ปรางค์ฤๅษี (อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ)

ปรางค์ฤๅษี เป็นโบราณสถานขอมในอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ตำบลนาสนุ่น อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ห่างจากเมืองศรีเทพ 3 กิโลเมตร

ปรางค์ฤๅษี

ปรางค์ประธาน
พิกัดของปรางฤๅษี
ที่ตั้ง	ตำบลนาสนุ่น อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ไทย
ประเภท	โบราณสถาน
ส่วนหนึ่งของ	อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ
ความเป็นมา
วัสดุ	ศิลาแลง และอิฐ
สร้าง	พุทธศตวรรษที่ 16
สมัย	ทวารวดี
วัฒนธรรม	ขอม
โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ชื่อที่ขึ้นทะเบียน	ปรางค์ฤๅษี (ปรางค์นอก)
ขึ้นเมื่อ	26 มีนาคม พ.ศ. 2506
เป็นส่วนหนึ่งของ	โบราณสถานในจังหวัดเพชรบูรณ์
เลขอ้างอิง	0006882

ลักษณะทางกายภาพเป็นปราสาทก่อด้วยอิฐไม่สอปูนตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงขนาดไม่สูงนักสถาปัตยกรรมแบบขอม หันหน้าไปทางทิศตะวันออก และมีอาคารขนาดเล็กในบริเวณเดียวกัน ล้อมรอบด้วยแนวกำแพงก่อด้วยศิลาแลง

จากการสำรวจ ปรางค์ฤๅษีเป็นเทวาลัยในศาสนาฮินดู ลัทธิไศวนิกาย สร้างขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 16 พบโบราณวัตถุเนื่องในศาสนาฮินดู ได้แก่ ศิวลึงค์ ฐานประติมากรรม และชิ้นส่วนโคนนทิ

โบราณสถาน

ปรางค์ทางใต้ (ซ้าย) ของปรางค์ประธาน (ขวา)

ลักษณะของปราสาทคาดการณ์ว่าร่วมสมัยปรางค์ศรีเทพ ปราสาทศิลปะขอมทั่วไปมักวางทิศตะวันตก จากการวางปราสาททางตะวันออกของปรางค์ฤๅษี จึงเชื่อว่า เป็นปราสาทที่เก่าที่สุดในเมืองศรีเทพ

ปราสาทหมายเลข 1 เป็นปราสาทแบบขอม ก่อด้วยอิฐไม่สอปูนบนฐานศิลาแลง ซึ่งรูปแบบไม่คล้ายคลึงกับปรางค์ศรีเทพ ฐานมีแผนผังเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัส ด้านละ 7.5 เมตร ปรางค์มีแผนมังสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อมุมไม้ยี่สิบด้านละ 4.6 เมตร ยอดปรางค์ทำมาจากหินทรายสีเทาทรงกลม ค้นพบทางตะวันตกเฉียงเหนือของโบราณสถาน

กรอบประตูมีหน้าบันลักษณะวงโค้งสูง พบมากในศิลปะขอมแบบสมโบร์ไพร์กุก เสาแปดเหลี่ยมประดับกรอบประตูแปดเหลี่ยมพบครั้งแรกในศิลปะขอมแบบกุเลน หน้าปรางค์ประธานพบอาคารก่อด้วยศิลาแลงคาดว่าเป็นโคปุระและบรรณาลัย พบโบราณวัตถุเนื่องในศาสนาฮินดู ได้แก่ ศิวลึงค์ ฐานประติมากรรม และชิ้นส่วนโคนนทิ

ปราสาทหมายเลข 2 เป็นปราสาททางใต้ของปรางค์ประธาน ก่อกำแพงแก้วล้อมแยกปรางค์ประธานแบบขอม ฐานมีแผนผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสด้านละ 5.2 เมตร ทางใต้พบลวดบัวเชิงฐานปรางค์ ปรางค์มีแผนผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสด้านละ 4 เมตร ก่อด้วยอิฐพังทลายเหลือฐานปราสาท พบโบราณวัตถุ ได้แก่ จารึก 72 อักษรขอม อายุพุทธศตวรรษที่ 16

อ้างอิง

• อุทยา่นประวัติศาสตร์ศรีเทพ. เมืองศรีเทพ. "ศรีเทพ เมืองศุนย์กลางความเจริญแห่งลุ่มแม่น้ำป่าสัก". มปป.