเผาทำลายทุกอย่า แม้ทำเนียม ประเพณี สิ่งศักดิ์สิทธิ์ รวมถึงพระพุทธบาทด้วย แต่ก็โชคดีที่รอยพระพุทธบาทนี้ อยู่เป็นที่รกร้าง ไฟไม่สามารถเผาถึงได้ คนในหมู่บ้านตกเป็นทาส ของเจ้าเมือง ทั้งหมด มีแต่ปู่อำ ที่หลบหนีมาได้ เจอรอยพระพุทธบาท แกรู้ว่า ศักดิ์สิทธิ์ จึงบุรณะพื้นที่รอยพระพุทธบาท (แกเก็บเรื่องนี้ไว้ไม่บอกใคร เลยชื่อว่าปู่อำ)(อำภาษาเหนือแปลว่าปกปิดไม่ให้ใครรู้)เมื่อปูอำเฝ้าดูแลรักษารอยพระพุทธบาทแห่งนี้เป็นเวลาหลายสิบปีจนสิ้นชีวิตลงจึงทำให้รอยพระพุทธบาทนี้รกร้างไม่มีไรดูแลรักษา ชาวบ้านไม่รู้ก็นำเสื้อผ้าไปตากไว้บนรอยพระบาท เมื่อพระอินทร์เห็นเช่นนั้นเข้าจึงส่งพญาช้างชื่อว่า"ปู้ก่ำงาเขียว"ตัวใหญ่มาก ลำตัวคล้ำเหมือนสีดอกอัญชัน มีงาสีเขียวมรกต ให้ยกรอยพระบาทโดยใช้งาทั้งสองข้าง ยกรอยพระพุทธบาทไปไว้ในป่าลึกแล้วไปหลุดตรงในป่า ป่าแห่งนั้นจึงชื่อ ห้วยลุด ซึ่งรอยงา ก็ปรากฏยูในศิลาเห็นได้ชัดเจน สามารถถ่ายรูปได้ และมีถ้ำ

มีวัดพระธาตุบ่อส้ม หรือวัดพระธาตุโกษาไทรย้อย ตั้งอยู่บ้านสาแพะ ม.๓ อยู่ทางทิศตะวันออกของแม่น้ำวัง สร้างเมื่อปี 2460 นำสร้างโดย หลวงพ่อปัญญา กลิ่นฟุ้ง วัดบ่อส้ม เหตุที่ชื่อบ่อส้มก็เพราะในสมัยพุทธกาล ณ ภูเขาลูกหนึ่ง (ปัจจุบัน วัดอักโขชัยคีรี)พระพุทธองค์ได้ทรงให้พระสาวกมาโปรดสรรพสัตว์ล่วงหน้าก่อนแล้วพระสาวกก็ได้ผจญภัยยักษ์มัจฉาทิตฐิตนหนึ่งชื่อว่า "อาระวะกะยักษ์"ซึ่งเป็นยักษ์ที่มีฤทธิ์มากไม่สามารถโปรดได้ เมื่อพระพุทธองค์ทรงเลงเห็นด้วยญาณ จึงเสด็จไปโปรดยักษ์ตนนั้น ด้วยพระองค์เองพระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมให้ยักษ์ฟัง ยักษ์ก็ไม่ยอมฟังจะจับกินคนอย่างเดียวพระพุทธองค์ก็เลยให้อาณัติสัญญากับยักษ์ ดังนั้นแล้วก็ทรงอธิฐานผ้ากัมพล หรือผ้าภูษาผืนใหญ่ กว้าง ๘ ศอก ยาว ๑๖ ศอก ถ้าผ้าภูษาผืนนี้ลอยไปตกคลุมสัตว์ก็ให้ยักษ์กินสัตว์ไปตลอด แต่ถ้าภูษาตกคลุมต้นไม้ก็ให้ยักษ์ กินพืชผักผลไม้ไปตลอด ปรากฏว่าผ่าภูษาผืนนั้นลอยไปตกคลุมไทรต้นหนึ่ง ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของวัดอักโขชัยคีรี ประมาณ10 กว่ากิโลเมตร สถานที่แห่งนั้นจึงเรียกว่า "วัดโกษาไทรย้อย"และเหตุที่เรียกว่าวัดบ่อส้มนั้น เพราะทางทิศใต้ของวัดมีถ้ำขนาดเล็ก และมีบ่อน้ำที่ไหลออกมาตลอดปี และน้ำมีรสเปรี้ยว (ภาษาเหนือ เรียกว่า ส้ม) จึงเรียก วัดบ่อส้มตลอดมา ที่สามารถให้ผู้ท่องเที่ยวเข้าชมได้ บ้านสาแพะ เปิดต้อนรับนักท่องเที่ยว ทุกเทศกาล โครงการบ้านสาแพะ มีหลากหลาย เช่น โครงการสร้างฝายชะลอน้ำ โดยมี บริษัท ปูนซิเมนต์ไทย(ลำปาง) จำกัด คอยสนับสนุน อย่างดี ทั้งโครงการปลูกป่า ดูแลป่า