ซอฟต์แวร์เสรี (อังกฤษ: free software, libre software หรือ libreware)[1][2] คือซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์ที่เผยแพร่ภายใต้เงื่อนไขที่อนุญาตให้ผู้ใช้เรียกใช้ซอฟต์แวร์เพื่อวัตถุประสงค์ใดก็ได้ ตลอดจนเพื่อศึกษา เปลี่ยนแปลง และแจกจ่ายซอฟต์แวร์ดังกล่าวและเวอร์ชันที่ดัดแปลงใดๆ[3][4][5][6] คำว่า Free ใน free software เป็นเรื่องของ เสรีภาพไม่ใช่ราคา ผู้ใช้ทุกคนมีอิสระตามกฎหมายในการทำสิ่งใดๆ กับสำเนาของซอฟต์แวร์เสรี (รวมถึงการหากำไรจากพวกเขาด้วย) ไม่ว่าจะต้องจ่ายเงินเท่าใดเพื่อรับโปรแกรมก็ตาม[7][2] (เพิ่มเติมที่ ความหมายของคำว่า free ในภาษาอังกฤษ) โปรแกรมคอมพิวเตอร์จะถือว่า "เสรี" หากให้ผู้ใช้ปลายทาง (ไม่ใช่แค่ผู้พัฒนา) สามารถควบคุมซอฟต์แวร์ได้อย่างถึงที่สุด และควบคุมอุปกรณ์ของพวกเขาในภายหลัง [5]

An operating system's computer screen, the screen completely covered by various free software applications.
GNU Guix. เป็นระบบปฏิบัติการซอฟต์แวร์เสรีตามหลัก GNU FSDG กำลังใช้งานแอปพลิเคชันต่างๆ เช่นสิ่งแวดล้อมเดสก์ท็อป GNOME, โปรแกรมแก้ไขข้อความ GNU Emacs, โปรแกรมแก้ไขรูปภาพ GIMP และ วีแอลซีมีเดียเพลเยอร์

สิทธิ์ในการศึกษาและแก้ไขโปรแกรมคอมพิวเตอร์ทำให้ผู้ใช้โปรแกรมนั้นสามารถเข้าถึงรหัสต้นทาง ซึ่งเป็นรูปแบบที่ต้องการสำหรับการเปลี่ยนแปลงได้ แม้ว่าสิ่งนี้มักถูกเรียกว่า "การเข้าถึงซอร์สโค้ด" หรือ "ความพร้อมใช้งานสาธารณะ" แต่มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรี (Free Software Foundation หรือ FSF) แนะนำว่าอย่าคิดในแง่เหล่านั้น[8] เพราะอาจทำให้รู้สึกว่าผู้ใช้มีภาระผูกพันที่จะต้อง (แทนที่จะเป็นสิทธิ์) ให้สำเนาของโปรแกรมแก่ผู้ที่ไม่ใช่ผู้ใช้

แม้ว่าคำว่า "ซอฟต์แวร์เสรี" จะถูกใช้อย่างหลวม ๆ ในอดีต และซอฟต์แวร์อนุญาตอื่น ๆ เช่น Berkeley Software Distribution ที่เปิดตัวในปี 1978 ก็มีอยู่[9] ริชาร์ด สตอลล์แมนได้รับเครดิตว่าเป็นผู้ริ่เริ่มการสนทนาเรื่องนี้และก่อตั้งการเคลื่อนไหวของซอฟต์แวร์เสรี ในปี 1983 เมื่อเขาเปิดตัว โครงการ GNU ซึ่งเป็นความพยายามร่วมกันเพื่อสร้าง ระบบปฏิบัติการที่เคารพเสรีภาพ และเพื่อรื้อฟื้นจิตวิญญาณแห่งความร่วมมือที่ครั้งหนึ่งเคยแพร่หลายในหมู่แฮกเกอร์ในช่วงแรก ๆ ของการใช้คอมพิวเตอร์[10][11]

บริบท

แก้

ซอฟต์แวร์เสรีจึงแตกต่างจาก:

เพื่อให้ซอฟต์แวร์ภายใต้ขอบเขตของลิขสิทธิ์เป็นซอฟต์แวร์เสรี จะต้องมีสัญญาอนุญาตซอฟต์แวร์ที่ผู้เขียนให้สิทธิ์แก่ผู้ใช้ตามที่กล่าวมาข้างต้น ซอฟต์แวร์ที่ไม่ครอบคลุมโดยกฎหมายลิขสิทธิ์ เช่น ซอฟต์แวร์ที่เป็นสาธารณสมบัติ จะจัดว่าเป็นซอฟต์แวร์เสรีตราบใดที่ซอร์สโค้ดนั้นเป็นสาธารณสมบัติด้วย หรือใช้งานได้โดยไม่มีข้อจำกัด

ซอฟต์แวร์ที่เป็นกรรมสิทธิ์ใช้ลิขสิทธิ์ซอฟต์แวร์ที่มีข้อจำกัดหรือ EULA และโดยปกติจะไม่ให้รหัสต้นทางแก่ผู้ใช้ ผู้ใช้จึงถูกห้ามไม่ให้ เปลี่ยนซอฟต์แวร์ทั้งทางกฎหมายหรือทางเทคนิค และส่งผลให้ต้องอาศัยผู้เผยแพร่ในการให้ข้อมูลอัปเดต ความช่วยเหลือ และการสนับสนุน (ดูเพิ่มเติมที่ การยัดเยียดของผู้จำหน่าย และ ซอฟต์แวร์ทอดทิ้ง ของผู้ขาย) ผู้ใช้มักจะไม่สามารถทำวิศวกรรมย้อนกลับ ดัดแปลง หรือแจกจ่ายซอฟต์แวร์ที่เป็นกรรมสิทธิ์ซ้ำได้ นอกเหนือจากกฎหมายลิขสิทธิ์ สัญญา และการไม่มีรหัสต้นทางแล้ว ยังมีอุปสรรคเพิ่มเติมที่ทำให้ผู้ใช้ไม่สามารถใช้เสรีภาพเหนือซอฟต์แวร์ได้ เช่น สิทธิบัตรซอฟต์แวร์ และ การจัดการสิทธิ์ดิจิทัล (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง tivoization )[13]

ซอฟต์แวร์เสรีอาจเป็นกิจกรรมที่แสวงหาผลกำไร เป็นกิจกรรมเชิงพาณิชย์หรือไม่ก็ได้ ซอฟต์แวร์เสรีบางตัวได้รับการพัฒนาโดย นักเขียนโปรแกรมอาสาสมัคร ในขณะที่ซอฟต์แวร์อื่นๆ ได้รับการพัฒนาโดยองค์กรต่างๆ บางกรณีก็มีทั้งสองอย่าง[14][7]

การตั้งชื่อและความแตกต่างกับต้นทางเปิด

แก้

แม้ว่าคำจำกัดความทั้งสองจะอ้างถึงกลุ่มโปรแกรมที่เกือบจะเทียบเท่ากัน แต่ Free Software Foundation แนะนำให้ใช้คำว่า "ซอฟต์แวร์เสรี" แทนที่จะเป็น "ซอฟต์แวร์ต้นทางเปิด" (แนวคิดอีกทางเลือกหนึ่งที่เหมือนกัน สร้างขึ้นมาในปี 1998) เนื่องจากเป้าหมายและข้อความคือ ค่อนข้างแตกต่างกัน จากข้อมูลของมูลนิธิซอฟต์แวร์เสรี "ต้นทางเปิด" และแคมเปญที่เกี่ยวข้องส่วนใหญ่มุ่งเน้นไปที่ด้านเทคนิคของรูปแบบการพัฒนาสาธารณะ และการตลาดซอฟต์แวร์ฟรีให้กับธุรกิจ ขณะเดียวกันก็ให้ความสำคัญกับประเด็นด้านจริยธรรมของสิทธิ์ผู้ใช้อย่างเบามือหรือเป็นปฏิปักษ์ด้วยซ้ำ ริชาร์ด สตอลล์แมนยังระบุด้วยว่าการพิจารณาข้อดีเชิงปฏิบัติของซอฟต์แวร์เสรีก็เหมือนกับการพิจารณาข้อดีเชิงปฏิบัติของการไม่ใส่กุญแจมือ โดยที่บุคคลไม่จำเป็นต้องพิจารณาเหตุผลเชิงปฏิบัติเพื่อที่จะตระหนักว่าการใส่กุญแจมือนั้นเป็นสิ่งที่ไม่พึงปรารถนาในตัวเอง[15]

มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรียังตั้งข้อสังเกตอีกว่า "Open Source" (ต้นทางเปิด) มีความหมายเฉพาะเจาะจงเพียงความหมายเดียวในภาษาอังกฤษ คือ "ดูรหัสต้นทางได้" ทางมูลนิธิระบุว่าแม้ว่าคำว่า "Free Software" อาจนำไปสู่การตีความที่แตกต่างกันสองแบบ แต่อย่างน้อยหนึ่งการตีความนั้นสอดคล้องกับความหมายที่ตั้งใจไว้ซึ่งต่างจากคำว่า "ต้นทางเปิด"[a] คำคุณศัพท์ยืม " libre " มักใช้เพื่อหลีกเลี่ยงความคลุมเครือของคำว่า "free" ในภาษาอังกฤษและความคลุมเครือกับการใช้ "Free Software" ที่บางครั้งใช้กล่าวถึงซอฟต์แวร์ที่เป็นสาธารณสมบัติ[9] (ดู ความหมายของคำว่า free ในภาษาอังกฤษ)

นิยามและเสรีภาพที่สำคัญสี่ประการของซอฟต์แวร์เสรี

แก้
 
แผนภาพของซอฟต์แวร์เสรีและไม่เสรี ตามที่กำหนดโดยมูลนิธิซอฟต์แวร์เสรี ซ้าย: ซอฟต์แวร์เสรี ขวา: ซอฟต์แวร์กรรมสิทธิ์ ภายในวงกลม: ฟรีแวร์

คำจำกัดความอย่างเป็นทางการครั้งแรกของซอฟต์แวร์เสรีเผยแพร่โดย FSF ในเดือนกุมภาพันธ์ 1986 คำจำกัดความดังกล่าวซึ่งเขียนโดย Richard Stallman ยังคงรักษาไว้จนถึงทุกวันนี้ และระบุว่าซอฟต์แวร์เป็นซอฟต์แวร์เสรีหากผู้ที่ได้รับสำเนาของซอฟต์แวร์มีเสรีภาพสี่ประการดังต่อไปนี้ [16] การกำหนดหมายเลขเริ่มต้นด้วยศูนย์ ไม่เพียงแต่เป็นการล้อเลียนการใช้งานทั่วไปของการกำหนดหมายเลขแบบศูนย์ในภาษาการเขียนโปรแกรมเท่านั้น แต่ยังเป็นเพราะ "เสรีภาพที่ 0" ไม่ได้รวมอยู่ในรายการในตอนแรก แต่ต่อมาถูกเพิ่มเข้ามาเป็นลำดับแรกในรายการตามที่ได้รับการพิจารณาว่ามีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง

  • เสรีภาพที่ 0: เสรีภาพในการใช้โปรแกรมเพื่อวัตถุประสงค์ใดก็ได้
  • เสรีภาพที่ 1: เสรีภาพในการศึกษาวิธีการทำงานของโปรแกรม และเปลี่ยนแปลงเพื่อให้เป็นไปตามที่คุณต้องการ
  • อิสรภาพที่ 2: เสรีภาพในการแจกจ่ายและทำสำเนาเพื่อให้คุณสามารถช่วยเพื่อนบ้านได้
  • เสรีภาพที่ 3: เสรีภาพในการปรับปรุงโปรแกรม และเผยแพร่การปรับปรุงของคุณ (และเวอร์ชันที่แก้ไขโดยทั่วไป) ต่อสาธารณะ เพื่อให้ชุมชนทั้งหมดได้รับประโยชน์

เสรีภาพที่ 1 และ 3 บังคับให้เปิดเผยรหัสต้นทาง เนื่องจากการศึกษาและแก้ไขซอฟต์แวร์ที่ไม่มีรหัสต้นทางอาจยุ่งยากอย่างยิ่ง ไปจนถึงแทบจะเป็นไปไม่ได้เลย

ดังนั้นซอฟต์แวร์เสรีหมายความว่าผู้ใช้คอมพิวเตอร์ มีอิสระในการร่วมมือกับผู้ที่พวกเขาเลือก และควบคุมซอฟต์แวร์ที่พวกเขาใช้ เพื่อสรุปสิ่งนี้ให้เป็นข้อสังเกตที่แยกซอฟต์แวร์ libre (เสรีภาพ) ออกจากซอฟต์แวร์ ฟรี (ไม่คิดเงิน) มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรีกล่าวว่า: "ซอฟต์แวร์ฟรีเป็นเรื่องของเสรีภาพ ไม่ใช่ราคา เพื่อให้เข้าใจแนวคิดนี้ คุณควรคิดถึง 'free' เป็นเสรีภาพในการพูด ไม่ใช่เบียร์ที่แจกฟรี (ดูความหมายของคำว่า free ในภาษาอังกฤษ)

ในช่วงปลายทศวรรษ 1990 กลุ่มอื่นๆ เผยแพร่คำจำกัดความของตนเองที่อธิบายชุดซอฟต์แวร์ที่เกือบจะเหมือนกัน สิ่งที่น่าสังเกตมากที่สุดคือ แนวทางซอฟต์แวร์เสรีเดเบียน ที่เผยแพร่ในปี 1997 และ The Open Source Definition ซึ่งเผยแพร่ในปี 1998

ตัวอย่าง

แก้

มีโปรแกรมประยุกต์และระบบปฏิบัติการเสรีมากมายมากมายบนอินเทอร์เน็ต ผู้ใช้สามารถดาวน์โหลดและติดตั้งแอพพลิเคชั่นเหล่านั้นได้อย่างง่ายดายผ่าน ตัวจัดการแพ็คเกจ ที่มาพร้อมกับการแจกจ่ายลินุกซ์ส่วนใหญ่

Free Software Directoryเก็บรักษาฐานข้อมูลขนาดใหญ่ของแพ็คเกจซอฟต์แวร์เสรี ตัวอย่างที่รู้จักกันดี ได้แก่ Linux-libre, ระบบปฏิบัติการที่สร้างมาจากลินุกซ์, ชุดแปลโปรแกรมของกนู และ ไลบรารี C; ฐานข้อมูลเชิงสัมพันธ์มายเอสคิวเอล; อะแพชี เว็บเซิร์ฟเวอร์; และตัวแทนขนส่งจดหมาย Sendmail ตัวอย่างที่มีอิทธิพลอื่นๆ ได้แก่ โปรแกรมแก้ไขข้อความอีแม็คส์ ; โปรแกรมแก้ไขรูปวาดและรูปภาพแรสเตอร์ GIMP ระบบแสดงผลกราฟิก X Window System ; ชุดสำนักงาน LibreOffice ; และระบบเรียงพิมพ์ TeX และ LaTeX

 
Blender, a 3D computer graphics software.
Blender, a 3D computer graphics software. 
 
KDE Plasma desktop on Debian.
KDE Plasma desktop on Debian
 
OpenSSL's manual page.
OpenSSL's manual page. 
 
Creating a 3D car racing game using the Blender Game Engine.
Creating a 3D car racing game using the Blender Game Engine
 
Replicant smartphone OS, an Android-based system that is 100% free software.
Replicant smartphone OS, an Android-based system that is 100% free software. 
 
LibreOffice is a free multi-platform office suite.
LibreOffice is a free multi-platform office suite. 

หมายเหตุ

แก้
  1. ทั้งนิยามต้นทางเปิดและนิยามของซอฟต์แวร์เสรีบังคับว่าผู้ใช้ต้องมีสิทธิ์เข้าถึงรหัสต้นทาง กระนั้น แต่การสิทธิ์ในการเข้าถึงรหัสต้นทางนั้นไม่เพียงพอต่อเกณฑ์ของนิยามต้นทางเปิดและนิยามของซอฟต์แวร์เสรี

อ้างอิง

แก้
  1. GNU Project. "What is free software?" (ภาษาอังกฤษ). Free Software Foundation. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ Nov 15, 2023.
  2. 2.0 2.1 "Richard Stallman". Internet Hall of Fame. สืบค้นเมื่อ 26 March 2017.
  3. "Free Software Movement". GNU (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-01-11.
  4. "Philosophy of the GNU Project". GNU (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-01-11.
  5. 5.0 5.1 "What is free software and why is it so important for society?". Free Software Foundation. สืบค้นเมื่อ 2021-01-11.
  6. Stallman, Richard M. (2015). Free Software Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman, 3rd Edition.
  7. 7.0 7.1 Selling Free Software (GNU)
  8. Stallman, Richard. "Words to Avoid (or Use with Care) Because They Are Loaded or Confusing: Access". www.gnu.org (ภาษาอังกฤษ).
  9. 9.0 9.1 Shea, Tom (1983-06-23). "Free software - Free software is a junkyard of software spare parts". InfoWorld. สืบค้นเมื่อ 2016-02-10. "In contrast to commercial software is a large and growing body of free software that exists in the public domain. Public-domain software is written by microcomputer hobbyists (also known as "hackers") many of whom are professional programmers in their work life. [...] Since everybody has access to source code, many routines have not only been used but dramatically improved by other programmers." อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ <ref> ไม่สมเหตุสมผล มีนิยามชื่อ "infoworld1983" หลายครั้งด้วยเนื้อหาต่างกัน
  10. Levi, Ran. "Richard Stallman and The History of Free Software and Open Source". Curious Minds Podcast (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน).
  11. "GNU". cs.stanford.edu. สืบค้นเมื่อ 2017-10-17.
  12. "Definition of GRATIS". www.merriam-webster.com (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2023-05-08.
  13. Sullivan, John (17 July 2008). "The Last Mile is Always the Hardest". fsf.org. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 28 October 2014. สืบค้นเมื่อ 29 December 2014.
  14. Popp, Dr. Karl Michael (2015). Best Practices for commercial use of open source software. Norderstedt, Germany: Books on Demand. ISBN 978-3738619096.
  15. Stallman, Richard (2013-05-14). "The advantages of free software". Free Software Foundation. สืบค้นเมื่อ 2013-08-12.
  16. "Four Freedoms". fsfe.org. สืบค้นเมื่อ March 22, 2022.

แหล่งข้อมูลอื่น

แก้

แม่แบบ:Independent productionแม่แบบ:FLOSS