การปรับตัว (จิตวิทยา)

พฤติกรรมปรับตัว (อังกฤษ: Adaptive behavior) หรือ การปรับตัว เป็นพฤติกรรมประเภทหนึ่งที่ใช้เปลี่ยนพฤติกรรม หรือใช้ปรับพฤติกรรมให้เข้ากับสถานการณ์ บ่อยครั้งมักจะกำหนดว่า เป็นพฤติกรรมประเภทที่ช่วยให้บุคคลเปลี่ยนพฤติกรรมก่อกวนหรือที่ไม่สร้างสรรค์ให้ดีขึ้น พฤติกรรมเชิงลบอาจจะเป็นเรื่องทางสังคมหรืออาจจะเป็นเรื่องส่วนตัว ยกตัวอย่างเช่น การกระทำที่ทำซ้ำ ๆ ซาก ๆ อาจจะปรับให้ไปเป็นการประดิษฐ์หรือสร้างอะไรอย่างอื่น

โดยเปรียบเทียบกัน พฤติกรรมปรับตัวผิด (maladaptive behavior) เป็นพฤติกรรมอีกประเภทหนึ่งที่ใช้ในการลดความวิตกกังวลของตนเอง แต่เป็นพฤติกรรมที่ทำงานได้ไม่ดีและไม่ให้ผลดี ยกตัวอย่างเช่น การหลีกเลี่ยงสถานการณ์บางอย่างเพราะว่ามีความหวาดกลัวที่ไม่สมเหตุผล อาจจะช่วยลดความวิตกกังวลในส่วนเบื้องต้น แต่ว่าไม่ได้ให้ผลดีจริง ๆ ในการแก้ปัญหาในระยะยาว พฤติกรรมปรับตัวผิดมักใช้เป็นตัวชี้ความผิดปรกติทางพฤติกรรมหรือทางการทำงานของจิตใจ เพราะเป็นเรื่องที่ประเมินได้โดยปรวิสัย คือไม่ต้องอาศัยข้อมูลที่เป็นอัตวิสัย แต่ให้สังเกตด้วยว่า พฤติกรรมที่สมมติว่ามีศีลธรรมอาจจะพิจารณาได้ว่าเป็นการปรับตัวผิด เช่นความไม่เห็นด้วยหรือความต่อต้านความคิดทางสังคม (dissent) หรือว่า การเว้นจากการบำเรอตน (abstinence)

พฤติกรรมปรับตัวเป็นตัวสะท้อนถึงทักษะทางสังคมและทักษะการดำเนินชีวิตในชีวิตประจำวัน เราจะมีรูปแบบพฤติกรรมที่เปลี่ยนไปตามพัฒนาการ ตามสถานการณ์ในชีวิตและสถานการณ์ในสังคม ตามค่านิยมในชีวิต และตามความคิดความต้องการของผู้อื่น การประเมินพฤติกรรมปรับตัว เป็นส่วนสำคัญในการประเมินสมรรถภาพของบุคคลในการดำเนินชีวิต จะเป็นการทำอาชีพก็ดี ปฏิสัมพันธ์ในสังคมก็ดี หรือว่าในเรื่องของการศึกษาก็ดี

ขอบเขตและนิยาม

พฤติกรรมปรับตัวรวมทั้งพฤติกรรมตามอายุที่จำเป็นเพื่อจะใช้ชีวิตโดยพึ่งตนเองได้ และดำเนินชีวิตให้ปลอดภัยและเหมาะสม ยกตัวอย่างเช่น การทำความสะอาดร่างกาย การแต่งตัว การระวังความปลอดภัย การจับต้องอาหารที่ถูกต้อง การทำอาชีพ การบริหารทรัพย์ การทำความสะอาด การคบเพื่อนใหม่ ๆ ทักษะทางสังคม และหน้าที่ความรับผิดชอบที่ควรจะมีตามอายุและตามกลุ่มสังคม

การกำหนด

การวัดพฤติกรรม

เพื่อที่จะกำหนดสมรรถภาพของพฤติกรรมปรับตัว ผู้ตรวจต้องตรวจดูทักษะการรับรู้ ทักษะสังคม และทักษะในการดำเนินชีวิต เพื่อที่จะวัดทักษะในการปรับตัว นักจิตวิทยาต้องต้องใช้มาตราวัดพฤติกรรมปรับตัวที่ได้ปรับมาตรฐานให้เข้ากับบุคคลทั้งที่ไม่มีและมีความพิการ สำหรับนักเรียน การวัดการปรับตัวทำได้โดยการสัมภาษณ์ผู้ปกครอง ครู หรือบุคคลอื่นที่คุ้นเคยกับกิจกรรมและชีวิตประจำวันของนักเรียน ซึ่งอาจจะพบว่านักเรียนมีจุดแข็งและจุดอ่อนในทักษะการรับรู้ ทักษะสังคม หรือ/และทักษะในการดำเนินชีวิต

มาตราพฤติกรรมเหล่านี้ช่วยวัดความเสียหายหรือความล่าช้าในการพัฒนาการของการดำเนินชีวิตประจำวัน ที่บ่อยครั้งอาจจะสัมพันธ์กับความพิการหรือความเจ็บป่วย การวัดพฤติกรรมปรับตัวนั้นเป็นการประเมินความประพฤติทั่วไป ไม่ใช่เป็นการประเมินการกระทำที่ทำได้ดีที่สุด การประเมินพฤติกรรมปรับตัวเป็นเรื่องที่จำเป็นในการวินิจฉัยความพิการทางสติปัญญา

แหล่งข้อมูลอื่น

• Practopoiesis: a theory of adaptive behaviour.
• Adaptive traverse