ชุดตัวอักษรฮังการี

ชุดตัวอักษรฮังการี (ฮังการี: magyar ábécé) เป็นส่วนขยายของชุดอักษรละตินที่ใช้ในการเขียนภาษาฮังการี ตัวอักษรฮังการีมีพื้นฐานมาจากอักษรละตินโดยมีตัวอักษรที่หลากหลายเพิ่มเข้ามา เพื่อแทนเสียงพยัญชนะและสระที่ไม่มีในภาษาละติน

ชุดตัวอักษรภาษาฮังการีโดยพื้นฐานมีตัวอักษรทั้งหมด 40 ตัว แต่แบบขยาย มีอยู่ 44 ตัว โดยเพิ่มตัวอักษร Q, W, X และ Y ซึ่งพบได้เฉพาะในคำยืมจากภาษาอื่นและในตัวสะกดวิสามานยนามแบบดั้งเดิม

ตัวอักษร 44 ตัว ในชุดตัวอักษรฮังการีแบบขยายมีดังนี้

ตัวพิมพ์ใหญ่

A

Á

B

C

Cs

D

Dz

Dzs

E

É

F

G

Gy

H

I

Í

J

K

L

Ly

M

N

Ny

O

Ó

Ö

Ő

P

Q

R

S

Sz

T

Ty

U

Ú

Ü

Ű

V

W

X

Y

Z

Zs

ตัวพิมพ์เล็ก

a

á

b

c

cs

d

dz

dzs

e

é

f

g

gy

h

i

í

j

k

l

ly

m

n

ny

o

ó

ö

ő

p

q

r

s

sz

t

ty

u

ú

ü

ű

v

w

x

y

z

zs

คำอธิบาย

สัญลักษณ์อักษรแต่ละตัวในกล่องด้านบนนับเป็นตัวอักษรเฉพาะในภาษาฮังการี โดยแยกสระเสียงสั้นและเสียงยาว (คล้ายภาษาไทย) เช่น ตัวอักษร o และ ó หรือ ö และ ő นับเป็นคนละตัวอักษร มีตำแหน่งของตัวเองในการเรียงลำดับ ไม่นับว่าเป็นสระเดียวกัน

แม้ว่าสระเสียงสั้นและสระเสียงยาวจะนับเป็นอักษรคนละตัวในในอักษรฮังการี แต่สำหรับพยัญชนะ แม้ว่าจะมีเสียงยาว (หรือมีการซ้ำเสียงต่อเนื่อง) ก็ยังนับเป็นอักษรตัวเดียวกัน

ในภาษาฮังการี การแสดงว่าพยัญชนะนั้นมีเสียงยาว จะทำได้โดยการเขียนอักษรเดียวกันซ้ำสองตัวแทนการใส่เครื่องหมายไว้ด้านบน เช่น tt, gg, zz (ette [ˈɛtːɛ] 'เขากิน'; függ [fyɡː] 'มันห้อยอยู่'; azzal [ˈɒzːɒl] 'กับอันนั้น') อย่างไรก็ดี ในภาษาฮังการี จะมีการใช้อักษรพยัญชนะละติน 2 หรือ 3 ตัวมาผสมกันเพื่อแสดงเสียงเสียงเดียว สำหรับเสียงที่ไม่มีในภาษาละติน (คล้ายกับภาษาโปแลนด์) ภาษาฮังการีมีอักษรประสม 9 ตัว คือ cs, dz, dzs, gy, ly, ny, sz, ty, zs

ในการเขียนอักษรพยัญชนะประสม (ประกอบด้วย cs, dz, dzs, gy, ly, ny, sz, ty, zs) ให้แสดงเสียงยาวนั้น ตามหลักการเขียนของภาษาฮังการี จะตัดอักษรด้านหลังตัวพยัญชนะประสมตัวแรกให้เหลือแต่เพียงอักษรละตินตัวแรก แล้วเอามาเขียนติดกับตัวมันเอง เช่น sz + sz → ssz (asszony [ˈɒsːoɲ] 'ผู้หญิง'); ty + ty → tty (hattyú [ˈhɒcːuː] 'หงส์'); dzs + dzs → ddzs (briddzsel [ˈbrid͡ʒːɛl] 'ด้วยไพ่โปกเกอร์') ยกเว้นเฉพาะคำยาวที่เกิดจากคำสั้น ๆ ประสมกัน เช่น jegygyűrű [ˈjɛɟːyːryː] 'แหวนหมั้น' (jegy [ˈjɛɟ] + gyűrű [ˈɟyːryː]) ไม่มีการตัดอักษรออกให้กลายเป็น jeggyűrű

การออกเสียง

ตารางต่อไปนี้คือการออกเสียงอักษรฮังการีตามหลักภาษาฮังการีมาตรฐาน

อักษร	ชื่อเรียก	หน่วยเสียง	เสียงที่ใกล้เคียงในภาษาไทย	ตัวอย่างเสียงที่ใกล้เคียงในภาษาอื่น	หมายเหตุ
A	a	/ɒ/ⓘ	เอาะ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ภาษาไทย: ก๊อก, ล็อก ภาษาอังกฤษ (แบบบริติช): cot
Á	á	/aː/ⓘ	อา	ภาษาไทย: ฟาง, ข้าว ภาษาอังกฤษ: father
B	bé	/b/ⓘ	บ	ภาษาไทย: บ้าน, บิน, บ่อน ภาษาอังกฤษ: by, absence
C	cé	/ts/ⓘ	ตซ	ภาษาอังกฤษ: pots ภาษาญี่ปุ่น: 津波（つなみ、Tsunami）	คล้าย ต กับ ซ รวมกันเป็นเสียงเดียว
Cs	csé	/tʃ/	ช	ภาษาไทย: ช้าง, เชียงใหม่ ภาษาอังกฤษ: check, cheek, etching
D	dé	/d/ⓘ	ด	ภาษาไทย: เด็ก, ดิน, ดารา ภาษาอังกฤษ: deck, wide
Dz	dzé	/dz/ⓘ	ดซ (เสียงก้อง)	ภาษาอังกฤษ: kids	เป็นคำที่พบได้น้อยมากในภาษาฮังการี
Dzs	dzsé	/dʒ/	จ (เสียงก้อง)	ภาษาอังกฤษ: jam, George, bridge, edge, fridge	เป็นคำที่มักพบในคำทับศัพท์จากภาษาต่างประเทศ
E	e	/ɛ/ⓘ	แอะ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ภาษาอังกฤษ: less, cheque, edge, bed
É	é	/eː/ⓘ	เอ	ภาษาอังกฤษ: café
F	ef	/f/ⓘ	ฟ	ภาษาอังกฤษ: find, euphoria
G	gé	/ɡ/ⓘ	ก (เสียงก้อง)	ภาษาอังกฤษ: get, leg, go
Gy	gyé	/ɟ/ⓘ	ดย	คล้ายกับคำภาษาอังกฤษ ที่ใช้เสียง /d/ แบบอ่อน คำว่า duke during	ออกเสียงคล้าย ด กับ ย มารวมกัน เป็นเสียงเดียว
H	há	/h/ 1. [ɦ]ⓘ 2. ∅ 3. [x]ⓘ 4. [ç]ⓘ	ฮ 1. ฮ 2. ไม่ออกเสียง 3. ค, ฮ 4. ช, ฮ	ภาษาอังกฤษ: hi 1. behind 2. honest 3. Loch, Chanukah 4. human	ออกเสียงได้ 4 แบบ ตามแต่ละคำ แต่ส่วนใหญ่ ออกเสียงเหมือน ฮ ในภาษาไทย
I	i	/i/	อิ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ภาษาอังกฤษ: sea, key, tree
Í	í	/iː/ⓘ	อี	ภาษาอังกฤษ: leek, leave, seed, sea
J	jé	/j/ⓘ	ย	ภาษาไทย: ยักษ์, ยี่หร่า, ยาย ภาษาอังกฤษ: you, yes, faith
K	ká	/k/ⓘ	ก	ภาษาไทย: กอง, ไก่ ภาษาอังกฤษ: ski, scar, mask
L	el	/l/ⓘ	ล	ภาษาอังกฤษ: leave, list
Ly	elly, el-ipszilon	/j/ⓘ / /ʎ/ⓘ	ย / ลย	ภาษาอังกฤษ: play, pray	ในปัจจุบัน ly ออกเสียงเหมือน j หรือ ย ตามภาษาฮังการีมาตรฐานเนื่องจากการเปลี่ยนไปของสำเนียงการพูดภาษาฮังการี
M	em	/m/ⓘ	ม	ภาษาอังกฤษ: mind, assume, might
N	en	/n/: [ŋ]ⓘ [n]ⓘ	ง (เมื่อนำหน้า k, g) น	ภาษาอังกฤษ: thing, lying (ก่อนตัว k, g),need, bone (ที่อื่น ๆ)	ออกเสียงเหมือน ง เมื่อนำหน้า k, g แต่ออกเสียงเหมือน น เมื่อนำหน้าเสียงพยัญชนะอื่นทั้งหมด
Ny	eny	/ɲ/ⓘ	ญ, นย	ภาษาอังกฤษ: canyon ภาษาสเปน: niño	ออกเสียงเหมือน ญ ในภาษาไทยโบราณ ภาษาไทยถิ่นเหนือ และภาษาไทยถิ่นอีสาน
O	o	/o/	โอะ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ภาษาอังกฤษ: force, sorcerer
Ó	ó	/oː/ⓘ	โอ
Ö	ö	/ø/ⓘ	เออะ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ตัว ö ในภาษาเยอรมัน
Ő	ő	/øː/	เออ	คล้ายตัว ö ในภาษาเยอรมัน แต่เสียงยาว
P	pé	/p/ⓘ	ป	ภาษาไทย: ปา, ประเทศ
(Q)	kú		ก		ออกเสียงเหมือน k พบในคำทับศัพท์เท่านั้น
R	er	/r/ⓘ	ร	ภาษาไทย: เรียน, รู้	ร เรือ แบบรัวลิ้น ในภาษาไทยมาตรฐาน และเหมือนกับเสียงของ rr ในภาษาสเปน
S	es	/ʃ/ⓘ	ช (เสียง	ภาษาอังกฤษ: share, wish, shout	การเขียนโดยใช้ s เป็นเสียง /ʃ/ และ sz เป็นเสียง /ʃ/ เป็นสิ่งที่พบได้น้อยมาก ในระบบการเขียนของยุโรป มีเพียงภาษาฮังการีที่เขียนแบบนี้
Sz	esz	/s/ⓘ		ภาษาอังกฤษ: say, estimate
T	té	/t/ⓘ		ภาษาอังกฤษ: star, least, feast
Ty	tyé	/c/ⓘ		ภาษาอังกฤษ: tube	คล้าย ต กับ ย รวมกันเป็นเสียงเดียว
U	u	/u/		ภาษาอังกฤษ: rude
Ú	ú	/uː/ⓘ	อู	ภาษาอังกฤษ: do, fool
Ü	ü	/y/	อึ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ตัว ü ในภาษาเยอรมัน
Ű	ű	/yː/ⓘ	อือ	ตัว ü ในภาษาเยอรมัน แต่เสียงยาว
V	vé	/v/ⓘ	ฟ, ว	ภาษาอังกฤษ: very, every
(W)	dupla vé	/v/ⓘ	ฟ, ว	ภาษาอังกฤษ: view, evolve, vacuum	ออกเสียงเหมือน v พบในคำทับศัพท์เท่านั้น
(X)	iksz		กซ		ออกเสียงเหมือน k + sz พบในคำทับศัพท์เท่านั้น
(Y)	ipszilon	/i/	อิ (แบบไม่มีเสียงกัก)	ภาษาอังกฤษ: happy	ออกเสียงเหมือน i พบในคำทับศัพท์เท่านั้น
Z	zé	/z/ⓘ	ซ (เสียงก้อง)	ภาษาอังกฤษ: desert, roses
Zs	zsé	/ʒ/ⓘ	ช (เสียงก้อง)	ภาษาอังกฤษ: pleasure, leisure

ตัวอักษร ë ไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของชุดตัวอักษรฮังการี อย่างไรก็ตาม นักภาษาศาสตร์ใช้ตัวอักษรนี้เพื่อจำแนกความต่างระหว่างเสียง e สั้น สองชนิด (แอะ และ เอะ) ในบางภาษาถิ่นของภาษาฮังการี มีการใช้อักษรนี้ครั้งแรกในปี ค.ศ. 1770 โดยเยิดย์ ก็อลมาร์ (György Kalmár) แต่อักษรนี้ไม่เคยเป็นส่วนหนึ่งของชุดตัวอักษรฮังการีมาตรฐาน เนื่องจากในภาษาฮังการีมาตรฐานไม่ได้จำแนกความต่างระหว่างเสียงทั้งสองนี้ (อย่างที่ในภาษาไทยแยกเสียง แอะ และ เอะ ออกจากกัน) อย่างไรก็ตาม เสียง ë (เอะ) ออกเสียงต่างจากเสียง e (แอะ) ในภาษาถิ่นของภาษาฮังการี 6 ภาษาจาก 10 ภาษา และออกเสียงอย่าง ö (เออะ) ในภาษาถิ่นของภาษาฮังการี 1 ภาษา (ภาษาถิ่นทรานซิลเวเนีย)

ทวิอักษร ch ยังปรากฏอยู่ในบางคำ (เช่น technika, monarchia) และออกเสียงเหมือนกับ h ส่วนในวิสามานยนาม ch จะออกเสียงเหมือน cs หรือบางครั้งออกเสียงเป็น h หรือ k (แบบภาษาเยอรมัน)

การเขียนแบบเดิม ที่ยังใช้ในชื่อเฉพาะและเอกสารทางประวัติศาสตร์

การเขียนแบบดั้งเดิม (บางส่วนมีความใกล้เคียงกับการเขียนแบบเยอรมัน) มีการใช้ในชื่อเฉพาะที่เป็นภาษาฮังการี โดยตารางด้านล่างจะเปรียบเทียบการเขียนแบบดั้งเดิม กับการอ่านออกเสียงแบบปัจจุบัน ตามการสะกดของภาษาฮังการีมาตรฐาน ดังนี้:

พยัญชนะ

การเขียนแบบดั้งเดิม	การอ่านออกเสียงตามหลักสมัยใหม่
bb	b
cz	c
tz	c
z	c
ch	cs
cz	cs
č	cs
ć	cs
ts	cs
csh	cs
tsch	cs
tzsch	cs
chs	cs
cy	cs
ʟ	cs
dd	d
dsz	dz
ds	dzs
ff	f
ph	f
gh	g
dgy	ggy
dy	gy
g	gy
gi	gy
gj	gy
gʹ~g′	gy
ǵ	gy
ġ	gy
j	gy
jj	j
l	j
y	j
ck	k
kh	k
x	ks
xy	ksz
xz	ksz
qu	kv
ll	l
l	ll
w	lv
j	ly
l	ly
li	ly
ry	ly
lly	ly
′l(ʹl)~l′(lʹ)~ŀ	ly
n	ny
ni	ny
nʹ~n′	ny
ń	ny
ṅ	ny
my	ny
ph	p
pp	p
rh	r
rr	r
ꝛ	r
sch	s
ss	s
ss	ssz
s	sz
sc	sz
sy	sz
z	sz
th	t
tt	t
ti	ty
tʹ~t′	ty
ṫ	ty
ky	ty
u	v
w	v
s	z
s	zs
ss	zs
zy	zs
['s]	zs

สระ

การเขียนแบบดั้งเดิม	การอ่านตามหลักสมัยใหม่
a	á
aa	á
aá	á
áh	á
ä	e
ae	e
ai	e
ay	e
áe	é
ái	é
áy	é
e	é
ee	é
eé	é
éh	é
i	í
ié	í
íh	í
ii	í
ií	í
å	o
o	ó
óh	ó
oo	ó
oó	ó
ua	ó
â	ö
åe	ö
åi	ö
åy	ö
eö	ö
ew	ö
oe	ö
oi	ö
oy	ö
eö	ő
eő	ő
ew	ő
ia	ő
ö	ő
őh	ő
öö	ő
öő	ő
óe	ő
ói	ő
óy	ő
üa	ő
u	ú
úh	ú
uó	ú
uu	ú
uú	ú
ue	ü
ui	ü
uy	ü
ü	ű
űh	ű
üő	ű
üü	ű
üű	ű
úe	ű
úi	ű
úy	ű
aë	aj
aï	aj
aÿ	aj
ei	aj
áë	áj
áï	áj
áÿ	áj
åë	oj
åï	oj
åÿ	oj
eu	oj
oë	oj
oï	oj
oÿ	oj
óë	ój
óï	ój
óÿ	ój
au	uj
uë	uj
uï	uj
uÿ	uj
úë	új
úï	új
úÿ	új
(g)y ~ gÿ	gi
y	ji
ý	jí
(l)y ~ lÿ	(l)i
(n)y ~ nÿ	(ny)i or (n)i
(t)y ~ tÿ	ti

โดยทั่วไปแล้ว ตัว y ในการเขียนแบบดั้งเดิมนั้น มักจะอ่านเป็น i ในการอ่านแบบปัจจุบัน (ตย..: Teleky, Rákóczy, Dézsy). ด้านล่างนี้คือตัวอย่างการอ่านด้วยหลักปัจจุบัน ที่มักจะมีการอ่านผิด เนื่องจากการสะกดที่ใช้หลักต่างจากปัจจุบัน มักพบในชื่อนามสกุล

ตัวอย่าง:

ชื่อ	การอ่านตามหลักสมัยใหม่
Madách	Madács
Széchenyi	Szécsényi หรือSzécsenyi
Batthyány	Battyányi
Gajdátsy	Gajdácsi
Thököly	Tököli
Weöres	Vörös
Eötvös	Ötvös
Kassay	Kassai
Debrődy	Debrődi
Karczagy	Karcagi
Vörösmarty	Vörösmarti
Cházár	Császár
Czukor	Cukor
Balogh	Balog
Vargha	Varga
Paal	Pál
Gaál	Gál
Veér	Vér
Rédey	Rédei
Soós	Sós
Thewrewk	Török
Dessewffy	Dezsőfi

ตัวนำหน้านาม และ คำเชื่อม แบบดั้งเดิม

ในอดีต การเรียนคำนำหน้านาม a/az มีหลักการเขียนดังนี้:

• คำว่า az ก่อนสระและ h เช่น az ember (คน), az híd (สะพาน) ปัจจุบันจะเขียนแบบนี้หน้าสระเท่านั้น
• ก่อนสระ — a': a' csillag (ดวงดาว) ปัจจุบันเขียนโดยไม่ใช้ดัวอาฟอสโตรฟี

มีการย่อคำว่า és (และ) ปัจจุบันจะย่อว่า s จะเขียนโดยใช้ตัวอาฟอสโตรฟีไว้ด้านหน้า เช่น ’s (เช่น föld ’s nép แผ่นดินและผู้คน)

การเรียงคำในพจนานุกรม

ถึงแม้ัว่าอักษรฮังการีจะแยกอักษรเสียงสั้น และ เสียงยาม ให้เป็นอักษรคนละตัว แต่ในเวลาที่มีการเรียงคำในพจนานุกรม หรือ อรรถาภิธาน จะนับให้อยู่ในหมวดเดียวกัน อาทิเช่น O/Ó และ Ö/Ő จะไม่มีการแยกกันเป็นคนละหมวด แต่ระหว่าง Ö และ O จะแยกหมวดกัน โดย O มาก่อน Ö

การเรียงคำคำเดียวกัน จะมีการเรียงอักษรที่ข้างหน้าเป็นพิมพ์เล็ก มาก่อนพิมพ์ใหญ่ ซึ่งเป็นชื่อเฉพาะ อาทิ varga ตามมาด้วยคำว่า Varga.)

The polygraphic consonant signs are treated as single letters.

comb
cukor
csak	<cs> มาหลัง <c>
...
folyik
folyó	<ó> นับเป็นหมวดเดียวกับ <o>
folyosó
...
fő	<ő> นับเป็นหมวดเดียวกับ <ö>,
födém	แต่ <ö> ตามหลัง <o>
...

สระเสียงยาวบางคำเป็นการรวมกันของสระประสมสองตัวขึ้นไป เช่น <nny>, <ssz> จะนับการเรียงเป็น <ny>+<ny>, <sz>+<sz> เป็นต้น

könnyű จะมีการเรียงคำเป็น <k><ö><ny><ny><ű>. tizennyolc จะมีการเรียงคำเป็น <t><i><z><e><n><ny><o><l><c>

คำว่า házszám 'บ้านเลขที่' = ház (บ้าน) + szám (เลขที่) ไม่ได้มาจากคำว่า *házs + *zám จึงต้องเรียงคำเป็น <h><á><z><sz><á><m>

การเรียงแบบนี้ ทำให้การเรียงภาษาฮังการีตามหลักอัลกอริทึมโดยคอมพิวเตอร์นั้นทำได้ค่อนข้างยาก เป็นปัญหาใหญ่ในการพัฒนาซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์

แป้นพิมพ์ภาษาฮังการี

แป้นพิมพ์ภาษาฮังการีมาตรฐานจะใช้ระบบแบบเยอรมัน (QWERTZ). ซึ่งทำให้มีพื้นที่พอที่รองรับอักษรภาษาฮังการีได้ทุกตัว

รูปแบบแป้นพิมพ์ภาษาฮังการี

อักษร "Í" มักจะอยู่ด้านซ้ายของ spacebar และกินพื้นที่ของ shift อักษร "Ű" มักอยู่ด้านซ้ายของ backspace ทำให้เสียพื้นที่บางส่วนของ backspace ไป Ű มักถูกกดแทนที่ Enter บนแป้งภาษาฮังการีมีอักษรเยอรมัน "ß" และอักษร "Ł" ของภาษาโปแลนด์ แป้นฮังการีมาตรฐานสามารถเปลี่ยนเป็นสัญลักษณ์พิเศษได้ด้วยการกดปุ่ม Alt Gr (ต่างจากของภาษาไทยที่กดปุ่ม Shift)

อัตราการใช้ตัวอักษรแต่ละตัว

อักษรที่พบมากที่สุดในภาษาฮังการี คือ e และ a

ตารางด้านล่างแสดงอัตราการใช้อักษรฮังการีแต่ละตัว ตั้งแต่มากที่สุดไปหาน้อยที่สุด

ตัวอักษร	ความถี่ที่พบ
e	12.256%
a	9.428%
t	7.380%
n	6.445%
l	6.383%
s	5.322%
k	4.522%
é	4.511%
i	4.200%
m	4.054%
o	3.867%
á	3.649%
g	2.838%
r	2.807%
z	2.734%
v	2.453%
b	2.058%
d	2.037%
sz	1.809%
j	1.570%
h	1.341%
gy	1.185%
ő	0.884%
ö	0.821%
ny	0.790%
ly	0.738%
ü	0.655%
ó	0.634%
f	0.582%
p	0.509%
í	0.499%
u	0.416%
cs	0.260%
ű	0.125%
c	0.114%
ú	0.104%
zs	0.021%
dz	<0.010%
dzs	<0.010%
ty	<0.010%