พิพิธภัณฑ์พระ “ประยูรภัณฑาคาร” หรือ พินทรปริยัติธรรมศาลาเป็นอาคารชั้นเดียวสถาปัตยกรรมแบบยุโรป เหนือขอบหน้าต่างเป็นกระจกสีสวยงาม ศาลานี้สร้างต่อจากมุกด้านหน้าพระบรมธาตุมหาเจดีย์ โดยเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พรบุนนาค) ใน พ. ศ. 2428 เพื่ออุทิศให้แก่ท่านลูกอินผู้มารดาและสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ผู้บิดา เดิมใช้เป็นที่ศึกษาพระปริยัติธรรมของพระภิกษุสามเณร ยังมีจารึกอยู่ที่ประตูทางเข้าภายในศาลา เป็นโคลง 4 บท โคลงบทแรกว่าดังนี้

พรินทร์ต้นต่อสร้อย สมญา

ปริยัติธรรมศาลา เพิ่มพร้อง

คือเป็นที่ศึกษา ส่วนพุทธ-พจน์แฮ

ภิกษุสามเณรซร้อง ทั่วหน้ามาเรียนฯ

ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2459 กระทรวงธรรมการได้ใช้พินทรปริยัติธรรมศาลานี้เป็นห้องอ่านหนังสือสำหรับประชาชนในวัดเป็นครั้งแรก พินทรปริยัติธรรมศาลาจึงเป็นห้องสมุดประชาชนแห่งแรกในประเทศไทย และกรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนอาคารหลังนี้ ต่อมา เมื่อ พ. ศ. 2550 พระธรรมโกศาจารย์เจ้าอาวาสรูปปัจจุบัน(ปัจจุบันคือพระพรหมบัณฑิต) ได้ดำเนินการบูรณปฏิสังขรณ์พินทรปริยัติธรรมศาลาครั้งใหญ่ เมื่อดำเนินการเสร็จแล้วทางวัดประยุรวงศาวาส ได้ใช้หอสมุดพินทรปริยัติธรรมศาลาเปิดเป็นพิพิธภัณฑ์พระประยูรภัณฑาคาร พิพิธภัณฑ์นี้ตั้งอยู่ภายในพระปริยัติธรรมวัดศาลาเป็นที่จัดแสดงพระพุทธรูปบูชาและพระเครื่องที่ค้นพบจากกรุภายในองค์พระบรมธาตุมหาเจดีย์พร้อมพระบรมสารีริกธาตุทางวัดได้ค้นพบโบราณวัตถุสำคัญในกรุพระบรมธาตุมหาเจดีย์ 2 ครั้ง ดังนี้ ครั้งแรก เมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2550 ค้นพบที่ 1 ซึ่งบรรจุพระบรมสารีริกธาตุและพระพุทธรูปบูชาขวด 300 องค์ ครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน 2550 ค้นพบกรุที่ 2 ซึ่งบรรจุพระบรมสารีริกธาตุและพระพิมพ์หรือพระเครื่องนับพันองค์ ทางวัดได้ขอให้สำนักพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติกรมศิลปากรช่วยจัดทำทะเบียนโบราณวัตถุและศิลปวัตถุเหล่านั้นการจัดทำทะเบียนของกรมศิลปากรได้ยืนยันว่าพระพุทธรูปและพระเครื่องที่ค้นพบเป็นของโบราณหาค่ามิได้เช่นพระพุทธรูปและพระพิมพ์ศิลปะหริภุญชัย ลําพูน ศิลปะลพบุรี ศิลปะสุโขทัย ศิลปะอยุธยา ศิลปะรัตนโกสินทร์ตอนต้นพิพิธภัณฑ์นี้ยังมีพระพุทธรูปทองคำ 3 องค์สร้างขึ้นในสมัยศรีวิชัยอายุกว่า 1000 ปี มีน้ำหนักทองคำรวมกันได้ 1.2 กิโลกรัมและยังมีพระพุทธรูปปางนาคปรกหินทรายศิลปะบายนอายุพันปี ที่สร้างมาในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โดยได้รับการบริจาคจากหม่อมปริม บุนนาคสายสกุลบุนนาคผู้สร้างวัดประยุรวงศาวาส สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีเสด็จเป็นองค์ประธานในพิธีเปิดป้ายพิพิธภัณฑ์พระประยูรภัณฑาคารเมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2551

ความย่อ

การอนุญาตใช้สิทธิ

ข้าพเจ้า ในฐานะผู้ถือลิขสิทธิ์ของภาพหรือสื่อนี้ อนุญาตให้ใช้ภาพหรือสื่อนี้ภายใต้เงื่อนไขต่อไปนี้

ไฟล์นี้อยู่ภายใต้สัญญาอนุญาต ครีเอทีฟคอมมอนส์ แบบแสดงที่มา-อนุญาตแบบเดียวกัน 4.0 นานาชาติ

คุณสามารถ:

• ที่จะแบ่งปัน – ที่จะทำสำเนา แจกจ่าย และส่งงานดังกล่าวต่อไป
• ที่จะเรียบเรียงใหม่ – ที่จะดัดแปลงงานดังกล่าว

ภายใต้เงื่อนไขต่อไปนี้:

• แสดงที่มา – คุณต้องให้เกียรติเจ้าของงานอย่างเหมาะสม โดยเพิ่มลิงก์ไปยังสัญญาอนุญาต และระบุหากมีการเปลี่ยนแปลง คุณอาจทำเช่นนี้ได้ในรูปแบบใดก็ได้ตามควร แต่ต้องไม่ใช่ในลักษณะที่แนะว่าผู้ให้อนุญาตสนับสนุนคุณหรือการใช้งานของคุณ
• อนุญาตแบบเดียวกัน – หากคุณดัดแปลง เปลี่ยนรูป หรือต่อเติมงานนี้ คุณต้องใช้สัญญาอนุญาตแบบเดียวกันหรือแบบที่เหมือนกับสัญญาอนุญาตที่ใช้กับงานนี้เท่านั้น

https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0CC BY-SA 4.0 Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 truetrue