ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ข้อมูลผิดเกี่ยวกับโควิด-19"
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
ล Tikmok ย้ายหน้า ข้อมูลที่ผิดเกี่ยวกับการระบาดทั่วของโคโรนาไวรัส พ.ศ. 2562–2563 ไปยัง ข้อมูลที่ผิดเกี่ยวกับการระบาดทั่วของโควิด-19: ตาม "ข้อมูลที่ผิดเกี่ยวกับการระบาดทั่วของโควิด-19" มีชื่อที่สั้นกว่า |
อัปเดตโดยแปลจากวิกิอังกฤษ |
||
บรรทัด 1:
{{ใช้ปีคศ}}
{{short description |ข้อมูลเท็จหรือทำให้เข้าใจผิดเกี่ยวกับการระบาดทั่วของโควิด-19}}
หลังมี[[การระบาดทั่วของโควิด-19|การระบาดทั่ว]]ของ[[โรคติดเชื้อโคโรนาไวรัส 2019]] (โควิด-19) ก็ได้เกิด[[ทฤษฎีสมคบคิด]] ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ และ[[ข่าวปลอม]]เกี่ยวกับแหล่งกำเนิด การแพร่กระจาย การป้องกัน [[การวินิจฉัยทางการแพทย์|การวินิจฉัย]] การรักษา และประเด็นอื่น{{nbsp}}ๆ เกี่ยวกับโรคที่ถูกเผยแพร่ออกไปอย่างรวดเร็วทาง[[สื่อสังคม]] [[ระบบส่งข้อความทันที|ระบบส่งข้อความ]]<ref name="FTTextMsg">{{cite web | author = Hannah Murphy, Mark Di Stefano & Katrina Manson | url = https://www.ft.com/content/34b6df5a-ea4a-471f-8ac9-606580480049 | title = Huge text message campaigns spread coronavirus fake news | date = 2020-03-20 | work = Financial Times}}</ref>
และ[[สื่อมวลชน]]
มีกระทั่ง[[นักข่าว]]ที่ถูกจับฐานเผยแพร่ข่าวปลอมเกี่ยวกับการระบาดทั่ว
อนึ่ง [[คนดัง]] [[นักการเมือง]] และผู้นำทางสังคมอื่น{{nbsp}}ๆ ก็ช่วยกันกระจายข้อมูลด้วย
สำหรับสื่อ[[ภาษาอังกฤษ]] งานศึกษาของ[[มหาวิทยาลัยคอร์เนล]]พบว่า [[ประธานาธิบดีสหรัฐ]][[ดอนัลด์ ทรัมป์]] น่าจะเป็นตัวขับข้อมูลเท็จเกี่ยวกับการระบาดทั่วที่แรงสุด<ref name="auto">{{Cite web | url = https://www.nytimes.com/2020/09/30/us/politics/trump-coronavirus-misinformation.html | title = Study Finds 'Single Largest Driver' of Coronavirus Misinformation: Trump | first1 = Sheryl Gay | last1 = Stolberg | first2 = Noah | last2 = Weiland | date = 2020-10-22 | via = NYTimes.com}} '''([https://int.nyt.com/data/documenttools/evanega-et-al-coronavirus-misinformation-submitted-07-23-20-1/080839ac0c22bca8/full.pdf Study])'''</ref>
มีการหลอกลวงขายผลิตภัณฑ์เพื่อตรวจโรค ป้องกันโรค และรักษาโรค "แบบมหัศจรรย์"<ref>{{Cite journal | last = Affairs | first = Office of Regulatory | date = 2021-01-04 | title = Fraudulent Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Products | url = https://www.fda.gov/consumers/health-fraud-scams/fraudulent-coronavirus-disease-2019-covid-19-products | journal = FDA | language = en}}</ref>
มีกลุ่ม[[ศาสนา]]หลายกลุ่มที่อ้างว่า ความเชื่อในศาสนานั้น{{nbsp}}ๆ จะป้องกันผู้เชื่อจาก[[ไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ (SARS-CoV-2)|ไวรัส]]ได้<ref>{{Cite journal | last = Kowalczyk | first = Oliwia | last2 = Roszkowski | first2 = Krzysztof | last3 = Montane | first3 = Xavier | last4 = Pawliszak | first4 = Wojciech | last5 = Tylkowski | first5 = Bartosz | last6 = Bajek | first6 = Anna | date = 2020-12-01 | title = Religion and Faith Perception in a Pandemic of COVID-19 | url = https://doi.org/10.1007/s10943-020-01088-3 | journal = Journal of Religion and Health | language = en | volume = 59 | issue = 6 | pages = 2671-2677 | doi = 10.1007/s10943-020-01088-3 | issn = 1573-6571 | pmc = 7549332 | pmid = 33044598}}</ref>
มีคนบางส่วนที่อ้างว่า ไวรัสเป็นอาวุธชีวภาพที่หลุดโดย[[อุบัติเหตุ]]หรือโดยตั้งใจจาก[[แหล็บ]] เป็นอุบายควบคุมจำนวนประชากร เป็น[[จารกรรม]] หรือเป็นผลข้างเคียงของเครือข่ายมือถือแบบ [[5 จี]]<ref>{{Cite web | title = COVID: Top 10 current conspiracy theories | url = https://allianceforscience.cornell.edu/blog/2020/04/covid-top-10-current-conspiracy-theories/ | access-date = 2021-01-05 | website = Alliance for Science | language = en-US}}</ref>
[[องค์การอนามัยโลก]]ได้แถลง "การระบาดทั่วของข้อมูลผิด" (infodemic) เกี่ยวกับไวรัส ซึ่งสร้างความเสี่ยงต่อสุขภาพของชาวโลก<ref name="Lowy">{{Cite news | last = Kassam | first = Natasha | date = 2020-03-25 | title = Disinformation and coronavirus | work = The Interpreter | publisher = Lowy Institute | url = https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/disinformation-and-coronavirus }}</ref><section end="Intro" /></onlyinclude>
แล้วจึงประกาศการร่วมมือกับ[[มูลนิธิวิกิมีเดีย]]โดยอนุญาตให้ใช้{{nowrap |[[อินโฟกราฟิก]]}}และสื่ออื่น{{nbsp}}ๆ ขององค์การเพื่อสู้กับข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ<ref>{{cite web | url = https://www.nytimes.com/2020/10/22/health/wikipedia-who-coronavirus-health.html | title = Wikipedia and W.H.O. Join to Combat Covid-19 Misinformation | first = Donald G. | last = McNeil | date = 2020-10-22 | access-date = 2020-10-25 | work = The New York Times }}</ref>
{{TOC limit}}
== ชนิด แหล่งกำเนิด และผลกระทบ ==
ในวันที่{{nbsp}}30 มกราคม 2020 [[สำนักข่าว]]อังกฤษ[[บีบีซี]]รายงาน[[ทฤษฎีสมคบคิด]]และคำแนะนำทางสุขภาพซึ่งไม่ดีเกี่ยวกับโควิด-19 ที่เพิ่มขึ้นเรื่อย{{nbsp}}ๆ
ตัวอย่างเด่นในเวลานั้นรวมคำแนะนำทางสุขภาพผิด{{nbsp}}ๆ ที่แชร์ไปตามสื่อสังคมและระบบส่งข้อความ บวกกับทฤษฎีสมคบคิดต่าง{{nbsp}}ๆ เช่นโรคเกิดจากซุปค้างคาว (จีน)
และเกิดจากแผนการแพร่โรคระบาดที่อาศัยความร่วมมือจากสถาบันวิจัยโรคติดต่อในสัตว์แห่งสหราอาณาจักรคือ Pirbright Institute<ref name="bbc_misinfo">
{{Cite news | date = 2020-01-30 | title = China coronavirus: Misinformation spreads online about origin and scale | work = BBC News | url = https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037 | url-status = live | access-date = 2020-02-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200204163412/https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037 | archive-date = 2020-02-04}}</ref><ref>
{{cite web | first1 = Robert H. | last1 = Shmerling | title = Be careful where you get your news about coronavirus | url = https://www.health.harvard.edu/blog/be-careful-where-you-get-your-news-about-coronavirus-2020020118801 | website = Harvard Health Blog | access-date = 2020-03-25 | date = 2020-02-01}}</ref>
ต่อมาในวันที่{{nbsp}}31 หนังสือพิมพ์อังกฤษ''[[เดอะการ์เดียน]]''ระบุตัวอย่างข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ 7{{nbsp}}อย่าง, เพิ่มทฤษฎีสมคบคิดว่า โรคเป็นอาวุธชีวภาพ และโรคสัมพันธ์กับ[[เทคโนโลยี]] [[5 จี]] และเพิ่มคำแนะนำทางสุขภาพที่ผิดอื่น{{nbsp}}ๆ<ref name=GUAR>{{cite newspaper | url = https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum | title = Bat soup, dodgy cures and 'diseasology': the spread of coronavirus misinformation | date = 2020-01-31 | access-date = 2020-02-03 | first = Josh | last = Taylor | newspaper = The Guardian | archive-url = https://web.archive.org/web/20200202141231/https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum | archive-date = 2020-02-02 | url-status = live}}</ref>
เพื่อเร่งแชร์ข้อมูล[[งานวิจัย]] นักวิจัยจำนวนมากได้เริ่มใช้[[เว็บไซต์]]ที่พิมพ์ผลงานวิจัยก่อนตีพิมพ์รวมทั้ง arXiv, bioRxiv, medRxiv และ SSRN.
งานวิจัยสามารถโหลดขึ้นไปยัง[[เซิร์ฟเวอร์]]โดยไม่มี[[พิชญพิจารณ์|การตรวจสอบโดยผู้รู้เสมอกัน]]หรือผ่านกระบวนการทาง[[บรรณาธิการ]]อื่น{{nbsp}}ๆ เพื่อรับรองคุณภาพ
งานวิจัยบางงานจึงได้มีส่วนกระจายทฤษฎีสมคบคิดต่าง{{nbsp}}ๆ
กรณีเด่นที่สุดก็คือเอกสารที่โหลดขึ้น bioRxiv ซึ่งอ้างว่า[[ไวรัสโควิด-19]] มีลำดับยีนจากไวรัส[[เอชไอวี]]
หลังจากมีการคัดค้าน งานจึงถูกเพิกถอน<ref>
{{cite journal | first1 = Maimuna S | last1 = Majumder | first2 = Kenneth D | last2 = Mandl | url = https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30113-3/fulltext | title = Early in the epidemic: impact of preprints on global discourse about COVID-19 transmissibility | journal = The Lancet | date = 2020-03-24 | volume = 8 | issue = 5 | pages = e627-e630 | doi = 10.1016/S2214-109X(20)30113-3 | pmid = 32220289 | pmc = 7159059}}</ref><ref>
{{cite news | first1 = Ivan | last1 = Oransky | first2 = Adam | last2 = Marcus | url = https://www.statnews.com/2020/02/03/retraction-faulty-coronavirus-paper-good-moment-for-science/ | title = Quick retraction of a faulty coronavirus paper was a good moment for science | work = Stat | date = 2020-02-03 | access-date = 2020-04-21}}</ref><ref>
{{Cite news | url = https://www.wired.com/story/coronavirus-research-preprint-servers/ | title = Coronavirus Research Is Moving at Top Speed - With a Catch | work = Wired | last1 = Rogers | first1 = Adam | date = 2020-01-31 | access-date = 2020-02-13 | issn = 1059-1028}}</ref>
เอกสารก่อนตีพิมพ์เกี่ยวกับโควิด-19 ได้แชร์กันอย่างกว้างขวางออนไลน์ โดยมีข้อมูลที่แสดงว่า สื่อใช้เอกสารในเรื่องนี้เกือบเป็น 10{{nbsp}}เท่าเทียบกับเรื่องอื่น{{nbsp}}ๆ<ref name="BesançonPeiffer-Smadja2020">{{citation | last1 = Besançon | first1 = Lonni | last2 = Peiffer-Smadja | first2 = Nathan | last3 = Segalas | first3 = Corentin | last4 = Jiang | first4 = Haiting | last5 = Masuzzo | first5 = Paola | last6 = Smout | first6 = Cooper | last7 = Deforet | first7 = Maxime | last8 = Leyrat | first8 = Clémence | year = 2020 | title = Open Science Saves Lives: Lessons from the COVID-19 Pandemic | doi = 10.1101/2020.08.13.249847 | s2cid = 221141998}}</ref>
ตามงานศึกษาของสถาบันศึกษาวารสารศาสตร์ของ[[มหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด]] ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เรื่องโควิด-19 โดยมากเป็น "การแปรรูปในลักษณะต่าง{{nbsp}}ๆ ซึ่งข้อมูลที่มีอยู่และบ่อยครั้งจริงจะถูกปั่น บิดเบือน เปลี่ยนบริบท หรือเปลี่ยนใหม่"
โดยมีข้อมูลน้อยกว่าที่กุขึ้นแบบโคมลอย
งานศึกษาอย่างพบว่า ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ จากผู้นำในสังคมรวมทั้งนักการเมือง คนดัง และคนสำคัญอื่น{{nbsp}}ๆ แม้จะเป็นส่วนน้อย แต่ก็ได้การเผยแพร่เป็นส่วนมากไปตามสื่อสังคม
ตามการจัดหมวดหมู่ของสถาบัน หมวดที่มีข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ มากสุด ({{nowrap |ร้อยละ 39}}) เป็นข้ออ้างผิด{{nbsp}}ๆ หรือให้เข้าใจผิดเกี่ยวกับการกระทำหรือนโยบายเจ้าหน้าที่ของรัฐ รวมทั้งรัฐบาลและองค์กรสากลเช่น [[องค์การอนามัยโลก]]และ[[สหประชาชาติ]]<ref name="reuters-institute">{{cite web | first1 = J. Scott | last1 = Brennen | first2 = Felix | last2 = Simon | first3 = Philip N. | last3 = Howard | first4 = Rasmus Kleis | last4 = Nielsen | url = https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/types-sources-and-claims-covid-19-misinformation | title = Types, sources, and claims of COVID-19 misinformation | agency = Reuters Institute | date = 2020-04-07 | access-date = 2020-04-21}}</ref>
การทดลองตามธรรมชาติ คือรูปแบบการทดลองที่เกิดขึ้นเองโดยไม่มีใครออกแบบหรือเข้าไปจัดการ ได้แสดงความสัมพันธ์ระหว่างข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เกี่ยวกับไวรัสโคโรนากับการติดโรคและการตายที่เพิ่มขึ้น
มีตัวอย่างเป็นข่าวทางทีวีคล้ายกันสองข่าวที่รายงานในเครือข่ายโทรทัศน์เดียวกัน
ข่าวหนึ่งรายงานผลของโรคที่หนักกว่าโดยทำก่อนข่าวต่อมา{{nowrap |เดือนหนึ่ง}}
บุคคลและกลุ่มที่ดูข่าวหลังแล้วรายงานผลปรากฏว่าติดโรคและตายในอัตราสูงกว่า<ref name="Becker Friedman Institute">{{cite web | first1 = Leonardo | last1 = Bursztyn | first2 = Aakaash | last2 = Rao | first3 = Christopher | last3 = Roth | first4 = David | last4 = Yanagizawa-Drott | url = https://bfi.uchicago.edu/working-paper/2020-44/ | title = Misinformation During a Pandemic | work = Becker Friedman Institute for Economics at the University of Chicago | date = 2020-04-19 | access-date = 2020-04-21}}</ref>
ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ถูกใช้โดยนักการเมือง กลุ่มสนับสนุน และเจ้าหน้าที่ของรัฐในประเทศต่าง{{nbsp}}ๆ ในทางการเมือง คือเพื่อบอกปัดหน้าที่รับผิดชอบ โทษประเทศอื่น{{nbsp}}ๆ และเพื่อไม่ให้การตัดสินใจก่อนหน้านี้ของตนถูกวิพากษ์วิจารณ์
แต่บางครั้งก็มีผลประโยชน์เกี่ยวข้องด้วย<ref>
{{cite web | url = https://www.theguardian.com/world/2020/mar/19/america-far-right-coronavirus-outbreak-trump-alex-jones | title = Disinformation and blame: how America's far right is capitalizing on coronavirus | website = The Grenadian | first = Jason | last = Wilson }}</ref><ref>
{{cite web | url = https://monitoring.bbc.co.uk/product/c201gekj | title = Analysis: Is China finding scapegoats in its coronavirus narrative? | work = BBC Monitoring}}</ref><ref name="buzzfeed_042220_origin">
{{cite web | last = Broderick | first = Ryan | date = 2020-04-22 | title = Scientists Haven't Found Proof The Coronavirus Escaped From A Lab in Wuhan. Trump Supporters Are Spreading The Rumor Anyway. | url = https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/coronavirus-rumors-escape-lab-china-fox-news-trump | website = Buzzfeed News}}</ref>
[[ประเทศ]]จำนวนหนึ่งถูกกล่าววหาว่า กระจายข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ในสื่อสังคมของประเทศอื่น{{nbsp}}ๆ เพื่อสร้างความตื่นตระหนก ความไม่ไว้เนื้อเชื่อใจ บ่อนทำลายการอภิปรายทางประชาธิปไตย หรือเพื่อโปรโหมตรูปแบบรัฐบาลของตน{{nbsp}}ๆ<ref name="rankin">
{{cite news | last = Rankin | first = Jennifer | date = 2020-06-10 | title = EU says China behind 'huge wave' of Covid-19 disinformation | work = The Guardian | url = https://www.theguardian.com/world/2020/jun/10/eu-says-china-behind-huge-wave-covid-19-disinformation-campaign}}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.smh.com.au/politics/federal/foreign-minister-marise-payne-hits-out-at-chinese-russian-disinformation-20200616-p552y9.html | title = Foreign Minister Marise Payne hits out at Chinese, Russian 'disinformation' | first = Anthony | last = Galloway | date = 2020-06-16 | work = The Sydney Morning Herald}}</ref><ref name="iran disinformation">
{{cite news | date = 2020-04-15 | title = Iran-Linked Group Caught Spreading COVID-19 'Disinformation' On Facebook And Instagram | work = Forbes | url = https://www.forbes.com/sites/thomasbrewster/2020/04/15/iran-linked-group-caught-spreading-covid-19-disinformation-on-facebook-and-instagram/#617e03c41f21}}</ref><ref name="russian disinformation">
{{cite news | last = Emmot | first = Robin | date = 2020-03-18 | title = Russia deploying coronavirus disinformation to sow panic in West, EU document says | work = Reuters | url = https://reuters.com/article/uk-health-coronavirus-disinformation/russia-deploying-coronavirus-disinformation-to-sow-panic-in-west-eu-document-says-idUKKBN215189}}</ref>
งานศึกษาของ[[มหาวิทยาลัยคอร์เนล]]ซึ่งตรวจบทความภาษาอังกฤษ {{nowrap |38 ล้านบท}}ทั่วโลกพบว่า [[ประธานาธิบดีสหรัฐ]][[ดอนัลด์ ทรัมป์]] เป็นผู้เผยแพร่ข้อมูลเท็จที่แรงสุด<ref name="auto"/>
== แหล่งกำเนิด ==
=== จากแหล็บจีน ===
ในการระบาดทั่วระยะต้น{{nbsp}}ๆ เกิดทฤษฎีสมคบคิดหนึ่งว่า สถาบันไวรัสวิทยาอู่ฮั่นในจีนได้สร้างไวรัสขึ้นผ่าน[[พันธุวิศวกรรม]]
แหล่งกำเนิดต้น{{nbsp}}ๆ แหล่งหนึ่งของทฤษฎีนี้เป็นอดีตเจ้าหน้าที่หน่วยจารกรรมของอิสราเอล (Dany Shoham) ผู้ให้สัมภาษณ์กับหนังสือพิมพ์[[อนุรักษนิยม]]อเมริกัน''เดอะวอชิงตันไทมส์''เกี่ยวกับแหล็บนี้<ref>{{cite magazine | last = Polidoro | first = Massimo | date = July-August 2020 | title = Stop the Epidemic of Lies! Thinking about COVID-19 Misinformation | magazine = Skeptical Inquirer | location = Amherst, New York | publisher = Center for Inquiry | volume = 44 | issue = 4 | pages = 15-16 }}</ref><ref name=":0">{{Cite web | last = Brewster | first = Jack | title = A Timeline Of The COVID-19 Wuhan Lab Origin Theory | url = https://www.forbes.com/sites/jackbrewster/2020/05/10/a-timeline-of-the-covid-19-wuhan-lab-origin-theory/ | access-date = 2021-01-11 | website = Forbes | language = en}}</ref>
ภายหลังนักการเมืองอเมริกันจึงเริ่มกระจายข้อมูลผิดนี้ รวมทั้งสมาชิก[[วุฒิสภาสหรัฐ|วุฒิสภา]] Tom Cotton, ประธานาธิบดีทรัมป์ และเลขาธิการ[[กระทรวงการต่างประเทศสหรัฐ]][[ไมก์ พอมเพโอ]]<ref name=":0" />
อนึ่ง ยังมี[[นักวิทยาศาสตร์]]คนหนึ่งในแหล็บนี้คือ Li-Meng Yan ผู้ได้หนีจากประเทศจีนแล้วสนับสนุนแนวคิดนี้
แต่เจ้าหน้าที่จำนวนมากก็ได้ออกมาหักล้างทฤษฎีสมคบคิดนี้ รวมทั้งนัก[[ชีววิทยา]]ชาวอเมริกัน Richard H. Ebright, ผู้อำนวยการสถาบันโรคภูมิแพ้และโรคติดต่อแห่งชาติสหรัฐ Anthony Fauci, นักวิทยาศาสตร์คนดังต่าง{{nbsp}}ๆ และชุมชนหน่วยจารกรรมสหรัฐ<ref name=":0" />
แม้ทฤษฎีนี้จะกระจายไปทั่วในสื่อสังคม แต่การตรวจสอบทางวิทยาศาสตร์ต่อมาก็ได้แสดงว่า ไวรัสมีแหล่งกำเนิดจากค้างคาว<ref>{{cite journal | last1 = Zoumpourlis | first1 = V | last2 = Goulielmaki | first2 = M | last3 = Rizos | first3 = E | last4 = Baliou | first4 = S | last5 = Spandidos | first5 = DA | title = The COVID‑19 pandemic as a scientific and social challenge in the 21st century | journal = Molecular Medicine Reports | volume = 22 | issue = 4 | pages = 3035-3048 | date = October 2020 | pmid = 32945405 | pmc = 7453598 | doi = 10.3892/mmr.2020.11393 | type = Review}}</ref>
=== เป็นจารกรรมจีนที่ทำในแหล็บแคนาดา ===
มีบางคนอ้างว่า นักวิทยาศาสตร์[[จีน]]ได้ขโมยไวรัสโคโรนามาจากแหล็บวิจัยไวรัสใน[[แคนาดา]]
กระทรวงสาธารณสุขแคนาดา (Health Canada) และสำนักงานสาธารณสุขแคนาดากล่าวว่า นี่ไม่มีมูลฐานความจริง<ref name=nofact />
เรื่องนี้ดูจะกลายมาจาก<ref name="buzz_doxx" />
ข่าวในเดือนกรกฎาคม 2019<ref name=escorted />
ซึ่งระบุว่า นักวิจัยจีนถูกระงับไม่ให้เข้าไปยังแหล็บจุลชีววิทยาแห่งชาติแคนาดาในเมือง[[วินนิเพ็ก]] ซึ่งเป็นแหล็บไวรัสวิทยา{{nowrap |ระดับ 4}} หลังจากถูกตำรวจแห่งชาติ (Royal Canadian Mounted Police) สอบสวน
แต่เจ้าหน้าที่แคนาดาก็ระบุว่านี่เป็นเรื่องเกี่ยวกับการบริหาร และไม่มีความเสี่ยงต่อประชาชน<ref name=escorted>{{cite news | last1 = Pauls | first1 = Karen Pauls | title = Chinese researcher escorted from infectious disease lab amid RCMP investigation | url = https://www.cbc.ca/news/canada/manitoba/chinese-researcher-escorted-from-infectious-disease-lab-amid-rcmp-investigation-1.5211567 | publisher = Canadian Broadcasting Corporation | date = 2019-07-14 | access-date = 2020-03-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206011635/https://www.cbc.ca/news/canada/manitoba/chinese-researcher-escorted-from-infectious-disease-lab-amid-rcmp-investigation-1.5211567 | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live }}</ref>
เพราะสำนักข่าวแห่งชาติแคนาดาซีบีซี (Canadian Broadcasting Corporation) รายงานข่าวตามที่ว่า ปลายเดือนมกราคม 2020 สำนักข่าวจึงระบุว่า รายงานของสำนักข่าวไม่เคยอ้างว่า นักวิทยาศาสตร์สองคนที่ว่าเป็นจารบุคคล หรือว่าพวกเขานำไวรัสโคโรนาใด{{nbsp}}ๆ ไปยังแหล็บที่[[อู่ฮั่น]]<ref name="buzz_doxx">{{cite web | url = https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/a-pro-trump-blog-has-doxed-a-chinese-scientist-it-falsely | title = A Pro-Trump Blog Doxed A Chinese Scientist It Falsely Accused Of Creating The Coronavirus As A Bioweapon | last = Broderick | first = Ryan | date = 2020-01-31 | website = BuzzFeed News | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200210034232/https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/a-pro-trump-blog-has-doxed-a-chinese-scientist-it-falsely | archive-date = 2020-02-10 | url-status = live }}</ref>
แม้จะมีตัวอย่างจุลชีพก่อโรคที่ส่งจากแหล็บในวินนิเพ็กไปยังนครปักกิ่งในวันที่{{nbsp}}31 มีนาคม 2019 แต่ก็ไม่ใช่ตัวอย่างไวรัสโคโรนา สำนักงานสาธารณสุขแห่งชาติแคนาดากล่าวว่า การส่งตัวอย่างเป็นไปตามนโยบายรัฐบาลกลางทุกอย่าง และก็ไม่เคยมีการระบุว่า นักวิทยาศาสตร์ที่ถูกสอบสวนได้ส่งตัวอย่างที่ว่า
แต่นักวิทยาศาสตร์ที่ถูกสอบสวนก็ไม่ได้เปิดเผยว่าอยู่ที่ไหน<ref name=nofact>
{{cite news | url = https://www.cbc.ca/news/canada/manitoba/china-coronavirus-online-chatter-conspiracy-1.5442376 | title = Online claims that Chinese scientists stole coronavirus from Winnipeg lab have 'no factual basis' | last1 = Yates | first1 = Karen | last2 = Pauls | first2 = Jeff | publisher = Canadian Broadcasting Corporation | time = 2020-01-27 | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200208134329/https://www.cbc.ca/news/canada/manitoba/china-coronavirus-online-chatter-conspiracy-1.5442376 | archive-date = 2020-02-08 | url-status = live }}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.cbc.ca/news/canada/中国科学家从温尼伯实验室中窃取-冠状病毒的网络传言-没有事实根据-1.5448165 | title = Chinese scientists have stolen the coronavirus from the Winnipeg laboratory and the online rumors are'unfounded' Chinese translation: 中国科学家从温尼伯实验室中窃取 冠状病毒的网络传言'没有事实根据' | last1 = Yates | first1 = Karen | last2 = Pauls | first2 = Jeff | publisher = Canadian Broadcasting Corporation | time = 2020-01-27 | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200201040447/https://www.cbc.ca/news/canada/中国科学家从温尼伯实验室中窃取-冠状病毒的网络传言-没有事实根据-1.5448165 | archive-date = 2020-02-01 | url-status = live }}</ref><ref name="20200128factcheck">
{{cite web | url = https://www.factcheck.org/2020/01/coronavirus-wasnt-sent-by-spy-from-canada/ | title = Coronavirus Wasn't Sent by 'Spy' From Canada | first = Saranac Hale | last = Spencer | date = 2020-01-28 | website = Factcheck.org | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200130160015/https://www.factcheck.org/2020/01/coronavirus-wasnt-sent-by-spy-from-canada/ | archive-date = 2020-01-30 | url-status = live }}</ref>
ในปลายเดือนมกราคม ผู้ช่วยนักวิจัยอาวุโสผู้เชี่ยวชาญในสงครามชีวภาพใน [[Think tank]] ของอิสราเอล (Begin-Sadat Center for Strategic Studies) เมื่อกล่าวถึงการแถลงการณ์ของ[[เนโท]] ก็ได้ระบุความสงสัยทาง[[จารกรรม]]ว่าเป็นเหตุผลให้ไล่นักวิทยาศาสตร์ที่ว่าออกจากแหล็บ แต่ก็ไม่ได้ระบุว่า ไวรัสโคโรนาถูกขโมยจากแหล็บแคนาดาหรือเป็นผลของการวิจัยอาวุธชีวภาพเพื่อการทหารในประเทศจีน<ref name=20200129besacenter>{{cite web | url = https://besacenter.org/perspectives-papers/china-biological-warfare/ | title = China and Viruses: The Case of Dr. Xiangguo Qiu | last = Shoham | first = Dany | publisher = Begin-Sadat Center for Strategic Studies | date = 2020-01-29}}</ref>
=== เป็นอาวุธชีวภาพของสหรัฐ ===
<!------------จีน ------->
ตามหนังสือพิมพ์ ''The Economist'' ใน[[ลอนดอน]] มีทฤษฎีสมคบคิดมากมายในเน็ตของจีนว่า [[ซีไอเอ]]สร้างโควิด-19 ขึ้นเพื่อตัดทอนจีน<ref name=20200208economist>{{Cite news | url = https://www.economist.com/china/2020/02/08/chinas-rulers-see-the-coronavirus-as-a-chance-to-tighten-their-grip | title = China's rulers see the coronavirus as a chance to tighten their grip | date = 2020-02-08 | work = The Economist | access-date = 2020-02-29 | archive-url = https://archive.today/20200229034330/https://www.economist.com/china/2020/02/08/chinas-rulers-see-the-coronavirus-as-a-chance-to-tighten-their-grip | archive-date = 2020-02-29 | url-status = live}}</ref>
ตามการสืบสวนของสำนักข่าวออนไลน์ ProPublica ทฤษฎีสมคมคิดและข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เช่นนี้กระจายไปตามคำสั่งของสำนักข่าวของรัฐบาลจีน คือ China News Service<ref name=20200326propublica>{{Cite news | last1 = Kao | first1 = Jeff | url = https://www.propublica.org/article/how-china-built-a-twitter-propaganda-machine-then-let-it-loose-on-coronavirus | title = How China Built a Twitter Propaganda Machine Then Let It Loose on Coronavirus | date = 2020-03-26 | work = ProPublica | access-date = 2020-03-31 | last2 = Li | first2 = Mia Shuang}}</ref>
โดยหนังสือพิมพ์รัฐบาลจีนคือ ''Global Times'' และสำนักข่าวรัฐบาลจีน Xinhua News Agency ก็กระจายข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เกี่ยวแหล่งกำเนิดโรคโควิด-19 เช่นกัน<ref name=20200405telegraph>{{Cite news | last = Dodds | first = Laurence | url = https://www.telegraph.co.uk/technology/2020/04/05/china-floods-facebook-instagram-undeclared-coronavirus-propaganda/ | title = China floods Facebook with undeclared coronavirus propaganda ads blaming Trump | date = 2020-04-05 | work = The Telegraph | access-date = 2020-04-05 | issn = 0307-1235}}</ref>
แต่สำนักข่าวอเมริกัน NBC News ก็ให้ข้อสังเกตว่า มีความพยายามหักล้างทฤษฎีสมคบคิดเกี่ยวกับสหรัฐที่ได้โพสต์ออนไลน์ เช่น เมื่อเสิรช์คำว่า "Coronavirus is from the U.S." โดยมากก็จะได้บทความที่อธิบายว่าทำไมข้ออ้างเช่นนี้ไม่สมเหตุผล<ref name=nbcnews1151291>{{cite web | url = https://www.nbcnews.com/news/world/coronavirus-rumors-misinformation-swirl-unchecked-china-n1151291 | title = Coronavirus rumors - and misinformation - swirl unchecked in China | publisher = NBC News | access-date = 2020-03-31}}</ref>
{{efn-ua |
ทฤษฎีสมคบคิดภาษาจีนหลายทฤษฎีจากช่วงโรค[[ซาร์ส]]ระบาดที่อ้างว่าซาร์สเป็นอาวุธชีวภาพ ได้โผล่ขึ้นมาอีกในช่วงโควิด-19 ระบาดโดยรายละเอียดได้เปลี่ยนไป
มีคนกล่าวว่า บริษัทบริการระบุลำดับจีโนมคือ BGI Group ได้ขายข้อมูลทางพันธุกรรมของคนจีนไปให้สหรัฐ ซึ่งได้สร้างไวรัสอันตั้งเป้าที่[[จีโนม]]ของชาวจีนโดยเฉพาะ{{nbsp}}ๆ<ref name=setn677313>{{cite web | language = zh-cn | script-title = zh:中國家長指稱「武漢肺炎是美國投放病毒」 網友傻爆眼 | trans-title = Chinese parents claim that "Wuhan pneumonia is a virus delivered by the United States" netizens are stupid | url = https://www.setn.com/News.aspx?NewsID=677313 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200219211548/https://www.setn.com/News.aspx?NewsID=677313 | archive-date = 2020-02-19 | url-status = live}}</ref>
ในวันที่{{nbsp}}26 มกราคม เว็บไซต์ที่คลั่งไคล้ทหารจีน ''Xilu'' ได้ตีพิมพ์บทความโดยอ้างว่า สหรัฐได้สร้างไวรัสลูกผสมเพื่อเล็งเป้าคนจีนให้ได้อย่างแม่นยำ<ref name=xilu1000010001>
{{cite web | language = zh-cn | script-title = zh:武汉病毒4个关键蛋白被替换，可精准攻击华人 | trans-title = Four key proteins of Wuhan virus have been replaced, which can accurately attack Chinese | url = http://www.xilu.com/20200126/1000010001119697.html | access-date = 2020-02-07 | work = 西陆网 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200211022551/http://www.xilu.com/20200126/1000010001119697.html | archive-date = 2020-02-11 | url-status = dead}}</ref><ref>
{{cite news | last1 = Riechmann | first1 = Deb | title = Trump officials emphasize that coronavirus 'Made in China' | url = https://apnews.com/5866bf32d5723402d2df32baa844fff3 | work = Associated Press | date = 2020-03-12}}</ref>
ซึ่งต่อมาในเดือนกุมภาพันธุ์จึงถูกลบออก
ต่อมาบทความนี้ถูกบิดเบือนไปอีกในสื่อสังคมไต้หวันซึ่งอ้างว่า "เว็บไซต์การทหารสุดยอดยอมรับว่า ไวรัสโคโรนาใหม่เป็นอาวุธชีวภาพที่จีนทำ"<ref name="tfc_xilu">{{cite web | url = https://tfc-taiwan.org.tw/articles/2508 | title = 【錯誤】網傳「代表中國解放軍最高權力機構中央軍事委員會的網站『西陸戰略』發表一篇文章，改口承認（武漢）病毒是人工合成」？ | trans-title = Misinformation alert, rumor that top PLA website Xilu admitted virus is bio-engineered | language = zh | website = Taiwan Fact Checking Organization | date = 2020-02-13}}</ref>
ศูนย์ตรวจความจริงในไต้หวันได้หักล้างทั้งบทความดั้งเดิมและบทความที่ต่อ{{nbsp}}ๆ มา โดยแสดงว่า บทความดั้งเดิมบิดเบือนข้อสรุปจากงานวิจัยที่สมเหตุผลในวารสารวิทยาศาสตร์จีน ''Science China Life Sciences'' ซึ่งไม่ได้กล่าวว่าไวรัสได้ผ่านพันธุวิศวกรรม<ref name="tfc_xilu" />
แล้วอธิบายว่าความจริงเว็บไซต์ ''Xilu'' เป็นข่าวทหารแนวตื่นเต้น/ข่าวลือที่บริษัทเอกชนได้ตั้งขึ้น ไม่ได้มาจากกองทัพจีน<ref name="tfc_xilu" />
บทความบางบทความในเว็บไซต์จีนยอดนิยมยังตั้งความสงสัยกับนักกีฬาทหารสหรัฐที่ร่วมงาน 2019 Military World Games (เกมโลกทหาร 2019) ซึ่งดำเนินไปจนถึงปลายเดือนตุลาคม 2019 ว่าเป็นผู้ปล่อยไวรัส
พวกเขาอ้างว่า การไม่ค่อยใส่ใจ้และการแพ้อย่างผิดปกติของนักกีฬาสหรัฐในเกมแสดงว่า อาจไปที่นั่นโดยเหตุผลอื่นและจริง{{nbsp}}ๆ อาจเป็นผู้ทำการสงครามชีวภาพ
โพสต์เช่นนี้ยังระบุว่า นักกีฬาได้อยู่ใกล้{{nbsp}}ๆ กับตลาดขายส่งอาหารทะเล Huanan Seafood Wholesale Market ซึ่งเป็นแหล่งเกิดโรคแรกสุด<ref name=szhgh221836>{{cite web | language = zh-cn | trans-title = Why does Wuhan have to rely on the PLA? | script-title = zh:为什么武汉这场瘟疫，必须得靠解放军？ | url = http://www.szhgh.com/Article/opinion/zatan/2020-01-30/221836.html | access-date = 2020-02-21 | publisher = 红歌会网 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200221185358/http://www.szhgh.com/Article/opinion/zatan/2020-01-30/221836.html | archive-date = 2020-02-21 | url-status = live}}</ref>
ต่อมาในเดือนมีนาคม 2020 โฆษกของกระทรวงการต่างประเทศจีน Zhao Lijian ได้ยืนยันทฤษฎีสมคบนี้<ref name="Taiwan News March 2020">
{{cite web | last1 = Cheng | first1 = Ching-Tse | title = China's foreign ministry accuses US military of bringing virus to Wuhan | url = https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3896257 | work = Taiwan News | access-date = 2020-03-13}}</ref><ref name=thehill487308>
{{cite web | last1 = Budryk | first1 = Zack | title = China, pushing conspiracy theory, accuses US Army of bringing coronavirus to Wuhan | url = https://thehill.com/policy/international/487308-china-pushing-conspiracy-theory-us-army-bringing-coronavirus-wuhan | newspaper = The Hill | access-date = 2020-03-13 | date = 2020-03-12 }}</ref><ref>
{{cite news | last1 = Tang | first1 = Didi | title = China accuses US of bringing coronavirus to Wuhan | url = https://www.thetimes.co.uk/article/china-accuses-us-of-bringing-coronavirus-to-wuhan-c9rrfbrs7 | work = The Times | access-date = 2020-03-13}}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.cnn.com/2020/03/13/asia/china-coronavirus-us-lijian-zhao-intl-hnk/index.html | title = Chinese diplomat promotes coronavirus conspiracy theory | last1 = Westcott | first1 = Ben | last2 = Jiang | first2 = Steven | date = 2020-03-14 | publisher = CNN | access-date = 2020-04-27}}</ref>
ในวันที่ 13{{nbsp}}รัฐบาลสหรัฐจึงเชิญให้[[เอกอัครราชทูต]]จีนในนคร[[วอชิงตัน ดีซี]]ไปคุยกันเรื่องนี้<ref name=20200314alarabiyaB>{{Cite news | url = https://english.alarabiya.net/en/News/world/2020/03/14/US-summons-China-s-ambassador-to-Washington-over-coronavirus-conspiracy-theory.html | title = US summons China's ambassador to Washington over coronavirus conspiracy theory | date = 2020-03-14 | work = Al Arabiya English | access-date = 2020-03-14 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200316012205/http://english.alarabiya.net/en/News/world/2020/03/14/US-summons-China-s-ambassador-to-Washington-over-coronavirus-conspiracy-theory.html | archive-date = 2020-03-16}}</ref>
ในช่วงเดือนต่อมา นักทฤษฎีสมคบคิดได้เพ่งความสนใจไปที่ทหารบกกองหนุนสหรัฐคนหนึ่ง คือทหารหญิงที่แข่งกีฬาจักรยาน โดยอ้างว่าเธอเป็นคนไข้กรณีแรก (patient zero)
ตามรายงานของสำนักข่าว[[ซีเอ็นเอ็น]] ชายคนหนึ่งชื่อ George Webb เป็นผู้กระจายทฤษฎีนี้ เป็นบัญชี[[ยูทูบ]]ที่มีคนติดตามถึง 100,000{{nbsp}}คน และสื่อ[[พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศจีน]]<ref>{{cite news | url = https://www.cnn.com/2020/04/27/tech/coronavirus-conspiracy-theory/index.html | title = Exclusive: She's been falsely accused of starting the pandemic. Her life has been turned upside down | last = O'Sullivan | first = Donie | date = 2020-04-27 | publisher = CNN | access-date = 2020-04-27}}</ref>}}
รวมทั้งหนังสือพิมพ์ ''Global Times''<ref>{{cite news | last1 = Vallejo | first1 = Justin | title = 'It's like waking up from a bad dream': Coronavirus 'patient zero' conspiracy target breaks silence | url = https://www.independent.co.uk/news/world/americas/coronavirus-patient-zero-china-conspiracy-theory-maatje-benassi-a9487041.html | access-date = 2021-01-11 | work = The Independent | date = 2020-04-28}}</ref>
ก็นำไปขยายกระจายเพิ่มขึ้น
<!------ รัสเซีย --------->
ในวันที่{{nbsp}}22 กุมภาพันธ์ เจ้าหน้าที่สหรัฐกล่าวหาว่า รัสเซียได้รณรงค์สร้างข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ โดยใช้บัญชีสื่อสังคมเป็นพัน{{nbsp}}ๆ ของ[[ทวิตเตอร์]] [[เฟซบุ๊ก]] และ[[อินสตาแกรม]]เพื่อสนับสนุนทฤษฎีสมคบคิดที่ไม่มีมูลซึ่งอ้างว่า ไวรัสเป็นอาวุธชีวภาพของ[[ซีไอเอ]]และสหรัฐกำลังทำสงครามทางเศรษฐกิจกับจีนด้วยไวรัส<ref name="guardian-rus-disinfo">
{{Cite news | last = Glenza | first = Jessica | url = https://www.theguardian.com/world/2020/feb/22/coronavirus-russia-disinformation-campaign-us-officials | title = Coronavirus: US says Russia behind disinformation campaign | date = 2020-02-22 | work = The Guardian | access-date = 2020-02-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200225051450/https://www.theguardian.com/world/2020/feb/22/coronavirus-russia-disinformation-campaign-us-officials | archive-date = 2020-02-25 | url-status = live}}</ref><ref name="scmp3051939">
{{cite news | date = 2020-02-23 | title = Coronavirus: Russia pushing fake news about US using outbreak to 'wage economic war' on China, officials say | work = South China Morning Post | agency = Agence France-Presse | url = https://www.scmp.com/news/world/russia-central-asia/article/3051939/coronavirus-russia-pushing-fake-news-about-us-using | url-status = live | access-date = 2020-02-27 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200223223639/https://www.scmp.com/news/world/russia-central-asia/article/3051939/coronavirus-russia-pushing-fake-news-about-us-using | archive-date = 2020-02-23}}</ref><ref name=yahoo171730161>
{{cite web | url = https://news.yahoo.com/us-accuses-russia-huge-coronavirus-171730161.html | title = US accuses Russia of huge coronavirus disinformation campaign | work = The Independent | first = Kate | last = Ng | date = 2020-02-23 | access-date = 2020-02-27 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200224090721/https://news.yahoo.com/us-accuses-russia-huge-coronavirus-171730161.html | archive-date = 2020-02-24 | url-status = live }}
</ref>{{efn-ua |
ผู้ช่วยเลขาธิการกระทรวงต่างประเทศสหรัฐได้กล่าวว่า "เจตนาของรัสเซียก็เพื่อสร้างความไม่สามัคคี และตัดทอนสถาบันและพันธมิตรของสหรัฐจากภายใน" และ "โดยกระจายข้อมูลเท็จเกี่ยวกับไวรัสโคโรนา กลุ่มคนที่มุ่งร้ายชาวรัสเซียก็กำลังเลือกคุกคามความปลอดภัยของมวลชนอีกครั้งหนึ่งโดยเบี่ยงเบนความสนใจไปจากการตอบสนองต่อโรคของโลก"<ref name="guardian-rus-disinfo" />
แต่รัสเซียก็ปฏิเสธข้อหานี้โดยกล่าวว่า "นี่เป็นเรื่องเท็จที่ตั้งใจ"<ref name=bbc51599009>{{Cite news | url = https://www.bbc.com/news/world-us-canada-51599009 | title = Coronavirus: Russia denies spreading US conspiracy on social media | date = 2020-02-23 | publisher = BBC | access-date = 2020-02-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200225053306/https://www.bbc.com/news/world-us-canada-51599009 | archive-date = 2020-02-25 | url-status = live}}</ref>
ตามวารสารการต่างประเทศประจำสหรัฐฉบับหนึ่ง (The National Interest) แม้รัฐบาลรัสเซียโดยตรงจะไม่ได้ผลักดันทฤษฎีสมคบคิดว่า ไวรัสเป็นอาวุธชีวภาพของสหรัฐ แต่สื่อของรัสเซียอื่น{{nbsp}}ๆ ก็ไม่ได้ทำตามเช่นเดียวกัน<ref name="TNI-russia">{{Cite news | url = https://nationalinterest.org/blog/buzz/some-russia-think-coronavirus-us-biological-weapon-121731 | title = Some in Russia Think the Coronavirus Is a U.S. Biological Weapon | last = Episkopos | first = Mark | date = 2020-02-07 | work = The National Interest | access-date = 2020-02-27 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200223172332/https://nationalinterest.org/blog/buzz/some-russia-think-coronavirus-us-biological-weapon-121731 | archive-date = 2020-02-23 | url-status = live }}</ref>
สำนักข่าว ''Zvezda'' ที่ได้ทุนจากกระทรวงกลาโหมรัสเซียได้ตีพิมพ์บทความชื่อว่า "ไวรัสโคโรนา - สงครามชีวภาพอเมริกันต่อรัสเซียและจีน" โดยอ้างว่า ไวรัสมุ่งทำลายเศรษฐกิจจีน เพื่อทำให้อ่อนแอสำหรับการต่อรองทางการค้าครั้งต่อไป<ref name="TNI-russia" />
นักการเมืองชาตินิยมจัดและหัวหน้าพรรคการเมืองรัสเซียคนหนึ่ง (Vladimir Zhirinovsky) อ้างในรายการวิทยุมอสโกหนึ่งว่า ไวรัสเป็นการทดลองของ[[เดอะเพนตากอน]]และบริษัทยา
ส่วนนักการเมืองอีกคน (Igor Nikulin) ได้ออกรายการทางโทรทัศน์และสื่ออื่น{{nbsp}}ๆ และอ้างว่า อู่ฮั่นถูกเลือกโจมตีก็เพราะมีแหล็บไวรัสที่มีความปลอดภัยทางชีวภาพ{{nowrap |ระดับ 4}} จึงสามารถใช้กลบเกลื่อนปฏิบัติการของเดอะเพนตากอนกับซีไอเอโดยกุว่าเป็นการทดลองทางชีวภาพของจีนที่หลุดออก<ref name="TNI-russia" />
เอกสารของสหภาพยุโรปหนึ่งอ้างว่า สื่อรัสเซียได้รณรงค์ถึง 80{{nbsp}}ครั้งเพื่อกระจายข้อมูลเท็จเกี่ยวกับการระบาดทั่ว<ref name=reuters2020-03-18>{{cite news | title = Russia deploying coronavirus disinformation to sow panic in West, EU document says | url = https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-disinformation-idUSKBN21518F | work = Reuters | date = 2020-03-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200319222849/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-disinformation-idUSKBN21518F | archive-date = 2020-03-19 | url-status = live}}</ref>
ตามหน่วยปฏิบัติการเฉพาะกิจทางการสื่อสารของสหภาพยุโรป คือ East StratCom Task Force สำนักข่าวสปุตนิกที่รัฐบาลรัสเซียให้งบประมาณสนับสนุนได้ตีพิมพ์เรื่องราวต่าง{{nbsp}}ๆ รวมทั้ง ว่าไวรัสอาจประดิษฐ์ขึ้นใน[[ประเทศลัตเวีย]] ว่า[[พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศจีน]]ใช้ไวรัสเพื่อจัดการ[[การประท้วงในฮ่องกง พ.ศ. 2562–2563|การรประท้วงในฮ่องกง]] ว่าไวรัสได้ปล่อยอย่างตั้งใจเพื่อลดจำนวนคนชราในประเทศอิตาลี ว่าไวรัสมีเป้าที่กลุ่มเคลื่อนไหวทางการเมืองคือ Yellow Vests และการคาดเดาอื่น{{nbsp}}ๆ อีกมากมาย
สาขาของสำนักข่าวสปุตนิกในประเทศต่าง{{nbsp}}ๆ รวมทั้ง[[อาร์มีเนีย]] [[เบลารุส]] [[สเปน]] และ[[ตะวันออกกลาง]]ก็สร้างเรื่องคล้ายกันเช่นนี้ด้วย<ref name="Russphb20200315">
{{cite web | title = 'Russophobic': Kremlin Denies Evidence of Russian COVID-19 Disinformation Campaign | url = https://www.polygraph.info/a/kremlin-blames-russophobia-for-report-on-russian-coronavirus-disinfo/30498024.html | website = polygraph.info | access-date = 2020-03-31 | date = 2020-03-19}}</ref><ref>
{{cite web | url = https://euvsdisinfo.eu/sputnik-coronavirus-could-be-designed-to-kill-elderly-italians/ | title = Sputnik: Coronavirus Could be Designed to Kill Elderly Italians | date = 2020-03-25 | website = EU vs Disinformation | access-date = 2020-03-29}}</ref>}}
<!-----อาหรับ ------>
[[ไฟล์:Reza malekzadeh.jpg|thumb|
รองรัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุขอิหร่าน (Reza Malekzadeh) ปฏิเสธทฤษฎีการก่อการร้ายทางชีวภาพ
]]
ตามสถาบันวิจัยสื่อตะวันออกกลาง (Middle East Media Research Institute) ซึ่งเป็นองค์กรไม่หวังผลกำไรในกรุง[[วอชิงตันดีซี]] มีนักข่าว[[ภาษาอาหรับ]]จำนวนมากที่ได้สนับสนุนทฤษฎีสมคบคิดว่า[[ไวรัสโควิด-19]] [[ไวรัสซาร์ส|ซาร์ส]] และ[[ไข้หวัดใหญ่ในสุกร]] ได้สร้างขึ้นแล้วกระจายอย่างตั้งใจเพื่อขายวัคซีนต่อต้านไวรัสนั้น{{nbsp}}ๆ โดยเป็น "ส่วนของสงครามทางเศรษฐกิจและทางจิตวิทยาที่สหรัฐทำต่อจีนโดยมุ่งทำให้จีนอ่อนแอและแสดงว่าเป็นประเทศล้าหลังและเป็นแหล่งเกิดโรค"<ref name="MEMRI-arab-disinfo">{{Cite news | url = https://www.memri.org/reports/arab-writers-coronavirus-part-biological-warfare-waged-us-against-china | title = Arab Writers: The Coronavirus Is Part Of Biological Warfare Waged By The U.S. Against China | date = 2020-02-06 | publisher = Middle East Media Research Institute | access-date = 2020-02-29 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200209043001/https://www.memri.org/reports/arab-writers-coronavirus-part-biological-warfare-waged-us-against-china | archive-date = 2020-02-09 | url-status = live }}</ref>
<!---------- อิหร่าน ----->
ทฤษฎีเดียวกันก็รายงานในอิหร่านโดยเป็นส่วนของการโฆษณาชวนเชื่อของประเทศว่าไวรัสมีจุปประสงค์เพื่อ "ทำลายวัฒนธรรมและเกียรติยศของประเทศ"<ref name=radiofarda30449087>{{Cite news | url = https://en.radiofarda.com/a/iran-cleric-blames-trump-for-coronavirus-outbreak-in-religious-city/30449087.html | title = Iran Cleric Blames Trump For Coronavirus Outbreak in Religious City | date = 2020-02-22 | work = Radio Farda | access-date = 2020-02-26 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200223170405/https://en.radiofarda.com/a/iran-cleric-blames-trump-for-coronavirus-outbreak-in-religious-city/30449087.html | archive-date = 2020-02-23}}</ref>
แต่รองรัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุขอิหร่านก็ปฏิเสธข้ออ้างว่าไวรัสเป็นอาวุธชีวภาพ โดยชี้ในเดือนมีนาคม 2020 ว่า สหรัฐจะเสียหายอย่างมากจากโรค
เขากล่าวว่า อิหร่านเป็นหนักก็เพราะมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับจีน และการไม่ระงับสายการบินเป็นการแพร่เชื้อไวรัส และเพราะผู้ติดโรคต้น{{nbsp}}ๆ วินิจฉัยผิดว่าเป็นไข้หวัดใหญ่<ref name=20200314alarabiyaA>{{cite news | last1 = Fazeli | first1 = Yaghoub | title = Coronavirus: Iran's deputy health minister rejects biological warfare theory | url = https://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2020/03/14/Coronavirus-Iran-s-deputy-health-minister-rejects-biological-warfare-theory.html | work = Al Arabiya English | date = 2020-03-14 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200317205520/https://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2020/03/14/Coronavirus-Iran-s-deputy-health-minister-rejects-biological-warfare-theory.html | archive-date = 2020-03-17}}</ref>
<!------ฟิลลิปปินส์และเวเนซุเอลา ------->
ทฤษฎีนี้ก็กระจายไปใน[[ประเทศฟิลิปปินส์]]
และ[[เวเนซุเอลา]]ด้วย
=== เกิดจากคนยิว ===
==== ในโลกมุสลิม ====
เครือข่ายข่าวของรัฐบาลอิหร่านคือ Press TV อ้างว่า พวกคนยิวได้พัฒนาสายพันธุ์ไวรัสโคโรนาที่ร้ายแรงกว่าเพื่อใช้กับอิหร่าน<ref name="presstv">{{cite journal | last = Frantzman | first = Seth | date = 2020-03-08 | title = Iran's regime pushes antisemitic conspiracies about coronavirus | url = https://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Irans-regime-pushes-antisemitic-conspiracies-about-coronavirus-620212 | url-status = live | journal = The Jerusalem Post | archive-url = https://web.archive.org/web/20200310213820/https://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Irans-regime-pushes-antisemitic-conspiracies-about-coronavirus-620212 | archive-date = 2020-03-10 | access-date = 2020-03-11 }}</ref>
เช่นเดียวกัน สื่ออาหรับอื่น{{nbsp}}ๆ ก็ได้กล่าวหา[[อิสราเอล]]และ[[สหรัฐ]]ว่า พัฒนาแล้วกระจายโควิด-19 [[ไข้หวัดนก]] และ[[ซาร์ส]]<ref name=jpost617021>{{cite journal | title = Arab media accuse US, Israel of และ coronavirus conspiracy against China | journal = The Jerusalem Post | date = 2020-02-09 | url = https://www.jpost.com/Middle-East/Arab-media-accuse-US-Israel-of-coronavirus-conspiracy-against-China-617021 | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200301063057/https://www.jpost.com/Middle-East/Arab-media-accuse-US-Israel-of-coronavirus-conspiracy-against-China-617021 | archive-date = 2020-03-01 | url-status = live}}</ref>
ส่วนผู้ใช้เครือข่ายสังคมให้ทฤษฎีอื่น{{nbsp}}ๆ รวมทั้งอ้างว่า คนยิวได้สร้างโควิด-19 เพื่อล้มตลาดหลักทรัพย์โลกเพื่อทำกำไรโดยใช้ข้อมูลล่วงหน้า<ref name=forward441421>{{cite journal | first = Irene | last = Connelly | title = Online anti-Semitism thrives around coronavirus, even on mainstream platforms | journal = The Forward | url = https://forward.com/news/441421/anti-semitic-coronavirus-response-thrives-online-even-on-mainstream/}}</ref>
มีแม้กระทั่งแขกในรายการทีวีตุรกีซึ่งระบุทฤษฎีที่ยิ่งกว่านั้น คือคนยิวได้สร้างโควิด-19 ไข้หวัดนก ไข้เลือดออกไครเมีย-คองโก เพื่อ "เปลี่ยนโลก ยึดประเทศ และตอนประชากรโลก"<ref name=20200314timesofisrael>{{cite journal | first = Eric | last = Cortellessa | title = Conspiracy theory that Jews created virus spreads on social media, ADL says | journal = The Times of Israel | url = https://www.timesofisrael.com/conspiracy-theory-that-jews-created-virus-spreads-on-social-media-adl-says/ | date = 2020-03-14 | access-date = 2020-03-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200314133541/https://www.timesofisrael.com/conspiracy-theory-that-jews-created-virus-spreads-on-social-media-adl-says/ | archive-date = 2020-03-14 | url-status = live}}</ref>
การพัฒนาวัคซีนโควิด-19 ในอิสราเอลก่อปฏิกิริยาเชิงลบในอิหร่าน
[[อายะตุลลอฮ์]] Naser Makarem Shirazi แห่งอิหร่านปฏิเสธข่าวว่า เขาได้ตัดสินว่าวัคซีนที่คนยิวทำจะจัดเป็น[[ฮาลาล]]<ref name=jpost621230>{{cite news | last = Joffre | first = Tzvi | title = Iranian cleric denies approving use of coronavirus vaccine from Israel | work = The Jerusalem Post | url = https://www.jpost.com/Middle-East/Iranian-cleric-denies-approving-use-of-coronavirus-vaccine-from-Israel-621230 | date = 2020-03-16}}</ref>
โดยมีนักข่าวของ Press TV ได้ส่งข้อความ[[ทวิตเตอร์]]ว่า "ผมยอมเสี่ยงกับไวรัสดีกว่าใช้วัคซีนอิสราเอล"<ref name=jpost620900>{{cite news | title = Would a Zionist coronavirus cure be Halal? Iranian cleric says yes | work = The Jerusalem Post | url = https://www.jpost.com/Middle-East/Is-Zionist-coronavirus-cure-Halal-Iranian-cleric-says-yes-620900 | date = 2020-03-15}}</ref>
ส่วนนักข่าวตุรกีคนหนึ่งอ้างว่า วัคซีนเช่นนั้นสามารถใช้เป็นอุบายทำหมันคนเป็นจำนวนมาก<ref name=jpost621393>{{cite news | last = Edmunds | first = Donna Rachel | title = Coronavirus is a Zionist plot, say Turkish politicians, media, public | work = The Jerusalem Post | url = https://www.jpost.com/Diaspora/Antisemitism/Coronavirus-is-a-Zionist-plot-say-Turkish-politicians-media-public-621393 | date = 2020-03-18}}</ref>
==== ในสหรัฐ ====
การประกาศเตือนของ[[เอฟบีไอ]]เกี่ยวกับการคุกคามของพวกขวาจัดที่ตั้งใจกระจายไวรัสโคโรนาไปยังคนกลุ่มจำเพาะ{{nbsp}}ๆ ได้กล่าวถึงการโทษคนยิวและผู้นำคนยิวว่า เป็นเหตุให้เกิดการระบาดทั่วและให้ต้องปิดรัฐต่าง{{nbsp}}ๆ<ref name=go69737522>{{cite news | url = https://abcnews.go.com/US/white-supremacists-encouraging-members-spread-coronavirus-cops-jews/story?id=69737522 | title = White supremacists encouraging their members to spread coronavirus to cops, Jews, FBI says | first = Josh | last = Margolin | website = ABC News | date = 2020-03-23 | access-date = 2020-03-25}}</ref>
[[องค์การนอกภาครัฐ]] Anti-Defamation League (ADL) ตีพิมพ์ข่าวและบล็อกเกี่ยวกับการต่อต้านคนยิวออนไลน์<ref>{{Cite web | title = Coronavirus: Extremist Anti-Israel Rhetoric | url = https://www.adl.org/blog/coronavirus-extremist-anti-israel-rhetoric | date = 2020-05-19 | website = ADL | access-date = 2020-05-25}}</ref>
รวมทั้งทฤษฎีสมบคบคิดและข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เรื่องแหล่งกำเนิดของโควิด-19 การกระจายโรค การสร้างและการได้กำไรจากวัคซีน ในบรรดาเรื่องต่าง{{nbsp}}ๆ แล้วเชื่อมมันกับเรื่องเท็จต่อต้านยิวต่าง{{nbsp}}ๆ ที่ทำกันมาเป็นศตวรรษ{{nbsp}}ๆ แล้ว โดยเฉพาะในช่วง[[กาฬโรค]]ระบาด<ref>
{{Cite web | title = Coronavirus: Antisemitism | url = https://www.adl.org/blog/coronavirus-antisemitism | date = 2020-04-22 | website = ADL | access-date = 2020-05-25}}</ref><ref>
{{Cite web | title = Coronavirus Crisis Elevates Antisemitic, Racist Tropes | url = https://www.adl.org/blog/coronavirus-crisis-elevates-antisemitic-racist-tropes | date = 2020-03-17 | website = ADL | access-date = 2020-05-25}}</ref><ref>
{{Cite web | title = ADL: Coronavirus outbreak sparks antisemitic conspiracy theories | url = https://www.jpost.com/Diaspora/Antisemitism/ADL-Coronavirus-outbreak-sparks-antisemitic-conspiracy-theories-616825 | last = Oster | first = Marcy | date = 2020-02-07 | website = The Jerusalem Post | access-date = 2020-05-25}}</ref>
ADL ยังโพสต์บล็อกซึ่งโทษแพลตฟอร์มเทคโนโลยียักษ์ใหญ่ต่าง{{nbsp}}ๆ เช่น [[เฟซบุ๊ก]] เพราะช่วยให้ทฤษฎีสมคบคิดเหล่านี้กระจายไปเหมือนกับไวรัส
โดยไม่ยอมตั้งนโยบายที่บังคับให้ลบข้อมูลเช่นนี้ออก ไม่บังคับใช้นโยบายการกลั่นกรองเนื้อความที่ก่อความเกลียดชังตามที่มีอยู่แล้ว และการล้มเหลวไม่สามารถจำกัดการขยายและกระจายเนื้อความเช่นนี้<ref>{{Cite web | title = ADL Calls for Platforms to Take Action to Address Hate Online During Pandemic | url = https://www.adl.org/blog/adl-calls-for-platforms-to-take-action-to-address-hate-online-during-pandemic | date = 2020-05-08 | access-date = 2020-05-25}}</ref>
=== โทษคนมุสลิม ===
ใน[[ประเทศอินเดีย]] มีการโทษคนมุสลิมว่าเป็นผู้กระจายโรคหลังจากเกิดกรณีโรคในการประชุมทางศาสนาของกลุ่ม Tablighi Jamaat<ref name=newsweek1496011>{{cite journal | title = India's Coronavirus Outbreak Stokes Islamophobia as Muslims blamed for spreading infection | journal = Newsweek | date = 2020-04-03 | url = https://www.newsweek.com/indias-coronavirus-outbreak-stokes-islamophobia-muslims-blamed-spreading-infection-1496011 | access-date = 2020-04-06}}</ref>
มีรายงานถึงการด่าคนมุสลิมในสื่อสังคมและการทำร้ายคนมุสลิมในอินเดีย<ref name=firstpost8231371>{{cite journal | first = Pinak Pani | last = Datta | title = Coronavirus outbreak sparks racist attacks on people from North East, stokes Islamophobia on social media | journal = Firstpost | url = https://www.firstpost.com/health/coronavirus-outbreak-sparks-racist-attacks-on-people-from-north-east-stokes-islamophobia-on-social-media-8231371.html}}</ref>
มีข้ออ้างว่าคนมุสลิมกำลังขายอาหารที่ปนเปื้อนไวรัสโครโรนา และ[[มัสยิด]]ในเมือง[[ปัฏนา]]กำลังให้ที่หลบซ่อนแก่คนจากอิตาลีและอิหร่าน<ref>{{cite journal | first = Nishita | last = Jha | title = A Cluster Of Coronavirus Cases Can Be Traced Back to a Single Mosque And Now 200 Million Muslims Are Being Vilified | journal = Buzzfeed News | date = 2020-04-03 | url = https://www.buzzfeednews.com/article/nishitajha/coronavirus-india-muslims-tablighi-jamaat}}</ref>
ซึ่งล้วนแสดงแล้วว่าเป็นเท็จ<ref>{{cite journal | first = Priyanka | last = Jha | title = No, foreign nationals from Italy, Iran weren't hiding in Patna mosque to avoid coronavirus testing | journal = Firstpost | date = 2020-03-28 | url = https://www.altnews.in/were-50-foreigners-from-itlay-iran-and-china-hiding-in-mosque-due-to-corona-virus-detained-in-bihar-kurji/}}</ref>
ในสหราชอาณาจักร มีรายงานเกี่ยวกับกลุ่มขวาจัดที่โทษคนมุสลิมในการระบาดของไวรัสโคโรนา แล้วอ้างผิด{{nbsp}}ๆ ว่า มัสยิดก็ฝืนเปิดอยู่แม้หลังรัฐบาลได้ประกาศงดการชุมนุมคนแบบมีจำนวนมากทั่วประเทศ<ref name=20200405theguardian>{{cite journal | first = Nazia | last = Parveen | title = Police investigate UK far-right groups over anti-Muslim coronavirus claims | journal = The Guardian | date = 2020-04-05 | url = https://www.theguardian.com/world/2020/apr/05/police-investigate-uk-far-right-groups-over-anti-muslim-coronavirus-claims/}}</ref>
ในสหรัฐ [[องค์การนอกภาครัฐ]] Anti-Defamation League (ADL) รายงานว่า มีความเดียดฉันท์เกลียดอิสลามต่อต้านคนมุสลิมที่เนื่องกับไวรัสโคโรนา<ref>{{Cite web | title = Islamophobes React to Coronavirus Pandemic with Anti-Muslim Bigotry | url = https://www.adl.org/blog/islamophobes-react-to-coronavirus-pandemic-with-anti-muslim-bigotry | date = 2020-04-30 | access-date = 2020-05-25}}</ref>
=== เป็นแผนจำกัดจำนวนประชากร ===
ตามสำนักข่าว[[บีบีซี]] มีสมาชิก[[ยูทูบ]] (Jordan Sather) ที่ได้สนับสนุนทฤษฎีสมคบคิดต่อต้าน[[ประธานาธิบดีสหรัฐ]][[ดอนัลด์ ทรัมป์]] (QAnon conspiracy theory) และสนับสนุนขบวนต่อต้านวัคซีน ได้อ้างอย่างผิด{{nbsp}}ๆ ว่า โรคระบาดเป็นแผนคุมจำนวนประชากรโดยสถาบันวิจัยทางชีวภาพแห่งสหราชอาณาจักรคือ Pirbright Institute ร่วมกับ[[บิล เกตส์]]<ref name="bbc_misinfo" /><ref name="20200123buzzfeednews">
{{cite web | url = https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/qanon-supporters-and-anti-vaxxers-are-spreading-a-hoax-that | title = QAnon Supporters And Anti-Vaxxers Are Spreading A Hoax That Bill Gates Created The Coronavirus | last = Broderick | first = Ryan | date = 2020-01-23 | website = BuzzFeed News | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200130075624/https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/qanon-supporters-and-anti-vaxxers-are-spreading-a-hoax-that | archive-date = 2020-01-30 | url-status = live }}</ref><ref>
{{Cite news | last = Goodman | first = Jack | date = 2020-06-19 | title = Bill Gates and the lab targeted by conspiracy theorists | language = en-GB | work = BBC News | url = https://www.bbc.com/news/53061563 | access-date = 2020-09-21}}</ref>
นักพยากรณ์อากาศชาวอังกฤษคนดังคนหนึ่ง (Piers Corbyn) ได้ระบุไวรัสโคโรนาว่าเป็น "ปฏิบัติการทาง[[จิตวิทยา]]เพื่อล้ม[[เศรษฐกิจ]]เพื่อผลประโยชน์ของบริษัทยักษ์ใหญ่" และระบุว่า "วัคซีนทำให้ตาย"
เป็นบุคคลที่แพทย์ออกทีวีคนดังอีกคนหนึ่ง (Hilary Jones) ได้เรียกเมื่อให้สัมภาษณ์ร่วมกับนักพยากรณ์อากาศในรายการทีวียามเช้าว่า เป็นบุคคลอันตราย<ref>{{cite news | last = Gregory | first = Andy | title = You are dangerous': Piers Corbyn confronted on air by Dr Hilary after £10,000 fine for anti-lockdown protest | url = https://www.independent.co.uk/news/piers-corbyn-gmb-dr-hilary-covid-hoax-fine-anti-lockdown-a9698441.html | work = The Independent | date = 2020-09-01 | access-date = 2020-12-15}}</ref>
=== เครือข่ายมือถือ 5 จี ===
[[ไฟล์:2019-07-21 - Vodafone 5G Standort Hattstedt - 5G Sektor0.jpg|thumb|
เสาอากาศ [[5 จี]]บางครั้งถูกเผาเพราะโทษกันอย่างผิด{{nbsp}}ๆ ว่าเป็นเหตุของโควิด-19
]]
[[ไฟล์:BT Openreach Engineer Up Pole 2012 May 09.JPG|thumb|
ช่างของบริษัทรักษาสายโทรศัพท์ในสหราชอาณาจักรร้องขอความเห็นใจจากกลุ่มต่อต้าน 5 จีในเฟซบุ๊กว่า ตนไม่ได้เกี่ยวข้องกับเครือข่ายมือถือ และการถูกแกล้งทำให้ตนทำงานคือดำรงรักษาสายโทรศัพท์และ[[บรอดแบนด์]]ไม่ได้
]]
ในเดือนกุมภาพันธ์ สำนักข่าว[[บีบีซี]]รายงานว่า นักทฤษฎีสมคบคิดในสื่อสังคมได้อ้างว่า ไวรัสโคโรนาสัมพันธ์กับเครือข่ายมือถือ [[5 จี]] คืออ้างว่า การระบาดโรคใน[[อู่ฮั่น]]และที่[[เรือสำราญ]] ''Diamond Princess'' เกิดจากสนามแม่เหล็กไฟฟ้าของ[[การสื่อสารไร้สาย|เทคโนโลยีไร้สาย]]และของเครือข่ายมือถือ 5 จี
และอ้างว่า การระบาดทั่วเป็นเรื่องอำพรางความเจ็บป่วยที่มีเหตุจากระบบ 5 จี<ref name="bbc-5g">{{cite web | last = Cellan-Jones | first = Rory | date = 2020-02-26 | title = Coronavirus: Fake news is spreading fast | url = https://www.bbc.com/news/technology-51646309 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200317062547/https://www.bbc.com/news/technology-51646309 | archive-date = 2020-03-17 | access-date = 2020-03-20 | work = BBC }}</ref>
ในเดือนมีนาคม 2020 หมอทางเลือกอเมริกันผู้หนึ่ง (Thomas Cowan) ที่เคยฝึกเป็นแพทย์ปัจจุบันและปัจจุบันต้องทำงานแบบถูกคุมความประพฤติโดยคณะกรรมการการแพทย์ของแคลิฟอร์เนียอ้างว่า โควิด-19 เกิดจากระบบ 5 จี
โดยอ้างหลักฐานว่า ประเทศใน[[แอฟริกา]]ไม่มีการระบาดทั่วอย่างสำคัญและแอฟริกาก็ไม่มีระบบ 5 จี<ref name="newsweek-5g" /><ref name="cbc-5g">{{cite news | url = https://www.cbc.ca/news/technology/fact-check-viral-video-coronavirus-1.5506595 | title = Viral video claiming 5G caused pandemic easily debunked | publisher = Canadian Broadcasting Corporation | date = 2020-03-23 | first1 = Katie | last1 = Nicholson | first2 = Jason | last2 = Ho | first3 = Jeff | last3 = Yates | access-date = 2020-03-26 | archive-date = 2020-03-26 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200326125553/https://www.cbc.ca/news/technology/fact-check-viral-video-coronavirus-1.5506595}}</ref>
เขายังอ้างผิด{{nbsp}}ๆ ด้วยว่า ไวรัสเป็นของเสียจากเซลล์ที่กลายเป็นพิษเพราะสนามแม่เหล็กไฟฟ้า และการระบาดทั่วของโรคไวรัสต่าง{{nbsp}}ๆ ตามประวัติศาสตร์เกิดพร้อม{{nbsp}}ๆ กับความก้าวหน้าสำคัญทางเทคโนโลยีวิทยุ<ref name="cbc-5g" />
ต่อมาวิดีโอของหมอคนนี้ได้กระจายไปทั่วโดยได้รับการส่งต่อจากคนดัง{{nbsp}}ๆ รวมทั้งนักแสดง[[วูดดี แฮร์เรลสัน]], นักแสดง[[จอห์น คูแซก]] และนักร้อง[[เคอรี ฮิลสัน]]<ref>{{cite news | last1 = Satariano | first1 = Adam | last2 = Alba | first2 = Davey | title = Burning Cell Towers, Out of Baseless Fear They Spread the Virus | url = https://www.nytimes.com/2020/04/10/technology/coronavirus-5g-uk.html | work = The New York Times | date = 2020-04-10}}</ref>
ทฤษฎีนี้ยังอาจถูกเผยแพร่โดยการรณรงค์สร้างข้อมูลเท็จแบบประสาน คล้ายกับที่องค์กรโน้มน้าวความคิดเห็นของ[[รัสเซีย]]คือ Internet Research Agency ได้ทำ<ref>{{cite news | last1 = Gallagher | first1 = Ryan | title = 5G Virus Conspiracy Theory Fueled by Coordinated Effort | url = https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-04-09/covid-19-link-to-5g-technology-fueled-by-coordinated-effort | access-date = 2020-04-12 | work = Bloomberg News | date = 2020-04-09}}</ref>
ต่อมาสำนักข่าวและองค์กรอื่น{{nbsp}}ๆ จึงได้หักล้างและติเตียนทฤษฎีนี้รวมทั้ง[[รอยเตอร์ส]]<ref name="reuters-5g">{{cite news | url = https://www.reuters.com/article/uk-factcheck-coronavirus-5g/false-claim-5g-networks-are-making-people-sick-not-coronavirus-idUSKBN2133TI | title = False claim: 5G networks are making people sick, not Coronavirus | work = Reuters | date = 2020-03-17 | access-date = 2020-03-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200320023007/https://www.reuters.com/article/uk-factcheck-coronavirus-5g/false-claim-5g-networks-are-making-people-sick-not-coronavirus-idUSKBN2133TI | archive-date = 2020-03-20 | url-status = live}}</ref>
''[[ยูเอสเอทูเดย์]]''<ref name="usatoday2873731001">{{cite web | url = https://www.usatoday.com/story/tech/columnist/2020/03/21/did-5-g-cause-coronavirus-covid-19-pandemic/2873731001/ | title = Here's why 5G and coronavirus are not connected | last = O'Donnell | first = Bob | date = 2020-03-21 | work = USA Today | access-date = 2020-03-22 | archive-date = 2020-03-21 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200321213438/https://www.usatoday.com/story/tech/columnist/2020/03/21/did-5-g-cause-coronavirus-covid-19-pandemic/2873731001/}}</ref>,
องค์กรเช็คและแก้ความจริงของประเทศอังกฤษคือ Full Fact<ref name="20200313fullfact">{{cite web | url = https://fullfact.org/online/coronavirus-5G/ | title = These claims about the new coronavirus and 5G are unfounded | last = Krishna | first = Rachael | date = 2020-03-13 | work = Full Fact | access-date = 2020-03-22 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200320160841/https://fullfact.org/online/coronavirus-5G/ | archive-date = 2020-03-20 | url-status = live}}</ref>
และผู้อำนวยการของสมาคมสาธารณสุขอเมริกัน (American Public Health Association)<ref name="newsweek-5g">
{{cite web | url = https://www.newsweek.com/youtube-video-suggests-5g-internet-causes-coronavirus-people-are-falling-it-1493321 | title = Youtube Video Suggests 5G Internet Causes Coronavirus and People Are Falling For It | work = Newsweek | date = 2020-03-19 | access-date = 2020-03-20 | first = Kelly | last = Wynne }}</ref><ref name="huffington-5g">
{{cite web | url = https://www.huffpost.com/entry/keri-hilson-5g-did-not-cause-coronavirus_n_5e6f8ba7c5b6dda30fce0348 | title = No, Keri Hilson, 5G Did Not Cause Coronavirus | work = HuffPost | date = 2020-03-16 | access-date = 2020-03-20 | first = Taryn | last = Finley | archive-url = https://web.archive.org/web/20200319232700/https://www.huffpost.com/entry/keri-hilson-5g-did-not-cause-coronavirus_n_5e6f8ba7c5b6dda30fce0348 | archive-date = 2020-03-19 | url-status = live}}</ref>
ยังมีนักทฤษฎีสมคบคิดอีกคน (Mark Steele) ที่อ้างว่ามีความรู้โดยตรงว่า ระบบ 5 จีสามารถสร้างอาการเหมือนกับที่ไวรัสก่อ<ref name="VICE 2020 my dad">{{cite news | title = My Dad Got Hoaxed By the Anti-5G Conspiracy Movement | newspaper = VICE | first = Megan Lily | last = Large | date = 2020-04-08 | url = https://www.vice.com/en_uk/article/wxeb45/my-dad-got-hoaxed-by-the-anti-5g-conspiracy-movement | access-date = 2020-09-09}}</ref>
อดีตพยาบาลอีกผู้หนึ่งที่ถูกเลิกใบอนุญาตโดยคณะกรรมการแพทย์ทั่วไปอังกฤษ ก็ได้มาเป็นผู้สนับสนุนทฤษฎีสมคบคิดนี้อีกคนหนึ่ง คืออ้างมาเรื่อย{{nbsp}}ๆ ว่า อาการเช่นนี้เหมือนกับที่เกิดเมื่อถูกกับสนามแม่เหล็กไฟฟ้า<ref>{{cite news | url = https://www.thetimes.co.uk/article/suspended-nurse-kate-shemirani-becomes-new-face-of-anti-vax-movement-3dr27ftcw | title = Kate Shemirani: antivax leader is banned nurse who fears 5G network | newspaper = The Times | date = 2020-09-12 | first1 = Rosa | last1 = Ellis | first2 = Dominic | last2 = Kennedy}}</ref>
ศาสตราจารย์ผู้อำนวยการของสถาบันให้บริการทางสาธารณสุของอังกฤษคือ NHS England จัดทฤษฎีที่สัมพันธ์เครือข่ายมือถือ 5 จีกับโควิด-19 ว่าเป็น "ข่าวปลอมชนิดแย่สุด"<ref name="ie-mast-fires-surge-in-the-uk-over-easter-weekend-amid-5g-coronavirus-conspiracy-theories">{{cite news | date = 2020-04-14 | title = Mast fires surge in the UK over Easter weekend amid 5G-coronavirus conspiracy theories | newspaper = Irish Examiner | agency = Press Association | url = https://www.irishexaminer.com/breakingnews/world/mast-fires-surge-in-the-uk-over-easter-weekend-amid-5g-coronavirus-conspiracy-theories-994035.html}}</ref>
เพราะไวรัสไม่สามารถแพร่ไปตามคลื่นวิทยุ และโควิด-19 ก็ได้กระจายและยังคงกระจายไปในประเทศที่ไม่มีเครือข่าย 5 จี<ref name=WHO_myths />
มีไฟไหม้เสาร์โทรศัพท์ที่สงสัยถึง {{nowrap |20 กรณี}}ในอังกฤษในช่วงสุดสัปดาห์[[เทศกาลอีสเตอร์]]ปี{{nbsp}}2020<ref name="ie-mast-fires-surge-in-the-uk-over-easter-weekend-amid-5g-coronavirus-conspiracy-theories" />
รวมทั้งในเมืองดาเก็นแฮมที่จับผู้ต้องสงสัยวางเพลิงได้ 3{{nbsp}}คน ในเมือง[[ฮัดเดอส์ฟีลด์]]ที่ไฟไหม้เสาโทรศัพท์ซึ่งหน่วยฉุกเฉินใช้ และในนคร[[เบอร์มิงแฮม]]ที่ไฟไหม้เสาโทรศัพท์ซึ่งให้บริการแก่โรงพยาบาลไนติงเกลของ NHS<ref name="ie-mast-fires-surge-in-the-uk-over-easter-weekend-amid-5g-coronavirus-conspiracy-theories" />
ช่างโทรคมนาคมบางส่วนรายงานว่าถูกคุกคามด้วยความรุนแรงรวมทั้งจะแทงให้ถึงตาย โดยบุคคลที่เชื่อว่าตนทำงานกับเครื่อข่าย 5 จี<ref name="bbc-murder-threats-to-telecoms-engineers">{{Cite news | date = 2020-04-23 | title = Coronavirus: 'Murder threats' to telecoms engineers over 5G | work = BBC News | url = https://www.bbc.com/news/newsbeat-52395771 | access-date = 2020-04-23}}</ref>
ในวันที่{{nbsp}}12 เมษายน 2020 มีการโทรเรียกตำรวจแห่งชาติและหน่วยดับเพลิงไปยังเสา 5 จีที่ถูกไฟไหม้ใน[[ประเทศไอร์แลนด์]]<ref name="tj-5g-masts-set-on-fire-donegal">{{Cite news | last = Maguire | first = Stephen | date = 2020-04-13 | title = Gardaí suspect fires at 5G masts were deliberate after coal found | work = TheJournal.ie | url = https://www.thejournal.ie/5g-masts-set-on-fire-donegal-5073466-Apr2020/ | access-date = 2020-04-14 }}</ref>
ซึ่งตำรวจจัดว่าเป็นคดีวางเพลิง<ref name="tj-5g-masts-set-on-fire-donegal" />
จนกระทั่งรัฐมนตรีอังกฤษออกมากล่าวว่า ทฤษฎีว่าไวรัสโควิด-19 กำลังกระจายไปทางการสื่อสารไร้สายแบบ 5 จี เป็นเรื่อง "เหลวไลทั้งเพ และเหลวไหลอย่างเป็นอันตรายด้วย"<ref>{{cite news | title = 5G coronavirus conspiracy theory is dangerous fake nonsense, UK says | date = 2020-04-04 | url = https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-britain-5g/5g-coronavirus-conspiracy-theory-is-dangerous-fake-nonsense-uk-says-idUSKBN21M0MS | work = Reuters Technology News}}</ref>
จนถึงวันที่{{nbsp}}30 มีนาคม มีการวางเพลิง 29{{nbsp}}ครั้งที่เสาโทรศัพท์มือถือใน[[ประเทศเนเธอร์แลนด์]] รวมทั้งกรณีที่มีข้อความเขียนไว้ว่า "Fuck 5G" ด้วย<ref>
{{Cite news | date = 2020-04-10 | title = Brand bij vier zendmasten: 'Heel sterk vermoeden van brandstichting' | language = nl | trans-title = Fire at four transmission towers: 'Very strong suspicion of arson' | work = Nederlandse Omroep Stichting | url = https://nos.nl/artikel/2330065-brand-bij-vier-zendmasten-heel-sterk-vermoeden-van-brandstichting.html | access-date = 2020-04-11}}</ref><ref>
{{Cite news | date = 2020-05-29 | title = Extra beveiliging bij zendmasten na brandstichting | language = nl | trans-title = Extra security at cell towers after arson | work = Nederlandse Omroep Stichting | url = https://nos.nl/artikel/2335521-extra-beveiliging-bij-zendmasten-na-brandstichting.html | access-date = 2020-05-30}}</ref>
มีเหตุการณ์ใน[[ประเทศไอร์แลนด์]]และ[[ไซปรัส]]ด้วย<ref>{{cite news | last1 = Fildes | first1 = Nic | last2 = Di Stefano | first2 = Mark | last3 = Murphy | first3 = Hannah | url = https://www.ft.com/content/1eeedb71-d9dc-4b13-9b45-fcb7898ae9e1 | title = How a 5G coronavirus conspiracy spread across Europe | work = Financial Times | date = 2020-04-16 | access-date = 2020-04-16}}</ref>
เฟซบุ๊กได้ลบบทความที่สนับสนุนให้ทำลายอุปกรณ์ 5 จี<ref name=guardian-at-least-20-uk-phone-masts-vandalised-over-false-5g-coronavirus-claims>{{Cite news | title = At least 20 UK phone masts vandalised over false 5G coronavirus claims | url = https://www.theguardian.com/technology/2020/apr/06/at-least-20-uk-phone-masts-vandalised-over-false-5g-coronavirus-claims | last1 = Waterson | first1 = Jim | date = 2020-04-06 | access-date = 2020-04-11 | newspaper = The Guardian | last2 = Hern | first2 = Alex}}</ref>
ช่างที่ทำงานกับบริษัทลูกของบริติชเทเลคอมโพสต์ขอความขอร้องในกลุ่มเฟซบุ๊กต่อต้าน 5 จีว่าอย่าทำการใด{{nbsp}}ๆ ต่อช่างเพราะไม่ได้เกี่ยวกับเครือข่ายมือถือ<ref name=guardian-broadband-engineers-threatened-due-to-5g-coronavirus-conspiracies>{{Cite news | title = Broadband engineers threatened due to 5G coronavirus conspiracies | url = https://www.theguardian.com/technology/2020/apr/03/broadband-engineers-threatened-due-to-5g-coronavirus-conspiracies | last = Waterson | first = Jim | date = 2020-04-03 | access-date = 2020-04-05 | newspaper = The Guardian}}</ref>
กลุ่มสนับสนุนทางอุตสาหกรรม (Mobile UK) กล่าวว่า การกระทำเยี่ยงนี้มีผลต่อการดำรงรักษาเครือข่ายที่รับรองให้ทำงานจากบ้านและให้บริการติดต่อแก่บผู้บริโภคที่อ่อนแอ แก่บริการฉุกเฉิน และแก่ [[รพ.]]<ref name=guardian-broadband-engineers-threatened-due-to-5g-coronavirus-conspiracies />
มี[[วิดีโอ]]ที่ส่งต่ออย่างกว้างขวางซึ่งแสดงหญิงที่กล่าวหาพนักงานของบริษัทบรอดแบนด์ (Community Fibre) ว่าติดตั้งระบบ 5 จีโดยเป็นส่วนของแผนการฆ่าประชาชน<ref name=guardian-broadband-engineers-threatened-due-to-5g-coronavirus-conspiracies />
ในบรรดาบุคคลที่เชื่อว่าเครือข่าย 5 จีเป็นเหตุต่ออาการโควิด-19 {{nowrap |ร้อยละ 60}} ระบุว่า ความรู้เกี่ยวกับไวรัสโดยมากมาจากยูทูบ<ref>{{cite journal | last1 = Allington | first1 = Daniel | last2 = Duffy | first2 = Bobby | last3 = Wessely | first3 = Simon | last4 = Dhavan | first4 = Nayana | last5 = Rubin | first5 = James | title = Health-protective behaviour, social media usage and conspiracy belief during the COVID-19 public health emergency | journal = Psychological Medicine | date = 2020-06-09 | pages = 1-7 | doi = 10.1017/S003329172000224X | pmid = 32513320 | pmc = 7298098 | s2cid = 219550692 }}</ref>
ในเดือนเมษายน 2020 ยูทูบประกาศว่าจะลดสื่อที่สัมพันธ์ระบบ 5 จีกับไวรัสโคโรนา<ref name=guardian-youtube-to-suppress-content-spreading-coronavirus-5g-conspiracy-theory>{{Cite news | title = YouTube moves to limit spread of false coronavirus 5G theory | url = https://www.theguardian.com/world/2020/apr/05/youtube-to-suppress-content-spreading-coronavirus-5g-conspiracy-theory | last = Hern | first = Alex | date = 2020-04-05 | access-date = 2020-04-05 | newspaper = The Guardian}}</ref>
แต่วิดีโอทฤษฎีสมคบคิดเกี่ยวกับระบบ 5 จีโดยไม่กล่าวถึงไวรัสโคโรนาก็จะไม่ลบออก แม้ยังอาจจัดว่าเฉียดเส้นและดังนั้น ก็จะลบออกจากผลเสิร์ชแล้วทำให้เสียรายได้<ref name=guardian-youtube-to-suppress-content-spreading-coronavirus-5g-conspiracy-theory />
นักทฤษฎีสมคบคิดผู้หนึ่ง (David Icke) ได้กระจายข้ออ้างที่ถูกดิสเครดิตแล้วไปตามวิดีโอ (ต่อมาถูกลบออก) ในยูทูบ, ใน Vimeo และในการสัมภาษณ์ทางช่องทีวีของรัฐ London Live ต่อมาจึงมีการเรียกร้ององค์กรผู้ควบคุมการดำเนินการ (คือ Ofcom) ให้เข้าไปจัดการ<ref name=bbc52198946>
{{cite news | last = Kelion | first = Leo | url = https://www.bbc.co.uk/news/technology-52198946 | title = Coronavirus: YouTube tightens rules after David Icke 5G interview | work = BBC News | date = 2020-04-07 | access-date = 2020-06-12}}</ref><ref name=extremetech308888>
{{cite web | url = https://www.extremetech.com/extreme/308888-youtube-says-it-will-remove-5g-misinformation-as-frightened-people-burn-cell-towers | title = YouTube Says It Will Remove 5G Misinformation After People Burn Cell Towers | website = extremetech.com - ExtremeTech}}</ref>
ยูทูบใช้เวลาโดยเฉลี่ย 41{{nbsp}}วันเพื่อลบวิดีโอเท็จเกี่ยวกับโควิดในช่วงครึ่งปีแรกของ 2020<ref>{{cite web | title = Covid-related misinformation on YouTube: The spread of misinformation videos on social media and the effectiveness of platform policies | url = https://comprop.oii.ox.ac.uk/research/posts/youtube-platform-policies/ | website = Computational Propaganda Project | publisher = Computational Propaganda Project | access-date = 2020-11-01}}</ref>
== การรายงานการป่วยและการตายผิด{{nbsp}}ๆ ==
<!--เผื่ออนาคต === Misleading ''Johns Hopkins News-Letter'' article ===
=== จีนรายงานน้อยกว่าจริงในต้นปี{{nbsp}}2020 ===
เอกสารรั่วแสดงว่าจีนรายงานกรณีคนไข้อย่างไม่สมบูรณ์ในช่วงต้น{{nbsp}}ๆ ของการระบาดทั่ว
เช่น ในวันที่{{nbsp}}20 กุมภาพันธ์ 2020{{nbsp}}รายงานทางการของจีนระบุว่ามีกรณีคนไข้ที่ยืนยันแล้ว {{nowrap |2,478 กรณี}}
แต่เอกสารลับภายในที่รั่วไปถึงสำนักข่าว[[ซีเอ็นเอ็น]]แสดงกรณีคนไข้ถึง {{nowrap |5,918 กรณี}}ในวันที่{{nbsp}}10 กุมภาพันธ์
These were broken down as 2,345 confirmed cases, 1,772 clinically diagnosed cases and 1,796 suspected cases.
ซึ่งจำแนกออกเป็น {{nowrap |2,345 กรณี}}ที่ยืนยันแล้ว {{nowrap |1,772 กรณี}}ที่วินิจฉัยตามอาการ และ {{nowrap |1,796 กรณี}}ที่สงสัย<ref>
{{cite news | url = https://www.cnn.com/2020/11/30/asia/wuhan-china-covid-intl/index.html | title = The Wuhan Files | author = Nick Paton Walsh | work = CNN | access-date = 2020-12-13}}</ref><ref>
{{cite news | newspaper = The Times | title = Leak exposes how Beijing ordered under‑reporting of Wuhan coronavirus cases | date = 2020-12-06 | url = https://www.thetimes.co.uk/article/leak-exposes-how-beijing-ordered-under-reporting-of-wuhan-coronavirus-cases-q8rc2hhkd | author = Philip Sherwell}}</ref>
=== บทความชวนให้เข้าใจผิดใน ''Johns Hopkins News-Letter'' ===
On 22 November 2020 a study by assistant director for the Master's in Applied Economics Genevieve Briand was published in the student-run newspaper [[The Johns Hopkins News-Letter|''Johns Hopkins News-Letter'']], and later retracted due to it being used to spread misinformation on social media.
ในวันที่{{nbsp}}22 พฤศจิกายน 2020 หนังสือพิมพ์นักศึกษา ''Johns Hopkins News-Letter'' ([[มหาวิทยาลัยจอนส์ฮอปกินส์]]) ได้ตีพิมพ์งานศึกษาหนึ่ง
The study incorrectly suggested that there were no excess deaths due to COVID-19 in the US without taking into account the total excess mortality from all causes reported during the pandemic, with 300,000 being associated to it per CDC data.
ที่ระบุอย่างไม่ถูกต้องว่า ไม่มีการตายเพิ่มผิดปกติเนื่องกับโควิด-19 ในสหรัฐ เพราะไม่ได้คิดถึงอัตราการตายเพิ่มผิดปกติจากเหตุทุกอย่างที่รายงานในช่วงการระบาดทั่ว โดยมีการตาย 300,000{{nbsp}}รายที่สัมพันธ์กับโรคตามข้อมูลของศูนย์ควบคุมโรคสหรัฐ
Deaths per age group were also shown as a proportion percentage rather than in raw numbers under the erroneous presumption that they would reflect the effects of the pandemic.
การตายต่อกลุ่มอายุยังแสดงเป็นอัตราร้อยละแทนที่จะแสดงจำนวนโดยมีข้อสันนิษฐานผิด{{nbsp}}ๆ ควรจะแสดงผลของการระบาดทั่ว
In addition, the study observed a reduction in deaths from other causes and suggested that deaths due to heart and respiratory diseases could be being incorrectly categorized as deaths due to COVID-19, failing to take into account that those with such conditions are more vulnerable to the virus and therefore more likely to die from it.
อนึ่ง งานศึกษายังพบจำนวนการตายที่ลดลงสำหรับเหตุอื่น{{nbsp}}ๆ และแสนเอว่า การตายเนื่องกับโรหัวใจและโรคทางเดินหายใจอาจระบุผิดว่าเป็นการตายจากโควิด-19 เพราะไม่ได้คิดถึงว่า คนที่มีภาวะเช่นนั้นย่อมอ่อนแอต่อไวรัสและดังนั้น มีโอกาสมากกว่าที่จะตายเพราะไวรัส<ref>{{Cite web | title = A closer look at U.S. deaths due to COVID-19 | url = https://www.jhunewsletter.com/article/2020/11/a-closer-look-at-u-s-deaths-due-to-covid-19 | access-date = 2020-11-30 | website = The Johns Hopkins News-Letter}}</ref> -->
=== ประธานาธิบดีทรัมป์อ้างว่านับคนตายเกินจริง ===
ในเดือนสิงหาคม 2020 [[ประธานาธิบดีสหรัฐ]][[ดอนัลด์ ทรัมป์]]ทวีตว่า จำนวนคนตายเนื่องกับโควิด-19 ที่รายงานในสหรัฐ จริง{{nbsp}}ๆ ร้อยละ 6{{nbsp}}เท่านั้นเกิดจากโรค แต่ก็นับเอาแต่มรณบัตรที่ระบุโควิด-19 เท่านั้นว่าเป็นเหตุ
ต่อมาในเดือนตุลาคม หัวหน้านักสถิติอัตราการตายที่ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคสหรัฐ (ซีดีซี) จึงกล่าวว่า มรณบัตรเหล่านั้นไม่ได้ระบุลำดับเหตุการณ์ทั้งหมดที่นำไปสู่ความตาย ดังนั้น จึงไม่สมบูรณ์
แต่ซีดีซีประมวลข้อมูลการตายอาศัยการสอดส่องกรณีคนไข้ (case surveillance) บันทึกการตาย (vital record) และการตายเพิ่มผิดปกติ (mortality displacement)<ref>{{cite web | url = https://www.scientificamerican.com/article/debunking-the-false-claim-that-covid-death-counts-are-inflated/ | title = Debunking the False Claim That COVID Death Counts Are Inflated | last = Aschwanden | first = Christie | date = 2020-10-20 | website = scientificamerican.com | publisher = Scientific American | access-date = 2020-10-31 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20201028214836/https://www.scientificamerican.com/article/debunking-the-false-claim-that-covid-death-counts-are-inflated/ | archive-date = 2020-10-28 }}</ref>
ส่วนเว็บไซต์ FactCheck.org รายงานว่า แม้มรณบัตรเพียง{{nowrap |ร้อยละ 6}} จะระบุโควิด-19 ว่าเป็นเหตุอย่างเดียวของการตาย โดยที่เหลือ{{nowrap |ร้อยละ 94}} มีภาวะอื่น{{nbsp}}ๆ ที่เป็นเหตุสนับสนุนให้ตาย แต่โควิด-19 ก็ระบุว่าเป็นเหตุการตายของมรณบัตรถึง{{nowrap |ร้อยละ 92}} เพราะมันอาจเป็นเหตุให้เกิดอาการรุนแรงอื่น{{nbsp}}ๆ รวมทั้ง[[ปอดบวม]]และ[[กลุ่มอาการหายใจลำบากเฉียบพลัน]]<ref>{{Cite web | last = Spencer | first = Saranac Hale | date = 2020-09-01 | title = CDC Did Not 'Admit Only 6%' of Recorded Deaths from COVID-19 | url = https://www.factcheck.org/2020/09/cdc-did-not-admit-only-6-of-recorded-deaths-from-covid-19/ | access-date = 2020-11-23 | website = FactCheck.org | language = en-US}}</ref>
ในกลางเดือนตุลาคม 2020 จำนวนคนตายเพราะโควิด-19 ในสหรัฐรายงานอยู่ที่ {{nowrap |218,511{{nbsp}}ราย}} (ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคสหรัฐ), {{nowrap |219,681 ราย}} ([[มหาวิทยาลัยจอนส์ฮอปกินส์]]) และ {{nowrap |219,541{{nbsp}}ราย}} (หนังสือพิมพ์''[[เดอะนิวยอร์กไทมส์]]'')
=== ข้อมูลไม่ดี ===
ในสหรัฐ การรับมือกับการระบาดทั่วมีอุปสรรคเนื่องกับเทคโนโลยีที่ล้าสมัย (รวมทั้งเครื่อง[[โทรสาร]]และรูปแบบข้อมูลที่ส่งแลกเปลี่ยนกันไม่ได้)<ref name="FAX machines">{{Cite web | last = Kliff | first = Sarah | date = 2020-07-13 | title = Bottleneck for U.S. Coronavirus Response: The Fax Machine Before public health officials can manage the pandemic, they must deal with a broken data system that sends incomplete results in formats they can't easily use. | url = https://www.nytimes.com/2020/07/13/upshot/coronavirus-response-fax-machines.html | access-date = 2020-10-29 | website = NYT}}</ref>
การส่งและการบริหารข้อมูลที่ไม่ดี (หรือแม้แต่ไม่ได้ข้อมูลเลย) การไร้มาตรฐาน และการไร้ความเป็นผู้นำจากรัฐบาลกลาง<ref name="Bad data or no access to data">{{Cite web | last = Vestal | first = Christie | date = 2020-08-04 | title = Bad data is bogging down the COVID-19 fight; US 'needs to change,' experts say | url = https://www.usatoday.com/story/news/health/2020/08/04/us-coronavirus-data-needs-improvement-across-states-experts-say/5580765002/ | access-date = 2020-10-29 | website = USA Today}}</ref>
กฎหมาย[[ภาวะส่วนตัว]]ยังเป็นปัญหาจนกระทั่งถึงขั้นว่า เป็นตัวยับยั้งการติดตามค้นหาคนที่มาสัมผัสกับผู้ป่วย<ref name="Privacy law flaws & the Law of unintended consequences">{{Cite web | last = Piller | first = Charles | date = 2020-07-16 | title = Data secrecy is crippling attempts to slow COVID-19's spread in U.S., epidemiologists warn | url = https://www.sciencemag.org/news/2020/07/us-epidemiologists-say-data-secrecy-covid-19-cases-cripples-intervention-strategies | website = Science Magazine}}</ref>
และข้อมูลที่จำเป็นบางครั้งกลับบิดเบือนอย่างจงใจในบางที่ เช่น ใน[[รัฐ]]ต่าง{{nbsp}}ๆ ของสหรัฐ<ref name="Data corrupted on the state level">{{Cite web | last = Tahir | first = Darius | date = 2020-05-28 | title = Bad state data hides coronavirus threat as Trump pushes reopening | url = https://www.msn.com/en-us/news/us/bad-state-data-hides-coronavirus-threat-as-trump-pushes-reopening/ar-BB14GGZj | website = msn.com}}</ref>
=== จำนวนการตายที่ระบุว่าเป็นข่าวรั่ว ===
ในวันที่{{nbsp}}5 กุมภาพันธ์ สำนักข่าว ''Taiwan News'' ตีพิมพ์บทความที่อ้างว่าบริษัทอินเทอร์เน็ตจีน Tencent อาจรั่วข่าวโดยอุบัติเหตุที่แสดงอัตราการตายและการติดโรคจริง{{nbsp}}ๆ ในจีน
คือสำนักข่าวระบุว่า ระบบ Tencent Epidemic Situation Tracker ได้แสดงกรณีติดโรคและจำนวนคนตายเป็นหลายเท่าของจำนวนทางการ โดยอ้างโพสต์เฟซบุ๊กของเจ้าของร้านขายเครื่องดื่มในไต้หวันและคนไต้หวันนิรนามอีกคนหนึ่ง<ref name=taiwannews3871594>{{cite web | url = https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3871594 | title = Tencent may have accidentally leaked real data on Wuhan virus deaths | first = Keoni | last = Everington | website = Taiwan News | date = 2020-02-02 | archive-url = https://archive.today/20200217020907/https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3871594 | archive-date = 2020-02-17 | access-date = 2020-02-29 | url-status = live}}</ref>
สำนักข่าวอื่น{{nbsp}}ๆ ก็ได้อ้างอิงบทความนี้จนกระจายไปอย่างกว้างขวางในทวิตเตอร์ เฟซบุ๊ก และ 4chan การกระจายข่าวได้จุดชนวนทฤษฎีสมคบคิดมากมายที่ระบุว่า รูปตัวอย่างแสดงจำนวนการตายจริง{{nbsp}}ๆ ซึ่งต่างกับที่ระบุโดยทางการ<ref name=bloommag />
รองศาสตราจารย์แผนกสาธารณสุขของ[[มหาวิทยาลัยจอนส์ฮอปกินส์]]อธิบายว่า ตัวเลขจจากข่าวที่ "รั่ว" มาเช่นนี้ไม่สมเหตุผลและไม่สมกับความจริง เพราะโรคมีอัตราความตายทซึ่งต่ำกว่าที่ข่าวระบุมาก
ส่วนโฆษกของ Tencent ตอบโดยอ้างว่า รูปนั้นสร้างขึ้น และมันประกอบด้วย "ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ที่เราไม่เคยตีพิมพ์"<ref name=inews1411992>{{cite web | url = https://inews.co.uk/news/coronavirus-death-toll-story-fake-china-virus-explained-1411992 | title = A massively shared story about the 'real' Coronavirus death toll is fake: Here's how we know | date = 2020-02-11 | website = iNews | last = Sharma | first = Ruchira | access-date = 2020-02-29 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200229191409/https://inews.co.uk/news/coronavirus-death-toll-story-fake-china-virus-explained-1411992 | archive-date = 2020-02-29 | url-status = live }}</ref>
ต่อมาผู้เขียนข่าวเบื้องต้นก็ได้ให้สัมภาษณ์ทางทีวีแล้วยืนยันความเป็นจริงและความควรเป็นข่าวของข้อมูลรั่วเช่นนี้<ref name="bloommag">{{cite web | url = https://newbloommag.net/2020/02/12/coronavirus-taiwan-news/ | title = Taiwan News Publishes COVID-19 Misinformation as Epidemic Speads | first1 = Brian | last1 = Hioe | first2 = Lars | last2 = Wooster | website = New Bloom Magazine | date = 2020-02-12 | access-date = 2020-02-29 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200229191408/https://newbloommag.net/2020/02/12/coronavirus-taiwan-news/ | archive-date = 2020-02-29 | url-status = live }}</ref>
=== การเผาศพหมู่ในอู่ฮั่น ===
ในวันที่{{nbsp}}8 กุมภาพันธ์ 2020 มีรายงานใน[[ทวิตเตอร์]]ว่า มี "ข้อมูล" ที่แสดงว่ามีการปล่อยสาร[[กำมะถัน]]เพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมากเหนือเมือง[[อู่ฮั่น]]
แล้วอ้างต่อไปว่า มีเหตุจากการเผาคนติดไวรัสโครนาที่เสียชีวิตโดยเผาเป็นหมู่
ซึ่งสำนักข่าวอื่น{{nbsp}}ๆ นำไปเผยแพร่ รวมทั้งสำนักข่าวอังกฤษแนวตื่นเต้น ''Daily Express'', ''Daily Mail'' และสำนักข่าวไต้หวัน ''Taiwan News''<ref>{{cite web | url = https://fullfact.org/health/satellites-wuhan-sulphur-dioxide-coronavirus/ | title = These aren't satellite images and they don't show evidence of mass cremations in Wuhan | website = FullFact | date = 2020-02-13}}</ref><ref name="bloommag" />
เว็บไซต์ตรวจความจริง ''Snopes'' ต่อมาหักล้างข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ นี้ โดยชี้ว่าแผนที่ซึ่งใช้ในข้ออ้างไม่ใช่ค่าระดับ[[ซัลเฟอร์ไดออกไซด์]] (SO<sub>2</sub>) เหนือเมืองอู่ฮั่นในเวลาจริง
เป็นเพียงแต่แบบจำลองที่คอมพิวเตอร์สร้างขึ้นอาศัยข้อมูลตามประวัติและตามที่พยากรณ์<ref>{{cite web | url = https://www.snopes.com/fact-check/sulfur-coronavirus-cremations/ | title = Do Sulfur Emissions from Wuhan, China, Point to Mass Cremation of Coronavirus Victims? | website = Snopes | date = 2020-02-24 | first = Alex | last = Kasprak}}</ref>
=== ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เพื่อโจมตีไต้หวัน ===
ในวันที่{{nbsp}}26 กุมภาพันธ์ 2020 สำนักข่าวรัฐบาลไต้หวันคือ Central News Agency รายงานว่า มีข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เป็นจำนวนมากที่ปรากฏในเฟซบุ๊กซึ่งอ้างว่า การระบาดทั่วของโควิด-19 ในไต้หวันควบคุมไม่ได้ ว่ารัฐบาลได้ปกปิดการติดโรค และประธานาธิบดีไต้หวัน[[ไช่ อิงเหวิน]]ได้ติดโรค
องค์กรตรวจสอบความจริงในไต้หวันเสนอว่า ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ในเฟซบุ๊กคล้ายกับที่พบในจีนแผ่นดินใหญ่ เพราะใช้[[อักษรจีนตัวย่อ]]และศัพท์ภาษาจีนแผ่นดินใหญ่
ซึ่งองค์กรเตือนว่า จุดประสงค์ก็เพื่อโจมตีรัฐบาลไต้หวัน<ref name=cna2020022604>
{{cite news | url = https://www.cna.com.tw/news/firstnews/202002260428.aspx | script-title = zh:武漢肺炎疫情謠言多 事實查核中心指3大共同點 | trans-title = There are many rumors about the Wuhan pneumonia epidemic, the fact-checking center points to 3 common points | date = 2020-02-26 | agency = Central News Agency | language = zh-tw}}</ref><ref name=taipeitimes2003731764>
{{cite news | title = Virus Outbreak: Chinese trolls decried for fake news | url = http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2020/02/28/2003731764 | work = Taipei Times | date = 2020-02-28 | access-date = 2020-03-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200301114540/http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2020/02/28/2003731764 | archive-date = 2020-03-01 | url-status = live }}</ref><ref name=20200229reuters>
{{cite news | title = Taiwan accuses China of waging cyber 'war' to disrupt virus fight | url = https://www.reuters.com/article/us-china-health-taiwan/taiwan-reports-five-new-coronavirus-cases-total-at-39-idUSKBN20N09C | work = Reuters | date = 2020-02-29 | access-date = 2020-03-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200301160250/https://www.reuters.com/article/us-china-health-taiwan/taiwan-reports-five-new-coronavirus-cases-total-at-39-idUSKBN20N09C | archive-date = 2020-03-01 | url-status = live }}</ref>
ในเดือนมีนาคม 2020 สำนักงานสืบสวนของกระทรวงยุติธรรมไต้หวันเตือนว่า จีนกำลังพยายามตัดทอนความเชื่อใจในข่าวจริงโดยวาดภาพรายงานของรัฐบาลไต้หวันว่าเป็นข่าวปลอม
เจ้าหน้าที่ของรัฐจึงได้รับคำสั่งให้ใช้ทุกวิถีทางเพื่อตรวจว่าบทความเหล่านี้สัมพันธ์กับคำสั่งของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศจีนหรือไม่
แต่สำนักงานไต้หวันของจีนแผ่นดินใหญ่ก็ปฏิเสธข้อกล่าวหานี้ โดยระบุว่าเป็นการโกหก และว่า[[พรรคประชาธิปไตยก้าวหน้า (ไต้หวัน)|พรรคประชาธิปไตยก้าวหน้า]]กำลัง "กระตุ้นให้เกลียดกัน" ระหว่างจีนทั้งสองฝ่าย<ref name=20200303reuters>{{cite news | first1 = Yimou | last1 = Lee | first2 = Ben | last2 = Blanchard | title = 'Provocative' China pressures Taiwan with fighters, fake news amid virus outbreak | url = https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-taiwan-china/provocative-china-pressures-taiwan-with-fighters-fake-news-amid-virus-outbreak-idUSKBN20Q08M | work = Reuters | access-date = 2020-03-05 | quote = 'We have been told to track if the origins are linked to instructions given by the Communist Party, using all possible means,' the official said, adding that authorities had increased scrutiny on online platforms, including chat rooms. | date = 2020-03-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200305160849/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-taiwan-china/provocative-china-pressures-taiwan-with-fighters-fake-news-amid-virus-outbreak-idUSKBN20Q08M | archive-date = 2020-03-05 | url-status = live }}</ref>
แต่ตามหนังสือพิมพ์อเมริกัน''[[เดอะวอชิงตันโพสต์]]'' จีนก็ได้รณรงค์ทำข้อมูลเท็จเพื่อโจมตีไต้หวันเป็นทศวรรษ{{nbsp}}ๆ แล้ว<ref name=washingtonpost3400200>{{cite web | last1 = Fifield | first1 = Anna | title = Russia's disinformation campaign in the U.S. has nothing on China's efforts in Taiwan | url = https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/russias-disinformation-campaign-in-the-us-has-nothing-on-chinas-efforts-in-taiwan/2020/01/08/3400200a-231a-11ea-b034-de7dc2b5199b_story.html | work = The Washington Post | access-date = 2020-03-28}}</ref>
ส่วนผู้อำนวยการด้านวิจัยที่สถาบันเพื่ออนาคตอันเป็น [[think tank]] ได้วิเคราะห์โพสต์เหล่านั้นแล้วสรุปว่า โดยมากมาจากผู้ใช้ธรรมดา{{nbsp}}ๆ ในจีน ไม่ใช่มาจากรัฐ
แต่เขาก็วิจารณ์รัฐบาลจีนในฐานะอนุญาตให้ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เหล่านั้นกระจายออกนอกประเทศ (ผ่าน[[การตรวจพิจารณา]]ของ Great Firewall) ซึ่งเขาจัดว่า "มุ่งร้าย"<ref name=npr814709530>{{cite web | title = With Odds Against It, Taiwan Keeps Coronavirus Corralled | url = https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/13/814709530/with-odds-against-it-taiwan-keeps-coronavirus-corralled | publisher = NPR | access-date = 2020-03-28}}</ref>
ตามสำนักข่าว ''Taiwan News'' ข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ 1/4 เชื่อว่ามาจากจีน<ref name=taiwannews3904042>{{cite web | url = https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3904042 | title = One-fourth of coronavirus misinformation in Taiwan comes from Chinese trolls: CIB | website = Taiwan News | access-date = 2020-03-31}}</ref>
ในวันที่{{nbsp}}27 มีนาคม 2020 องค์กรไม่หวังผลกำไรที่รัฐบาลสหรัฐจัดตั้งในไต้หวันคือ American Institute in Taiwan ประกาศว่าจะร่วมมือกับศูนย์เช็คความจริงของไต้หวันเพื่อแก้ปัญหาข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ เกี่ยวกับโควิด-19<ref>{{cite web | first1 = Chen | last1 = Yun-yu | first2 = Matthew | last2 = Mazzetta | title = AIT partners with local group to combat COVID-19 disinformation | url = https://focustaiwan.tw/society/202003270016 | website = focustaiwan.tw | publisher = Focus Taiwan | access-date = 2020-03-28}}</ref>
=== การใช้แผนที่ผิด{{nbsp}}ๆ ===
ในต้นเดือนกุมภาพันธ์ แผนที่ซึ่งเก่าแก่เป็นทศวรรษและแสดงการระบาดของไวรัสที่เป็นไปได้ของโปรเจ็กต์ World Population Project ถูกนำไปใช้อย่างผิด{{nbsp}}ๆ โดยสำนักข่าวออสเตรเลีย (รวมหนังสือพิมพ์แนวตื่นเต้นอังกฤษ คือ ''The Sun'', ''Daily Mail'' และ ''Metro'')<ref name=":4" />
ซึ่งอ้างว่าเป็นแผนที่ระบุการระบาดทั่วของไวรัสโคโรนาในปี{{nbsp}}2020
แล้วต่อมาก็กระจายไปตามสื่อสังคมของสำนักข่าวเหล่านั้น{{nbsp}}ๆ แม้สำนักข่าวบางส่วนภายหลังจะลบแผนที่ออก บีบีซีก็รายงานว่ายังมีบางส่วนที่ยังคงแผนที่ไว้<ref name=":4">{{Cite news | author = Reality Check team | url = https://www.bbc.com/news/world-51504512 | title = How a misleading coronavirus map went global | date = 2020-02-19 | work = BBC News | access-date = 2020-02-19 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200219013538/https://www.bbc.com/news/world-51504512 | archive-date = 2020-02-19}}</ref>
=== นางพยาบาลนักเปิดเผย ===
วันที่{{nbsp}}24 มกราคม 2020 มี[[วิดีโอ]]เกี่ยวกับบุคคลที่ดูเหมือนกับพยาบาลจีนใน[[มณฑลหูเป่ย์]]ที่กระจายไปตามออนไลน์<ref name="theinitium20200130">{{cite web | url = https://theinitium.com/article/20200130-repost-pansci-2019ncov-misinformation/ | title = 泛科學：關於新冠肺炎的20個傳言，哪些是真哪些是假？ | trans-title = Pan Science: 20 rumors about new coronary pneumonia, which are true and which are false? | website = The Initium | date = 2020-01-30 | language = zh | first1 = Peiqi | last1 = Luo | first2 = Yingkai | last2 = Liao | access-date = 2020-02-27 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200202120919/https://theinitium.com/article/20200130-repost-pansci-2019ncov-misinformation/ | archive-date = 2020-02-02 | url-status = live}}</ref>
ซึ่งกล่าวถึงสถานการณ์ในอู่ฮั่นอันร้ายแรงกว่าที่รัฐบาลรายงาน
คืออ้างว่าคนเกิน 90,000{{nbsp}}คนได้ติดเชื้อไวรัสในจีน ว่าไวรัสอาจติดต่อจากคน{{nbsp}}ๆ เดียวไปยัง 14{{nbsp}}คน (R<sub>0</sub>=14) และว่าไวรัสกำลัง[[กลายพันธุ์]]เป็นรอบที่สอง<ref name=":10">{{cite web | url = https://www.vox.com/recode/2020/1/31/21115589/coronavirus-wuhan-china-myths-hoaxes-facebook-social-media-tiktok-twitter-wechat | title = Facebook, Twitter, and YouTube struggle with coronavirus hoaxes | last = Ghaffary | first = Shirin | date = 2020-01-31 | website = Vox | access-date = 2020-02-07 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200208004124/https://www.vox.com/recode/2020/1/31/21115589/coronavirus-wuhan-china-myths-hoaxes-facebook-social-media-tiktok-twitter-wechat | archive-date = 2020-02-08 | url-status = live }}</ref>
มีคนดูวิดีโอเป็นล้าน{{nbsp}}ๆ ครั้งในสื่อสังคมต่าง{{nbsp}}ๆ และกล่าวถึงในรายงานออนไลน์ต่าง{{nbsp}}ๆ มากมาย
บีบีซีระบุว่า ผิดจากคำบรรยายภาษาอังกฤษที่มีในวิดีโอรุ่นหนึ่ง หญิงผู้นี้ไม่ได้อ้างว่าเป็นพยาบาลหรือหมอ และเครื่องแบบและหน้ากากของเธอก็ไม่เหมือนกับที่บุคลากรทางแพทย์ในมณฑลหูเป่ย์ใส่<ref name="bbc_misinfo" />
ข้ออ้างเกี่ยวกับ R<sub>0</sub>=14 ก็ไม่เข้ากับการประเมินของผู้เชี่ยวชาญซึ่งให้ค่าประเมิน{{nowrap |ระหว่าง 1.4-2.5}} ในตอนนั้น<ref>{{cite web | url = https://www.bbc.com/zhongwen/simp/chinese-news-51293515 | title = 武汉肺炎：随疫情扩散全球的五大假新闻 | trans-title = The misinformation that gone viral with the virus | language = zh | website = BBC China | date = 2020-01-29}}</ref>
และการอ้างการติดเชื้อถึง 90,000{{nbsp}}รายก็ไม่มีข้อพิสูจน์อะไร<ref name="bbc_misinfo" /><ref name=":10" />
=== การลดใช้โทรศัพท์มือถือ ===
มีการระงับใช้โทรศัพท์มือถือถึง {{nowrap |21 ล้านราย}}สำหรับบริษัทโทรศัพท์มือถือใหญ่สุด 3{{nbsp}}รายในจีน ซึ่งก่อข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ว่า นี่เป็นหลักฐานว่าเกิดคนตายเป็นล้าน{{nbsp}}ๆ เพราะไวรัสโคโรนาในจีน<ref name=laj-dicu />
เพราะการะงับเกิดเนื่องกับเศรษฐกิจที่แย่ลงและการลดการติดต่อทางสังคมในช่วงการระบาดทั่ว<ref name=laj-dicu>{{cite web | last1 = Lajka | first1 = Arijeta | title = Drop in cellphone users in China wrongly attributed to coronavirus deaths | url = https://apnews.com/afs:Content:8717250566 | work = Associated Press | date = 2020-03-30}}</ref>
=== Casedemic ===
ผู้ปฏิเสธโควิด-19 ได้ใช้คำว่า "casedemic" (แทน pandemic) โดยเป็นทฤษฎีสมคบคิดหนึ่งที่ว่า โควิด-19 ไม่เป็นอันตรายและจำนวนโรคซึ่งรายงานเป็นเพียงผลของการตรวจสอบที่เพิ่มขึ้น
แนวคิดนี้ดึงดูดใจนักปฏิบัติการต่อต้านวัคซีนเป็นพิเศษ ผู้ใช้แนวคิดเพื่ออ้างว่า ปฏิบัติการทางสาธารณสุขโดยเฉพาะวัคซีน ไม่จำเป็นเพื่อแก้สิ่งที่พวกเขาเรียกว่าการระบาดทั่วจอมปลอม<ref name=casedemic/><ref>
{{Cite news | last = Douthat | first = Ross | date = 2020-10-20 | title = Opinion {{!}} Trump Is Giving Up | language = en-US | work = The New York Times | url = https://www.nytimes.com/2020/10/20/opinion/trump-campaign-.html | access-date = 2020-10-21 | issn = 0362-4331}}</ref><ref>
{{Cite web | title = FBD changes wording of business insurance policies amid fight over virus payouts | url = https://www.irishtimes.com/business/media-and-marketing/fbd-changes-wording-of-business-insurance-policies-amid-fight-over-virus-payouts-1.4365691 | access-date = 2020-10-11 | website = The Irish Times | language = en}}</ref><ref>
{{Cite web | title = Ontario has drawn its COVID-19 red line. What now? | url = https://www.tvo.org/article/ontario-has-drawn-its-covid-19-red-line-what-now | access-date = 2020-10-11 | website = TVO.org | language = en}}</ref>
วิศวกรชื่อว่า Ivor Cummins ดูเหมือนจะเป็นคนบัญญัติคำนี้ขึ้นในเดือนสิงหาคม 2020 เป็นบุคคลนิยมในหมู่ผู้ปฏิเสธโควิด-19<ref name=casedemic/>
ผู้สนับสนุนการแพทย์ทางเลือกคนหนึ่ง (Joseph Mercola) ได้นำคำนี้ไปใช้ เมื่อพูดเกินจริงถึงผลบวกเทียมที่ได้ในการตรวจโรคด้วย[[ปฏิกิริยาลูกโซ่พอลิเมอเรส]] ({{abbr |PCR| polymerase chain reaction }}) เพื่อสร้างเรื่องเท็จว่า การตรวจเช่นนี้ไม่สมเหตุผล
จริง{{nbsp}}ๆ แล้ว ปัญหาของ PCR เป็นเรื่องที่รู้กันดีอยู่แล้ว และเจ้าหน้าที่ก็ทำการเพื่อชดใช้ผลบวกเทียมแล้ว
คำปฏิเสธโควิดเช่นนี้ยังละเลยการกระจายโรคแบบไร้อาการ จำนวนกรณีที่อาจไม่ได้ตรวจในช่วงเบื้องต้นของการระบาดทั่ว เทียบกับปัจจุบันที่ได้เพิ่มการตรวจและเพิ่มความรู้หลังจากช่วงนั้น และปัจจัยอื่น{{nbsp}}ๆ ที่มีผลต่อการตรวจด้วย PCR<ref name=casedemic>{{cite web | publisher = Science-Based Medicine | author = Gorski DH | title = There is no COVID-19 'casedemic.' The pandemic is real and deadly. | url = https://sciencebasedmedicine.org/no-covid-19-casedemic/ | date = 2020-11-23}}</ref>
== การกระจายโรค ==
=== จากมนุษย์สู่มนุษย์ ===
วันที่{{nbsp}}3 มกราคม 2020 คณะกรรมการสาธารณสุขอู่ฮั่นได้แถลงการณ์ถึงอาการปอดบวมเหตุไวรัสชนิดใหม่
แต่กล่าวว่าโรคไม่สามารถติดต่อจากคนหนึ่งไปยังอีกคนหนึ่ง<ref>{{cite news | url = https://www.bbc.com/news/world-asia-china-50984025 | title = China pneumonia outbreak: Mystery virus probed in Wuhan | work = BBC | date = 2020-01-03}}</ref>
=== ภูมิคุ้มกันหมู่ในแคลิฟอร์เนียตั้งแต่ปี{{nbsp}}2019 ===
วันที่{{nbsp}}31 มีนาคม 2020 นักอนุรักษนิยมชาวอเมริกันคนหนึ่ง (Victor Davis Hanson) ได้เผยแพร่ทฤษฎีว่า โควิด-19 อาจมีอยู่ใน[[รัฐแคลิฟอร์เนีย]]ตั้งแต่[[ฤดูใบไม้ตก]]ของปี{{nbsp}}2019 จึงทำให้เกิดระดับ[[ภูมิคุ้มกันหมู่]] และสามารถอธิบายความแตกต่างของอัตราการติดเชื้อในเมืองต่าง{{nbsp}}ๆ เช่น [[นครนิวยอร์ก]]เทียบกับ[[ลอสแอนเจลิส]]<ref>{{cite news | last = Hanson | first = Victor David | title = Coronavirus: The California Herd | date = 2020-03-31 | work = National Review | url = https://www.nationalreview.com/2020/03/coronavirus-pandemic-california-herd-immunity/ | access-date = 2020-07-30}}</ref>
ต่อมาจึงมีการให้สัมภาษณ์กับหนังสือพิมพ์''เดอะลอสแอนเจลิสไทมส์''อีกว่า มีหลักฐานที่แสดงว่า ไวรสัอาจมีอยู่ในแคลิฟอร์เนียตั้งแต่เดือนธันวาคม 2019<ref>{{cite news | last = St. John | first = Paige | title = New signs suggest coronavirus was in California far earlier than anyone knew | date = 2020-04-11 | work = The Los Angeles Times | url = https://www.latimes.com/california/story/2020-04-11/bay-area-coronavirus-deaths-signs-of-earlier-spread-california | access-date = 2020-07-30}}</ref>
แต่การวิเคราะห์ทาง[[พันธุกรรม]]และทาง[[สารภูมิต้านทาน]]ก็หักล้างแนวคิดว่าไวรัสมีอยู่ในสหรัฐก่อนเดือนมกราคม 2020<ref>
{{cite news | last1 = Thomas, MD | first1 = Liji | title = California COVID-19 herd immunity theory debunked | url = https://www.news-medical.net/news/20200414/California-COVID-19-herd-immunity-theory-debunked.aspx | access-date = 2020-06-22 | publisher = News Medical | date = 2020-04-14}}</ref><ref>
{{cite news | last1 = Moench | first1 = Mallory | title = Unlikely that California has 'herd immunity' to the coronavirus | url = https://www.sfchronicle.com/health/article/Unlikely-that-California-has-herd-immunity-15193666.php | access-date = 2020-06-22 | newspaper = San Francisco Chronicle | date = 2020-04-11}}</ref><ref name=20200410slate>
{{cite web | url = https://slate.com/technology/2020/04/coronavirus-circulating-california-2019-bunk.html | title = No, You Did Not Get COVID-19 in the Fall of 2019 | first = Jane C. | last = Hu | date = 2020-04-10 | website = Slate}}</ref><ref>
{{Cite news | last = Rana | first = Preetika | date = 2020-04-25 | title = Has Coronavirus Been in California Since the Fall? Researchers Investigate | language = en-US | work = Wall Street Journal | url = https://www.wsj.com/articles/has-coronavirus-been-in-california-since-the-fall-researchers-investigate-11587816001 | access-date = 2020-06-22 | issn = 0099-9660}}</ref>
=== คนไข้แรก ===
ในเดือนมีนาคม นักทฤษฎีสมคบคิดได้เริ่มข่าวลือเท็จว่า ทหารกองหนุนสหรัฐคนหนึ่ง (Maatje Benassi) เป็นคนไข้แรกของการระบาดทั่ว
เพราะเธอได้ร่วมงานเกมโลกทหาร 2019 (2019 Military World Games) ก่อนที่โรคจะเริ่มระบาด แม้ว่าเธอจริง{{nbsp}}ๆ ไม่เคยตรวจพบไวรัส
นักทฤษฎีสมคบคิดยังเชื่อมครอบครัวของเธอกับ[[ดีเจ]]อิตาลีคนดัง Benny Benassi ทั้ง{{nbsp}}ๆ ที่ดีเจก็ไม่มีความสัมพันธ์กับเธอและก็ไม่เคยติดไวรัสด้วย<ref>{{cite news | last1 = O'Sullivan | first1 = Donie | title = Exclusive: She's been falsely accused of starting the pandemic. Her life has been turned upside down | url = https://www.cnn.com/2020/04/27/tech/coronavirus-conspiracy-theory/index.html | access-date = 2020-05-20 | publisher = CNN Business | date = 2020-04-27}}</ref>
=== ภูมิต้านทาน/ความอ่อนแอเพราะชาติพันธุ์ ===
มีการอ้างว่าคนชาติพันธุ์บางชาติอ่อนแอหรือแข็งแรงต่อโควิด-19 ยิ่งกว่า
แต่โควิด-19 ก็เป็นโรคสัตว์ที่ติดต่อมายังมนุษย์โรคใหม่ ดังนั้น จึงไม่มีกลุ่มมนุษย์ใด{{nbsp}}ๆ ที่มีเวลาเกิดภูมิคุ้มกันหมู่ได้
เริ่มตั้งแต่วันที่{{nbsp}}11 กุมภาพันธ์ มีรายงานที่กระจายไปอย่างรวดเร็วผ่านเฟซบุ๊กว่า นักศึกษา[[แคเมอรูน]]ในจีนหายจากโรคอย่างสิ้นเชิงเพราะมีเชื้อสายแอฟริกา
แต่แม้นักศึกษาคนหนึ่งจะรักษาหาย แต่สื่ออื่น{{nbsp}}ๆ ก็ระบุว่าไม่มีหลักฐานที่แสดงว่า คนแอฟริกาทนต่อไวรัสยิ่งกว่า และการกล่าวเช่นนี้เป็นข้อมูลเท็จ<ref name=20200212afp>{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/black-people-arent-more-resistant-novel-coronavirus | title = Black people aren't more resistant to novel coronavirus | date = 2020-02-12 | website = AFP Fact Check | access-date = 2020-02-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200216141447/https://factcheck.afp.com/black-people-arent-more-resistant-novel-coronavirus | archive-date = 2020-02-16 | url-status = live}}</ref>
เลขาธิการกระทรวงสาธารณสุขเคนยาปฏิเสธข่าวลือที่ว่า "คนผิวดำจะไม่ติดไวรัสโคโรนา" ตรง{{nbsp}}ๆ แล้วประกาศกรณีแรกของ[[เคนยา]]ในวันที่{{nbsp}}13 มีนาคม<ref name=20200313cnn>{{cite news | title = Minister rejects false rumors that 'those with black skin cannot get coronavirus' as Kenya records first case | first1 = Mia | last1 = Alberti | first2 = Bethlehem | last2 = Feleke | publisher = CNN | url = https://edition.cnn.com/world/live-news/coronavirus-outbreak-03-13-20-intl-hnk/h_daa3fbd19db18fdbb4be569a9613fe96 | date = 2020-03-13 | access-date = 2020-03-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200319003805/https://edition.cnn.com/world/live-news/coronavirus-outbreak-03-13-20-intl-hnk/h_daa3fbd19db18fdbb4be569a9613fe96 | archive-date = 2020-03-19 | url-status = live}}</ref>
ข่าวลือนี้โทษว่าเป็นปัจจัยอย่างหนึ่งที่ทำให้[[คนอเมริกันเชื้อสายแอฟริกา]]ติดโรคและตายในอัตราสูงกว่า<ref>
{{cite news | last1 = Poston | first1 = Ben | last2 = Barboza | first2 = Tony | last3 = Jennings | first3 = Angel | title = L.A. releases first racial breakdown of coronavirus fatalities; blacks have higher death rate | newspaper = Los Angeles Times | date = 2020-04-07 | access-date = 2020-04-10 | url = https://www.latimes.com/california/story/2020-04-07/l-a-releases-first-racial-breakdown-of-coronavirus-fatalities-african-americans-have-higher-death-rate}}</ref><ref name=usatoday2961323001>
{{cite news | last = Barfield Berry | first = Deborah | title = Black people dying from coronavirus at much higher rates in cities across the USA | newspaper = USA Today | date = 2020-04-07 | access-date = 2020-04-10 | url = https://www.usatoday.com/story/news/nation/2020/04/07/who-dying-coronavirus-more-black-people-die-major-cities/2961323001/}}</ref>
ยังมีการอ้างถึง "ภูมิคุ้มกันของคนอินเดีย" ต่อโควิด-19 อาศัยความเป็นอยู่ของคนอินเดีย (เช่น เป็นคนกินเจ)
ซึ่งศาสตราจารย์ที่กลุ่มมหาวิทยาลัยการแพทย์อินเดียคือ All India Institute of Medical Sciences (AIIMS) กล่าวว่า "เหลวไหลโดยสิ้นเชิง"
เขากล่าวว่า ยังไม่มีภูมิคุ้มกันหมู่ต่อไวรัส-19 เพราะเป็นเชื้อใหม่ มันยังไม่ชัดเจนแม้กระทั่งว่าคนที่หายป่วยจากโควิด-19 จะมีภูมิคุ้มกันที่คงยืน เพราะนี่เกิดกับไวรัสบางอย่าง ไม่เกิดกับบางอย่าง<ref>{{cite news | title = Vegetarian food, Indian immunity won't prevent Covid-19, says Anand Krishnan | url = https://indianexpress.com/article/india/coronavirus-cases-cure-symptoms-precautions-aiims-6314643/ | work = The Indian Express | date = 2020-03-15}}</ref>
[[ผู้นำสูงสุดอิหร่าน]][[แอลี ฆอเมเนอี]]อ้างว่า สหรัฐได้ดัดแปลงไวรัสทางพันธุกรรมโดยเฉพาะ{{nbsp}}ๆ เพื่อใชักับคนอิหร่าน แล้วใช้ข้ออ้างเท็จนี้อธิบายว่าทำไมโควิด-19 จึงมีผลหนักต่อ[[อิหร่าน]]
แต่ก็ไม่ได้ให้หลักฐานอะไร{{nbsp}}ๆ<ref name="independent-corona">
{{cite news | title = Coronavirus: Iran's leader suggests US cooked up 'special version' of virus to target country | url = https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iran-coronavirus-us-target-country-special-version-covid19-a9417206.html | work = The Independent | date = 2020-03-22}}</ref><ref name="france2420200322">
{{cite news | date = 2020-03-22 | title = Iran's Khamanei refuses US help to fight coronavirus, citing conspiracy theory | publisher = France 24 | url = https://www.france24.com/en/20200322-iran-s-supreme-leader-khamanei-refuses-us-help-to-fight-coronavirus-citing-conspiracy-theory}}</ref>
นักวิจัยชาวจอร์แดนกลุ่มหนึ่งตีพิมพ์รายงานที่อ้างว่า คนอาหรับอ่อนแอต่อโควิด-19 น้อยกว่าเพราะมี[[การแปรผันทางพันธุกรรม]]อย่างหนึ่งที่เฉพาะเจาะจงต่อคน[[ตะวันออกกลาง]]<ref>{{Cite web | title = Jordanian scientists claim Arabs less likely to contract coronavirus | url = https://www.jpost.com/middle-east/jordanian-scientists-claim-arabs-less-likely-to-contract-coronavirus-625959 | access-date = 2020-11-29 | website = The Jerusalem Post {{!}} JPost.com | language = en-US}}</ref>
==== การโทษคนพวกอื่นโดยชาติพันธุ์และศาสนา ====
<!--not sure if this doesn't belong with some of the nationally-based blaming above-->
มีคนถูกทำร้ายเพราะ[[ความเกลียดกลัวต่างชาติ]]เนื่องกับโควิด-19 โดยคนร้ายโทษเหยื่ออาศัยความต่างกันทางชาติพันธุ์ว่า แพร่โควิด
คนที่ดูเหมือนคนจีนอาจถูกทำร้ายทางกายและวาจาเนื่องกับโควิดในประเทศต่าง{{nbsp}}ๆ โดยบุคคลที่กล่าวหาคนจีนว่าแพร่ไวรัส<ref>
{{cite news | last1 = Zhou | first1 = Naaman | title = Survey of Covid-19 racism against Asian Australians records 178 incidents in two weeks | url = https://www.theguardian.com/world/2020/apr/17/survey-of-covid-19-racism-against-asian-australians-records-178-incidents-in-two-weeks | work = The Guardian | date = 2020-04-17}}</ref><ref name="NYT Racism">
{{cite news | last1 = Tavernise | first1 = Sabrina | last2 = Oppel Jr | first2 = Richard A. | title = Spit On, Yelled At, Attacked: Chinese-Americans Fear for Their Safety | url = https://www.nytimes.com/2020/03/23/us/chinese-coronavirus-racist-attacks.html | access-date = 2020-03-23 | work = The New York Times | date = 2020-03-23}}</ref><ref>
{{cite news | title = Fear of coronavirus fuels racist sentiment targeting Asians | url = https://www.latimes.com/california/story/2020-02-03/fear-panic-around-the-coronavirus-fuels-racist-sentiment | access-date = 2020-03-25 | work = Los Angeles Times | date = 2020-02-03}}</ref>
ในประเทศจีนเองก็มีการเลือกปฏิบัติ (เช่น การขับไล่และการไม่ให้บริการในร้านค้า) ต่อคนที่มาจากใกล้{{nbsp}}ๆ อู่ฮั่น (ที่การระบาดทั่วได้เริ่ม) และต่อคนที่มองว่าไม่ใช่คนจีน (โดยเฉพาะคนแอฟริกา) เพราะรัฐบาลจีนได้โทษกรณีที่ยังเพิ่มขึ้นเนื่องกับการนำไวรัสเข้ามาใหม่จากต่างประเทศ (ทั้ง{{nbsp}}ๆ ที่{{nowrap |ร้อยละ 90}} ของกรณีเกิดใหม่เป็นคนถือ[[หนังสือเดินทาง]]จีน)
โดยประเทศใกล้เคียงก็เลือกปฏิบัติต่อ[[คนตะวันตก]]ด้วย<ref>
{{cite web | url = https://foreignpolicy.com/2020/04/15/chinas-racism-is-wrecking-its-success-in-africa/ | title = China's Racism Is Wrecking Its Success in Africa | first = Celine | last = Sui }}</ref><ref name="guardian29032020">
{{cite news | url = https://www.theguardian.com/world/2020/mar/29/china-coronavirus-anti-foreigner-feeling-imported-cases | title = 'They see my blue eyes then jump back' - China sees a new wave of xenophobia | first1 = Lily | last1 = Kuo | first2 = Helen | last2 = Davidson | date = 2020-03-29 | work = The Guardian}}</ref><ref>
{{Cite news | last = Anthony | first = Immanuel | url = https://thenews-chronicle.com/africans-evicted-from-chinese-hotels-over-covid-19-fears/ | title = Africans evicted from Chinese hotels over COVID-19 fears | date = 2020-04-09 | work = The News-Chronicle | access-date = 2020-04-12}}</ref>
คนยังโทษคนกลุ่มอื่น{{nbsp}}ๆ ตามการแบ่งพวกทางสังคมที่มีอยู่แล้ว โดยบางครั้งอ้างกรณีโควิด-19 ของกลุ่มนั้น{{nbsp}}ๆ
ยกตัวอย่างเช่น ในอินเดีย มีคนโทษ หลีกเลี่ยง และเลือกปฏิบัติต่อคนมุสลิมอย่างกว้างขวาง (รวมการทำร้ายอย่างรุนแรง) โดยใช้ข้ออ้างซึ่งไร้มูลฐานว่า คนมุสลิมจงใจแพร่โควิด-19 และงานประชุมมุสลิมหนึ่งที่เกิดการติดต่อของโรคได้รับความสนใจจากประชาชนยิ่งกว่างานคล้าย{{nbsp}}ๆ ที่จัดโดยคนกลุ่มอื่นหรือโดยรัฐบาล<ref>{{cite news | last1 = Kolkata | first1 = Hannah Ellis-Petersen Shaikh Azizur Rahman in | title = Coronavirus conspiracy theories targeting Muslims spread in India | url = https://www.theguardian.com/world/2020/apr/13/coronavirus-conspiracy-theories-targeting-muslims-spread-in-india | work = The Guardian | date = 2020-04-13}}</ref>
กลุ่มคนที่ถือคนขาวว่าดีสุดก็ได้โทษคนไม่ใช่คนขาวกลุ่มอื่น{{nbsp}}ๆ และสนับสนุนให้จงใจแพร่โรคแก่คนกลุ่มน้อยที่ตนไม่ชอบ เช่น คนยิว<ref>
{{cite web | title = World - as-world-struggles-to-stop-deaths-far-right-celebrates-covid-19 | url = https://www.msn.com/en-us/news/world/as-world-struggles-to-stop-deaths-far-right-celebrates-covid-19/ | archive-url = https://web.archive.org/web/20200427220636/https://www.msn.com/en-us/news/world/as-world-struggles-to-stop-deaths-far-right-celebrates-covid-19/ | url-status = dead | archive-date = 2020-04-27 | publisher = MSN}}</ref><ref>
{{cite web | last1 = Olivarius | first1 = Kathryn | title = The Dangerous History of Immunoprivilege | url = https://www.nytimes.com/2020/04/12/opinion/coronavirus-immunity-passports.html | website = The New York Times | date = 2020-04-12}}</ref>-->
=== การกินซุปค้างคาว ===
สื่อข่าวบางแห่งรวมทั้งหนังสือพิมพ์แนวตื่นเต้นอังกฤษ ''Daily Mail'' และทีวีข่าวประจำชาติของรัสเซีย RT บวกกับบุคคลต่าง{{nbsp}}ๆ ได้ส่งต่อวิดีโอที่แสดงหญิงจีนกินค้างคาว แล้วบอกอย่างเป็นเท็จว่า ได้ถ่ายในอู่ฮั่นและเชื่อมมันกับโรคระบาด<ref name="20200127foreignpolicy">{{Cite news | first = James | last = Palmer | url = https://foreignpolicy.com/2020/01/27/dont-blame-bat-soup-for-the-wuhan-virus/ | title = Don't Blame Bat Soup for the Wuhan Virus | date = 2020-01-27 | work = Foreign Policy | access-date = 2020-02-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200203090706/https://foreignpolicy.com/2020/01/27/dont-blame-bat-soup-for-the-wuhan-virus/ | archive-date = 2020-02-03 | url-status = live }}</ref><ref name=20200130theguardianB />
แต่วิดีโอนี้เป็นคลิปที่ไม่เกี่ยวกันของนักเดินทางแล้วบล็อกวิดีโอชาวจีนผู้หนึ่ง (Wang Mengyun) ที่ได้กินซุปค้างคาวในประเทศเกาะคือ [[ปาเลา]] ในปี{{nbsp}}2016<ref name=20200127foreignpolicy /><ref name="20200130theguardianB">
{{cite web | url = https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum | title = Bat soup, dodgy cures and 'diseasology': the spread of coronavirus misinformation | first = Josh | last = Taylor | date = 2020-01-30 | website = The Guardian | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200208030512/https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum | archive-date = 2020-02-08 | url-status = live }}</ref><ref name="20200129news">
{{cite web | url = https://www.news.com.au/lifestyle/food/food-warnings/chinese-influencer-wang-mengyun-aka-bat-soup-girl-breaks-silence/news-story/63ef0cec5b6d448d1843e2e1bcadb14d | title = Chinese influencer Wang Mengyun, aka 'Bat soup girl' breaks silence | first = Marnie | last = O'Neill | date = 2020-01-29 | website = news.au | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200208145637/https://www.news.com.au/lifestyle/food/food-warnings/chinese-influencer-wang-mengyun-aka-bat-soup-girl-breaks-silence/news-story/63ef0cec5b6d448d1843e2e1bcadb14d | archive-date = 2020-02-08 | url-status = live }}</ref><ref name="fx-bso">
{{cite web | url = https://www.foxnews.com/food-drink/coronavirus-chinese-blogger-eats-bat-soup | title = Coronavirus: Outrage over Chinese blogger eating 'bat soup' sparks apology | last = Gaynor | first = Gerren Keith | date = 2020-01-28 | publisher = Fox News Channel | access-date = 2020-02-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200204201417/https://www.foxnews.com/food-drink/coronavirus-chinese-blogger-eats-bat-soup | archive-date = 2020-02-04 | url-status = live }}</ref>
และเธอก็ได้โพสต์คำขอโทษในแพลตฟอร์ม Weibo<ref name=20200129news /><ref name=fx-bso />
เล่าว่าเธอถูกทารุณกรรมและถูกขู่ทำร้าย<ref name=20200129news />
และระบุว่าเธอเพียงแต่ต้องการโชว์อาหารปาเลา<ref name=20200129news /><ref name=fx-bso />
การกระจายข้อมูลผิดเกี่ยวกับการกินคางค้าวจัดว่าเป็นความรู้สึกกลัวคนต่างชาติและเชื้อชาตินิยมโดยต่อต้านคนเอเชีย<ref name=al-watsm >
{{cite web | last = Sharma | first = Gouri | date = 2020-03-05 | url = https://www.aljazeera.com/news/2020/03/conspiracy-theories-coronavirus-200303170729373.html | title = Why are there so many conspiracy theories around the coronavirus? | publisher = Al Jazeera | access-date = 2020-03-31}}</ref><ref name=20200301washingtonpost>
{{cite web | last1 = Romm | first1 = Tony | title = Millions of tweets peddled conspiracy theories about coronavirus in other countries, an unpublished U.S. report says | url = https://www.washingtonpost.com/technology/2020/02/29/twitter-coronavirus-misinformation-state-department/ | website = The Washington Post | date = 2020-03-01 | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200309040454/https://www.washingtonpost.com/technology/2020/02/29/twitter-coronavirus-misinformation-state-department/ | archive-date = 2020-03-09 | url-status = live }}</ref><ref name=20200203latimes>
{{cite web | last1 = Hussain | first1 = Suhauna | title = Fear of coronavirus fuels racist sentiment targeting Asians | url = https://www.latimes.com/california/story/2020-02-03/fear-panic-around-the-coronavirus-fuels-racist-sentiment | website = Los Angeles Times | date = 2020-02-03 | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200205072802/https://www.latimes.com/california/story/2020-02-03/fear-panic-around-the-coronavirus-fuels-racist-sentiment | archive-date = 2020-02-05 | url-status = live }}</ref>
เทียบกับที่นักวิทยาศาสตร์ได้แสดงแล้วว่า ไวรัสเกิดในค้างคาว แล้วกระจายไปยังสัตว์ถูกเบียนในระหว่าง ก่อนที่จะมาติดมนุษย์<ref name=al-watsm /><ref name=bru-14bc>{{cite web | first1 = Hilary | last1 = Brueck | access-date = 2020-03-07 | title = 14 bogus claims about the coronavirus, including a fake coconut-oil cure and a false link to imported packages | url = https://www.businessinsider.com/wuhan-coronavirus-myths-red-meat-bleach-antibiotics-and-sesame-oil-2020-2 | website = Business Insider | date = 2020-02-27 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206102658/https://www.businessinsider.com/wuhan-coronavirus-myths-red-meat-bleach-antibiotics-and-sesame-oil-2020-2/ | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live}}</ref>
=== การชุมนุมใหญ่ ===
นักการเมือง[[ประชานิยม]]แนว[[อนุรักษ์นิยม]][[เกาหลีใต้]]ผู้หนึ่ง (Jun Kwang-hun) ได้บอกผู้คล้อยตามว่า ไม่มีความเสี่ยงในการชุมนุมขนาดใหญ่เพราะไม่สามารถติดไวรัสกลางแจ้ง
โดยผู้ติดตามจำนวนมากก็เป็นผู้สูงวัย<ref>{{cite web | last1 = Khatouki | first1 = Christopher | title = Clandestine Cults and Cynical Politics: How South Korea Became the New Coronavirus Epicenter | url = https://thediplomat.com/2020/03/clandestine-cults-and-cynical-politics-how-south-korea-became-the-new-coronavirus-epicenter/ | website = thediplomat.com | publisher = The Diplomat | access-date = 2020-03-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200313065620/https://thediplomat.com/2020/03/clandestine-cults-and-cynical-politics-how-south-korea-became-the-new-coronavirus-epicenter/ | archive-date = 2020-03-13 | url-status = live }}</ref>
=== ช่วงชีวิตของไวรัส ===
มีข้อมูลผิดที่กระจายไปว่า ไวรัสโควิด-19 มีช่วงชีวิตเพียง {{nowrap |12 ชม.}} และการอยู่บ้านเป็นเวลา {{nowrap |14 ชม.}} ในเคอร์ฟิวชานาตา (เคอร์ฟิวประชาชน) ก็จะทำลายโซ่การติดต่อ<ref name=indiatoday1>{{cite news | author = Ratna | title = Fact Check: Social media users give misleading twist to PM Modi's concept of 'Janta curfew' | url = https://www.indiatoday.in/fact-check/story/social-media-users-give-misleading-twist-pm-modi-janta-curfew-1658195-2020-03-21 | access-date = 2020-03-22 | work = India Today }}</ref>
โดยอีกข้อความหนึ่งอ้างว่า การอยู่เคอร์ฟิวชานาตาจะลดกรณีโควิดได้{{nowrap |ร้อยละ 40}}<ref name=indiatoday1 />
=== ยุง ===
มีการอ้างว่า [[ยุง]]แพร่เชื้อไวรัสโคโรนา
แต่ก็ไม่มีหลักฐานว่าจริง
เพราะไวรัสโคโรนาแพร่เชื้อผ่านละอองน้ำลายและน้ำมูก<ref name=WHO_myths />
=== เรื่องต่าง{{nbsp}}ๆ ===
มีประกาศปลอมเรียกคืนสินค้าของบริษัทคอสต์โคที่กระจายไปยังสื่อสังคมและอ้างว่า กระดาษทิชชูยี่ห้อที่บริษัทเองจัดขายปนเปื้อนไวรัสโควิด-19 เพราะผลิตในจีน
แต่ก็ไม่มีหลักฐานว่าไวรัสสามารถรอดชีวิตบนผิววัสดุเป็นระยะเวลานาน (เช่น เมื่อขนส่งสินค้า) และบริษัทก็ไม่ได้เรียกคืนสินค้านั้นจริง{{nbsp}}ๆ<ref name=20200313afp>
{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/costco-not-recalling-bath-tissue-due-novel-coronavirus-contamination | title = Costco is not recalling bath tissue due to novel coronavirus contamination | date = 2020-03-13 | website = AFP Fact Check | access-date = 2020-03-29}}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/faq.html | title = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | date = 2020-02-11 | website = Centers for Disease Control and Prevention | access-date = 2020-03-29}}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.washingtonpost.com/health/coronavirus-can-stay-infectious-for-days-on-surfaces/2020/03/12/9b54a99e-6472-11ea-845d-e35b0234b136_story.html | title = Coronavirus can stay infectious for days on surfaces. But it's still okay to check your mail. | website = The Washington Post | access-date = 2020-03-29}}</ref>
มีประกาศปลอมที่อ้างว่ามาจากกระทรวงสุขภาพออสเตรเลียและระบุว่า ไวรัสโคโรนาสามารถกระจายไปตามปั๊มน้ำมัน ทุกคนจึงควรใส่ถุงมือเมื่อปั๊มน้ำมันใส่รถของตน{{nbsp}}ๆ<ref name=20200325afpA>{{cite news | title = Australia's Department of Health did not issue a warning that 'using petrol pumps can spread COVID-19' | url = https://factcheck.afp.com/australias-department-health-did-not-issue-warning-using-petrol-pumps-can-spread-covid-19 | access-date = 2020-04-03 | work = AFP Fact Check | date = 2020-03-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200331182810/https://factcheck.afp.com/australias-department-health-did-not-issue-warning-using-petrol-pumps-can-spread-covid-19 | archive-date = 2020-03-31}}</ref>
มีการอ้างว่า การใส่รองเท้าในบ้านเป็นเหตุผลให้ไวรัสโคโรนากระจายตัวใน[[อิตาลี]]<ref name=20200409afp>{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/health-experts-refute-misleading-claim-wearing-shoes-indoors-main-reason-hike-covid-19-infections | title = Hoax circulates online that people wearing shoes indoors triggered hike in COVID-19 cases in Italy | date = 2020-04-09 | website = AFP Fact Check}}</ref>
=== ความปลอดภัยของเรือสำราญจากโรค ===
<!-- {{บทความหลัก |COVID-19 pandemic on cruise ships}} -->
[[ไฟล์:COVID-19 Outbreak World Map per Capita.svg|thumb | upright = 1.8|
ไม่ว่าบริษัทเรือสำราญจะอ้างอย่างไรก็ตาม มีการติดโรคโควิดจำนวนมากในภูมิอากาศร้อน
โดยประเทศต่าง{{nbsp}}ๆ ในแถบ[[แคริบเบียน]] [[ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน]] และ[[อ่าวเปอร์เซีย]]ก็ถูกผลกระทบจากโรคอย่างรุนแรง
]]
ในเดือนมีนาคม 2020 หนังสือพิมพ์ ''Miami New Times'' รายงานว่า ผู้จัดการเรือสำราญนอร์เวย์ได้เตรียมคำตอบเพื่อชวนลูกค้าที่ยังกังวลให้จองที่เรือสำราญ รวมทั้งข้ออ้างซึ่ง "เป็นเท็จอย่างทนโท่" ว่า ไวรัสโคโรนา "สามารถรอดชีวิตได้แต่ในอุณหภูมิต่ำ ดังนั้น ทะเลแคริบเบียนจึงเป็นการเลือกที่ดีมากเมื่อไปเที่ยวเรือสำราญครั้งหน้าของคุณ" ว่า "นักวิทยาศาสตร์และบุคลากรทางแพทย์ได้ยืนยันแล้วว่า อากาศอุ่นระดับ[[ฤดูใบไม้ผลิ]]จะเป็นจุดยุติของไวรัสโคโรนา" และว่า "ไวรัสไม่สามารถรอดชีวิตในอุณหภูมิซึ่งอุ่นเป็นอย่างดีเป็นอุณหภูมิเขตร้อนที่เรือสำราญของคุณจะแล่นไป"<ref name="nmt-cardona">{{cite web | url = https://www.miaminewtimes.com/news/coronavirus-norwegian-cruise-line-leaked-emails-show-booking-strategy-11590056 | title = Leaked Emails: Norwegian Pressures Sales Team to Mislead Potential Customers About Coronavirus | last1 = Cardona | first1 = Alexi C. | date = 2020-03-11 | work = Miami New Times | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200312003229/https://www.miaminewtimes.com/news/coronavirus-norwegian-cruise-line-leaked-emails-show-booking-strategy-11590056 | archive-date = 2020-03-12 | access-date = 2020-03-12}}</ref>
หวัดเป็นโรคประจำฤดู (คือมีน้อยกว่าในช่วงฤดูร้อน) ในบางประเทศ แต่ก็ไม่ใช่ทั้งหมด
แม้โรคโควิด-19 อาจเป็นไปตามฤดูบ้าง แต่ก็ยังไม่ชัดเจน<ref name="newsweek-02-11-2020">
{{cite web | url = https://www.newsweek.com/could-coronavirus-really-killed-hot-weather-scientists-weigh-1486709 | title = Could Coronavirus Really Be Killed by Hot Weather? Scientists Weigh In | last1 = Gander | first1 = Kashmira | date = 2020-02-11 | magazine = Newsweek | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200310145434/https://www.newsweek.com/could-coronavirus-really-killed-hot-weather-scientists-weigh-1486709 | archive-date = 2020-03-10 | access-date = 2020-03-12 | quote = Dr. Ravinder Kanda, senior lecturer in evolutionary genomics at Oxford Brookes University, U.K., told Newsweek: 'Little is known about the seasonal dynamics of this particular virus—we cannot take it for granted that the warmer weather will simply drive the virus out of existence.'}}</ref><ref name="time-gunia">
{{cite news | url = https://time.com/5790880/coronavirus-warm-weather-summer/ | title = Will Warmer Weather Stop the Spread of the Coronavirus? Don't Count on It, Say Experts | last1 = Gunia | first1 = Amy | date = 2020-02-28 | magazine = Time | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200309112416/https://time.com/5790880/coronavirus-warm-weather-summer/ | archive-date = 2020-03-09 | access-date = 2020-03-12 | quote = Dr. Nancy Messionnier of the Centers for Disease Control and Prevention, warned against assuming the number of cases will slow as the weather warms. 'I think it's premature to assume that,' she said during a call with reporters on February 12. 'We haven't been through even a single year with this pathogen.'}}</ref><ref name="fox-farber">
{{cite web | url = https://www.foxnews.com/health/coronavirus-die-out-warm-weather-trump | title = Will the coronavirus die out as the weather warms? | last1 = Farber | first1 = Madeline | date = 2020-02-20 | publisher = Fox News Channel | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200305173144/https://www.foxnews.com/health/coronavirus-die-out-warm-weather-trump | archive-date = 2020-03-05 | access-date = 2020-03-12 | quote = 'We hope that the gradual spring will help this virus recede, but our crystal ball is not very clear. The new coronavirus is a respiratory virus, and we know respiratory viruses are often seasonal, but not always. For example, influenza (flu) tends to be seasonal in the US, but in other parts of the world, it exists year-round. Scientists don't fully understand why even though we have been studying [the] flu for many years,' Dr. William Schaffner, the medical director of the National Foundation for Infectious Diseases, told Fox News in an email.}}</ref>
ไวรัสโควิด-19 กระจายไปตามเส้นเดินทางสายการบิน รวมทั้งที่ต่าง{{nbsp}}ๆ ในเขตร้อน<ref>{{cite journal | last1 = Venkatesh | first1 = S | last2 = Memish | first2 = ZA | title = SARS: the new challenge to international health and travel medicine | journal = Eastern Mediterranean Health Journal | volume = 10 | issue = 4-5 | pages = 655-62 | date = 2004-01-25 | pmid = 16335659 | url = https://www.nature.com/articles/d41586-020-00885-w }}</ref>
การระบาดของโรคในเรือสำราญ ที่มีคนอายุมากกว่าอยู่ด้วยกันอย่างใกล้ชิด มีการจับพื้นผิวที่คนอื่นได้จับ เป็นเรื่องสามัญ<ref>
{{cite journal | last1 = Browne | first1 = A | last2 = Ahmad | first2 = SS | last3 = Beck | first3 = CR | last4 = Nguyen-Van-Tam | first4 = JS | title = The roles of transportation and transportation hubs in the propagation of influenza and coronaviruses: a systematic review | journal = Journal of Travel Medicine | volume = 23 | issue = 1 | pages = tav002 | date = January 2016 | pmid = 26782122 | doi = 10.1093/jtm/tav002 | pmc = 7539332 | s2cid = 23224351 | url = https://academic.oup.com/jtm/article/23/1/tav002/2635586 }}</ref><ref>
{{cite journal | last1 = Mallapaty | first1 = S | title = What the cruise-ship outbreaks reveal about COVID-19 | journal = Nature | volume = 580 | issue = 7801 | page = 18 | date = April 2020 | pmid = 32218546 | doi = 10.1038/d41586-020-00885-w | bibcode = 2020Natur.580...18M }}</ref>
ดูเหมือนว่า โควิด-19 จะติดต่อได้ในทุกภูมิอากาศ<ref name=WHO_myths>{{cite web | title = Myth busters | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters | website = who.int | publisher = World Health Organization }}</ref>
เพราะมีผลหนักต่อประเทศเขตร้อนหลายประเทศ
ยกตัวอย่างเช่น เมือง[[ดูไบ]] ซึ่งมีอุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ย {{nowrap |28 องศาเซลเซียส}}ตลอดปี และมีสนามบินที่อ้างว่ามีการขนส่งโดยสารนานาประเทศมากที่สุด มีการติดโรคเป็นพัน{{nbsp}}ๆ
== การป้องกัน ==
=== ประสิทธิผลของน้ำยาทำความสะอาดมือ สบู่ต้านแบคทีเรีย ===
[[ไฟล์:Soap in blue dish.JPG|thumb|
การล้างมือด้วยสบู่และน้ำอย่างน้อย {{nowrap |20 วินาที}}เป็นวิธีทำความสะอาดมือซึ่งดีที่สุด
รองลงมาก็คือน้ำยาทำความสะอาดมือที่มี[[แอลกอฮอล์]]อย่างน้อย{{nowrap |ร้อยละ 60}}<ref name=soap/>
]]
ข้ออ้างว่าน้ำยาทำความสะอาดมือฆ่าเพียงแบคทีเรียแต่ไม่ฆ่าไวรัส และดังนั้น จึงไม่มีผลต่อโควิด-19 ได้กระจายไปอย่างกว้างขวางในทวิตเตอร์และสื่อสังคมอื่น{{nbsp}}ๆ
แม้ประสิทธิผลของมันจะขึ้นอยู่กับองค์ประกอบ แต่น้ำยาทำความสะอาดมือโดยมากก็ฆ่าไวรัสโควิด-19<ref>
{{cite web | url = https://www.pedestrian.tv/health/does-hand-sanitiser-sanitizer-kill-coronavirus-antiviral-antibacterial-viral-tweet/ | title = Those Viral Posts Claiming Hand Sanitiser Doesn't Kill Coronavirus Are Wrong & Here's Why | last = Crellin | first = Zac | date = 2020-03-04 | website = Pedestrian.TV | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200305012603/https://www.pedestrian.tv/health/does-hand-sanitiser-sanitizer-kill-coronavirus-antiviral-antibacterial-viral-tweet/ | archive-date = 2020-03-05 | access-date = 2020-03-11}}</ref><ref>
{{cite web | title = COVID-19: Hand sanitizers inactivate novel coronavirus, study finds | url = https://www.medicalnewstoday.com/articles/covid-19-hand-sanitizers-inactivate-novel-coronavirus-study-finds | website = Medical News Today | access-date = 2020-04-27}}</ref>
ดังนั้น จึงแนะนำให้ใช้น้ำยาทำความสะอาดมือ<ref name=WHO_myths />
แม้จะไม่เหมือนกับสบู่คือไม่ได้ผลสำหรับเชื้อโรคทุกอย่าง<ref>{{cite web | title = Show Me the Science - When & How to Use Hand Sanitizer in Community Settings | author = Centers for Disease Control and Prevention | url = https://www.cdc.gov/handwashing/show-me-the-science-hand-sanitizer.html | website = cdc.gov | date = 2020-03-03}}</ref>
ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคสหรัฐแนะนำให้ล้างมือด้วยสบู่และน้ำอย่างน้อย {{nowrap |20 วินาที}} โดยระบุว่าเป็นวิธีทำความสะอาดมือซึ่งดีที่สุดในสถานการณ์โดยมาก
แต่ถ้าไม่มีสบู่และน้ำ น้ำยาทำความสะอาดมือที่มีแอลกอฮอล์อย่างน้อย{{nowrap |ร้อยละ 60}} ก็ใช้แทนได้ ยกเว้นถ้ามองเห็นได้ว่ามือไม่สะอาดหรือมีคราบน้ำมัน<ref name=soap>
{{cite web | title = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/disinfecting-your-home.html | website = Centers for Disease Control and Prevention | date = 2020-02-11}}</ref><ref>
{{cite web | title = When and How to Wash Your Hands | author = Centers for Disease Control | url = https://www.cdc.gov/handwashing/when-how-handwashing.html | website = cdc.gov | date = 2020-04-02}}</ref>
ทั้งศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคสหรัฐและองค์การอาหารและยาสหรัฐต่างก็แนะนำสบู่ธรรมดา
เพราะไม่มีหลักฐานว่า สบู่ต้านแบคทีเรียดีกว่า โดยยังมีหลักฐานที่จำกัดด้วยว่า อาจแย่กว่าในระยะยาว<ref>
{{cite web | author = Center for Drug Evaluation and Research | title = Q&A for Consumers: Hand Sanitizers and COVID-19 | url = https://www.fda.gov/drugs/information-drug-class/qa-consumers-hand-sanitizers-and-covid-19 | website = FDA | date = 2020-04-13}}</ref><ref>
{{cite web | title = Antibacterial Soap? You Can Skip It, Use Plain Soap and Water | url = https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/antibacterial-soap-you-can-skip-it-use-plain-soap-and-water | website = FDA | author = Office of the Commissioner | date = 2019-05-16}}</ref>
=== การใช้หน้ากากในที่สาธารณะ ===
[[ไฟล์:White House Coronavirus Update Briefing (49810101702).jpg|thumb|
ในเดือนกรกฎาคม 2020 หัวหน้าหน่วยงานทางสาธารณสุขสหรัฐคนหนึ่ง (U.S. Surgeon General) กระตุ้นให้คนใส่หน้ากากโดยยอมรับว่า การแก้ความที่รัฐบาลระบุก่อนหน้า (รวมทั้งตนเอง) ว่าหน้ากากไม่ได้ผลสำหรับสาธารณชนเป็นเรื่องยาก<ref>{{cite web | last1 = Quinn | first1 = Melissa | title = Surgeon general says administration "trying to correct" earlier guidance against wearing masks | url = https://www.cbsnews.com/news/coronavirus-surgeon-general-jerome-adams-wearing-masks-face-the-nation/ | website = CBS News | date = 2020-07-12}}</ref>
]]
แม้เจ้าหน้าที่ของประเทศต่าง{{nbsp}}ๆ โดยเฉพาะใน[[เอเชีย]] จะแนะนำให้ใส่หน้ากากในที่สาธารณะ แต่ในภูมิภาคอื่น{{nbsp}}ๆ รัฐบาลก็ให้คำแนะนำที่ขัดแย้งกันเองแล้วสร้างความสับสนแก่ประชาชน<ref name=cnn-amhb>{{cite web | last1 = Griffiths | first1 = James | title = Asia may have been right about coronavirus and face masks, and the rest of the world is coming around | url = https://edition.cnn.com/2020/04/01/asia/coronavirus-mask-messaging-intl-hnk/index.html | website = CNN | date = 2020-04-02}}</ref>
รัฐบาลและสถาบันต่าง{{nbsp}}ๆ เช่น ในสหรัฐ เบื้องต้นไม่สนใจให้สาธารณชนใช้หน้ากาก และมักให้ข้อมูลที่ทำให้เข้าใจผิดหรือไม่สมบูรณ์เกี่ยวกับประสิทธิผลของหน้ากาก<ref name="thenational.scot">
{{cite web | author = Watterson, Andrew | title = Through all the misinformation, what is the truth of wearing face masks? | url = https://www.thenational.scot/news/18385472.misinformation-truth-wearing-face-masks/ | website = The National | date = 2020-04-17}}</ref><ref name="vanityfair.com">
{{cite web | last1 = Frank | first1 = T. A. | title = "I Was Looking at Them in the Wrong Way": Mask Misinformation and the Failure of the Elites | url = https://www.vanityfair.com/news/2020/04/mask-misinformation-and-the-failure-of-the-elites | website = Vanity Fair | date = 2020-04-08}}</ref><ref name=npr-wta>
{{cite web | last1 = Huo | first1 = Jingnan | title = Why There Are So Many Different Guidelines For Face Masks For The Public | url = https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/04/10/829890635/why-there-so-many-different-guidelines-for-face-masks-for-the-public | website = NPR.org | date = 2020-04-10}}</ref>
แต่ก็มีผู้วิเคราะห์ซึ่งระบุเหตุการสื่อความต่อต้านหน้ากากเช่นนี้ว่า เป็นการบริหารการขาดแคลนของหน้ากาก เพราะรัฐบาลไม่ดำเนินการแก้ปัญหาเร็วพอ โดยให้ข้อสังเกตว่า ข้ออ้างเช่นนี้เกินวิทยาศาสตร์และไม่ใช่การโกหกธรรมดา{{nbsp}}ๆ<ref name=npr-wta/><ref>
{{cite web | title = Coronavirus: Abrupt reversals on face mask policy raise new questions | url = https://www.france24.com/en/20200405-coronavirus-abrupt-reversal-on-mask-policy-in-france-and-the-us-raises-new-questions | website = France 24 | date = 2020-04-05}}</ref><ref>
{{cite web | last1 = Walther | first1 = Matthew | title = The noble lie about masks and coronavirus should never have been told | url = https://theweek.com/articles/906647/noble-lie-about-masks-coronavirus-should-never-have-been-told | website = The Week | date = 2020-04-04}}</ref><ref name="nytimes.com">
{{cite web | last1 = Tufekci | first1 = Zeynep | title = Why Telling People They Don't Need Masks Backfired | url = https://www.nytimes.com/2020/03/17/opinion/coronavirus-face-masks.html | website = The New York Times | date = 2020-03-17}}</ref>
ในเดือนกุมภาพันธ์ 2020 หัวหน้าหน่วยงานทางสาธารณสุขสหรัฐ (U.S. Surgeon General) ผู้เป็นวิสัญญีแพทย์คนหนึ่งทวีตว่า "จริง{{nbsp}}ๆ นะพวกคุณ จงหยุดซื้อหน้ากาก เพราะมันไม่มีผลป้องกันสาธารณชนจากการติดไวรัสโคโรนา"
แต่ภายหลังก็ถอยจากจุดยืนนี้เมื่อหลักฐานเพิ่มขึ้นเรื่อย{{nbsp}}ๆ ว่าหน้ากากสามารถกำจัดการติดต่อของไวรัส<ref>
{{cite web | last1 = Allassan | first1 = Fadel | title = "When we learn better, we do better": Surgeon general defends reversal on face mask policy | url = https://www.axios.com/surgeon-general-reversal-face-mask-d385e2d5-42b7-433e-89a6-3584f3e61bf3.html | website = Axios | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200731011403/https://www.axios.com/surgeon-general-reversal-face-mask-d385e2d5-42b7-433e-89a6-3584f3e61bf3.html | archive-date = 2020-07-31 | quote = "Seriously people—STOP BUYING MASKS! They are NOT effective in preventing general public from catching #Coronavirus"}}</ref><ref>
{{cite web | last1 = Madhani | first1 = Aamer | title = What to wear: Feds' mixed messages on masks sow confusion | url = https://apnews.com/26f0cb8ed836a76f0e019357cbea7f58 | website = Associated Press | date = 2020-06-27 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200830154402/https://apnews.com/26f0cb8ed836a76f0e019357cbea7f58 | archive-date = 2020-08-30}}</ref>
อนึ่ง ในวันที่{{nbsp}}12 มิถุนายน 2020 สมาชิกของหน่วยงานเฉพาะกิจไวรัสโคโรนาของทำเนียบขาวคนดังคือ นพ. ([[วิทยาภูมิคุ้มกัน]]) Anthony Fauci ก็ยืนยันว่า คนอเมริกันถูกบอกให้ไม่ใส่หน้ากากตั้งแต่ต้นเพราะหน้ากากขาดแคลน แล้วอธิบายว่าหน้ากากจริง{{nbsp}}ๆ มีผล<ref>
{{cite web | last1 = Jankowicz | first1 = Mia | title = Fauci said US government held off promoting face masks because it knew shortages were so bad that even doctors couldn't get enough | url = https://www.businessinsider.com/fauci-mask-advice-was-because-doctors-shortages-from-the-start-2020-6 | website = Business Insider | date = 2020-06-15 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200916113134/https://www.businessinsider.com/fauci-mask-advice-was-because-doctors-shortages-from-the-start-2020-6 | archive-date = 2020-09-16}}</ref><ref>
{{cite web | last1 = Ross | first1 = Katherine | title = Dr. Fauci Explains Why Public Wasn't Told to Wear Masks When COVID-19 Pandemic Began | url = https://www.thestreet.com/video/dr-fauci-masks-changing-directive-coronavirus | website = TheStreet | date = 2020-06-12}}</ref><ref>
{{cite web | last1 = Kelley | first1 = Alexandra | title = Fauci: why the public wasn't told to wear masks when the coronavirus pandemic began | url = https://thehill.com/changing-america/well-being/prevention-cures/502890-fauci-why-the-public-wasnt-told-to-wear-masks | website = TheHill | language = en | date = 2020-06-16}}</ref><ref>
{{cite web | last1 = McArdle | first1 = Mairead | title = Fauci Confirms Public-Health Experts Downplayed Efficacy of Masks to Ensure They Would Be Available to Health-care Workers | url = https://www.nationalreview.com/news/fauci-confirms-public-health-experts-downplayed-efficacy-of-masks-to-ensure-they-would-be-available-to-healthcare-workers/ | website = National Review | date = 2020-06-16}}</ref>
สำนักข่าวบางแห่งอ้างว่า หลอดผ้าที่นำมาสวมคอให้อุ่น (neck gaiter) เมื่อเอามาใช้แทนหน้ากากเพื่อป้องกันโควิดความจริงแย่กว่าไม่ใส่มันเลย โดยตีความงานศึกษาหนึ่งผิด{{nbsp}}ๆ เพราะเป็นงานศึกษาที่แสดงวิธีการประเมินหน้ากาก และไม่ได้ประเมินประสิทธิภาพของหน้ากากในรูปแบบต่าง{{nbsp}}ๆ<ref name=lam-4>
{{cite web | last1 = Lambert | first1 = Jonathan | title = 4 reasons you shouldn't trash your neck gaiter based on the new mask study | url = https://www.sciencenews.org/article/coronavirus-covid19-neck-gaiters-masks-droplets-study | website = Science News | date = 2020-08-12}}</ref><ref name="ls-syd"/><ref>
{{cite web | last1 = Parker-Pope | first1 = Tara | title = Save the Gaiters! | url = https://www.nytimes.com/2020/08/17/well/live/coronavirus-gaiters-masks.html | website = The New York Times | date = 2020-08-17}}</ref>
งานศึกษายังได้ตรวจดูคนใส่หลอดผ้าที่ว่าซึ่งทำมาจากผ้าผสมโพลีเอสเตอร์และสแปนเด็กซ์เพียงรายเดียว ซึ่งจริง{{nbsp}}ๆ ไม่พอเป็นหลักฐานสนับสนุนข้ออ้างที่สื่อข่าวว่า<ref name="ls-syd">{{cite web | last1 = Saplakoglu | first1 = Yasemin | title = Should you ditch your gaiter as a face mask? Not so fast, scientists say. | url = https://www.livescience.com/coronavirus-neck-gaiters.html | website = Live Science}}</ref>
งานศึกษาพบว่าหลอดผ้าดังว่า ซึ่งทำมาจากวัสดุที่บางและยืดได้ ดูเหมือนจะไม่มีประสิทธิภาพจำกัดละอองน้ำที่คนใส่พ่นออก
ผู้เขียนงานศึกษานี้คนหนึ่งกล่าวว่า ผลที่ได้น่าจะเป็นเพราะ[[วัสดุ]]และไม่ใช่เพราะรูปแบบของผ้า โดยระบุว่า "หน้ากากที่ทำจากผ้าเช่นนั้นน่าจะมีผลเช่นเดียวกัน ไม่ว่าจะอยู่ในรูปแบบใด"<ref>{{cite web | last1 = Krubsack | first1 = Rachel | title = Gaiters getting a bad rap for COVID-19 protection? | url = https://www.jjkeller.com/learn/news/082020/Gaiters-getting-a-bad-rap-for-COVID-19-protection | date = 2020-08-14 | website = J. J. Keller}}</ref>
ผู้ร่วมเขียนงานศึกษานี้อีกคนหนึ่งกล่าวว่า พวกเขาพยายามใช้คำอย่างระมัดระวังแล้วในการสัมภาษณ์ แต่ข่าวที่ออกเบนออกอย่างคุมไม่ได้สำหรับงานศึกษาที่ตรวจสอบเทคนิคการวัด ไม่ใช่ทดสอบหน้ากาก<ref name=lam-4/>
ยังมีข้ออ้างผิด{{nbsp}}ๆ ที่กระจายไปว่า การใช้หน้ากากมีผลเสียต่อสุขภาพ เช่น ลด[[ออกซิเจน]]ใน[[เลือด]]<ref name=cbc-ox>{{cite web | last1 = Bessonov | first1 = Ania | title = Do masks reduce your oxygen levels? Your COVID-19 questions answered | url = https://www.cbc.ca/news/health/masks-oxygen-covid-questions-answered-1.5653404 | website = CBC News | date = 2020-07-18}}</ref>
เพิ่ม[[คาร์บอนไดออกไซด์]]ในเลือด<ref>{{cite web | last1 = Shepherd | first1 = Marshall | title = This Myth About Carbon Dioxide And Masks Is Similar To A Debunked Claim About Climate Change | url = https://www.forbes.com/sites/marshallshepherd/2020/07/01/debunking-2-myths-toxic-coronavirus-masks-and-breathing-warms-the-climate/#21b915530f44 | website = Forbes | date = 2020-07-01}}</ref>
และทำ[[ภูมิคุ้มกัน]]ให้อ่อนแอ<ref>{{cite web | last1 = Forster | first1 = Victoria | title = Wearing A Mask To Protect Against Covid-19 Coronavirus Will Not Weaken Your Immune System | url = https://www.forbes.com/sites/victoriaforster/2020/05/17/no-wearing-a-mask-to-protect-against-covid-19-coronavirus-will-not-weaken-your-immune-system/#40433a707b88 | website = Forbes | date = 2020-05-17}}</ref>
มีข้ออ้างผิด{{nbsp}}ๆ ด้วยว่า หน้ากากก่อ[[ปอดบวด]]ที่ดื้อ[[ยาปฏิชีวนะ]]เพราะกันไม่ให้พ่น[[จุลชีพก่อโรค]]ออกจากร่างกาย<ref>{{cite web | title = Fact check: People have not been developing antibiotic-resistant pneumonia from wearing face masks | url = https://www.reuters.com/article/uk-factcheck-pneumonia/fact-check-people-have-not-been-developing-antibiotic-resistant-pneumonia-from-wearing-face-masks-idUSKCN26E2NA | website = Reuters | date = 2020-09-23}}</ref>
คนต่อต้านไม่ใส่หน้ากากยังใช้ข้ออ้างกำมะลอทางกฎหมายหรือทางสุขภาพเมื่อไม่ยอมใส่หน้ากาก<ref name=dwyer>{{cite web | last1 = Dwyer | first1 = Devin | title = Few medical reasons for not wearing a face mask | url = https://abcnews.go.com/Politics/medical-reasons-wearing-face-mask/story?id=72020929 | website = ABC News | date = 2020-07-30}}</ref>
เช่นอ้างว่ากฎหมายต่อต้านการเลือกปฏิบัติกับคนพิการ (Americans with Disabilities Act) ยกเว้นตนให้ไม่ต้องใส่หน้ากาก แต่กระทรวงยุติธรรมสหรัฐต่อมาโต้ว่า กฎหมาย "ไม่ได้ยกเว้นคนพิการทุกอย่างจากการปฏิบัติตามข้อบังคับเพื่อความปลอดภัยที่เป็นธรรมและจำเป็นต่อการดำเนินการที่ปลอดภัย"<ref>{{cite web | last1 = Brown | first1 = Matthew | title = Fact check: ADA does not provide blanket exemption from face mask requirements | url = https://www.usatoday.com/story/news/factcheck/2020/07/15/fact-check-ada-disability-rights-and-face-mask-requirements/5391830002/ | website = USA TODAY | date = 2020-07-16}}</ref>
กระทรวงยังประกาศเตือนเรื่องการใช้บัตรปลอมที่ "ยกเว้น" ผู้ถือให้ไม่ต้องใส่หน้ากาก โดยระบุว่าเป็นบัตรปลอมซึ่งกระทรวงไม่ได้ออกให้<ref>
{{cite web | last1 = Hanrahan | first1 = Mark | title = Group behind fraudulent 'face mask exempt' cards pledges to keep distributing them, despite website takedown | url = https://abcnews.go.com/US/face-mask-exempt-cards-circulating-online-fraudulent-doj/story?id=71507910 | website = ABC News | date = 2020-06-29}}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.justice.gov/usao-mdnc/pr/covid-19-alert-fraudulent-facemask-flyers | title = COVID-19 ALERT: Fraudulent Facemask Flyers - USAO-MDNC - Department of Justice | date = 2020-06-25 | website = justice.gov | publisher = United States Department of Justice | access-date = 2020-09-21 | location = Greensboro, NC | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200828153747/https://www.justice.gov/usao-mdnc/pr/covid-19-alert-fraudulent-facemask-flyers | archive-date = 2020-08-28 | quote = U.S. Attorney Matthew G.T. Martin of the Middle District of North Carolina today urged the public to be aware regarding fraudulent postings, cards, or flyers on the internet regarding the Americans with Disabilities Act (ADA) and the use of face masks due to the COVID-19 pandemic, many of which include the United States Department of Justice’s seal. "Do not be fooled by the chicanery and misappropriation of the DOJ eagle," said U.S. Attorney Martin. "These cards do not carry the force of law. The ‘Freedom to Breathe Agency,’ or ‘FTBA,’ is not a government agency."}}</ref>
ในวันที่{{nbsp}}31 กรกฎาคม 2020 [[ประธานาธิบดีฟิลิปปินส์]][[โรดรีโก ดูแตร์เต]] กล่าวว่า คนที่ไม่มีเครื่องมือทำความสะอาดอาจใช้[[แก๊สโซลีน]]เป็นน้ำยาฆ่าเชื้อหน้ากากของตน<ref name="DuterteMasks">{{cite news | title = Rodrigo Duterte: 'I'm not joking - clean masks with petrol' | url = https://www.bbc.com/news/world-asia-53605108 | access-date = 2020-08-02 | agency = BBC News | date = 2020-07-31}}</ref>
โดยกล่าวต่อไปว่า "สำหรับคนที่ไม่มีไลซอล ให้จุ่มมันในแก๊สโซลีนหรือ[[น้ำมันดีเซล]]"
เพียงให้หาแก๊สโซลีนแล้วจุ่มมือ (ที่มีหน้ากาก) ลงในนั้น"<ref name="DuterteMasks"/>
โฆษกของเขาต่อมาจึงแก้ความนี้ให้<ref name="DuterteMasks"/>
=== แอลกอฮอล์ (เอทานอลและเมทานอลที่เป็นพิษ) ===
ตรงข้ามกับที่รายงานในบางที่ การดื่ม[[แอลกอฮอล์]]ไม่ได้ป้องกันโควิด-19 และสามารถเพิ่มความเสี่ยงทางสุขภาพทั้งระยะสั้นและยาว<ref name=WHO_myths />
แอลกอฮอล์ที่ใช้ดื่มเป็นชนิด[[เอทานอล]]
แอลกอฮอล์อื่น{{nbsp}}ๆ เช่น [[เมทานอล]] ซึ่งเป็นพิษรุนแรง อาจมีในเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ที่ทำอย่างแย่มาก<ref>{{cite journal | last1 = Beauchamp | first1 = GA | last2 = Valento | first2 = M | title = Toxic Alcohol Ingestion: Prompt Recognition And Management In The Emergency Department | journal = Emergency Medicine Practice | volume = 18 | issue = 9 | pages = 1-20 | date = September 2016 | pmid = 27538060 }}</ref>
อิหร่านมีรายงานเมทานอลเป็นพิษ ซึ่งเกิดจากความเชื่อผิด{{nbsp}}ๆ ว่าการดื่มแอลกอฮอล์จะรักษาหรือป้องกันไวรัสโคโรนา<ref name="independent-methanol" />
เพราะแอลกอฮอล์สำหรับดื่มผิดกฎหมายในอิหร่าน แอลกอฮอล์ที่ทำเองอาจมีเมทานอล<ref name="slate-methanol" />
ตามสื่อข่าวอิหร่านเดือนมีนาคม 2020{{nbsp}}คนเกือบ 300{{nbsp}}คนได้เสียชีวิตและเกินกว่าพันล้มป่วยเพราะเมทานอลเป็นพิษ แต่สำนักข่าวเอพีระบุว่ามีคนตาย 480{{nbsp}}รายและมีคนป่วย 2,850{{nbsp}}คน<ref name="ap-nytimes-methanol" />
จำนวนคนตายเนื่องกับเมทานอลเป็นพิษในอิหร่านได้เพิ่มเป็นเกิน 700{{nbsp}}คนในเดือนเมษายน<ref name="time methanol">{{cite news | title = Over 700 Iranians Dead From Methanol Poisoning Over False Belief the Chemical Cures COVID-19 | url = https://time.com/5828047/methanol-poisoning-iran/ | agency = Associated Press | work = Time | date = 2020-04-27 }}</ref>
เพราะสื่อสังคมอิหร่านกระจายเรื่องจากหนังสือพิมพ์ข่าวแนวตื่นเต้นอังกฤษว่า คนอังกฤษและอื่น{{nbsp}}ๆ หายจากไวรัสโคโรนาด้วย[[เหล้าวิสกี้]]ผสม[[น้ำผึ้ง]]<ref name="independent-methanol" /><ref name=mirror21418662>{{cite news | url = https://www.mirror.co.uk/news/uk-news/coronavirus-first-brit-who-caught-21418662 | title = Coronavirus: British man who caught virus 'beat flu with glass of hot whisky' | work = The Mirror | date = 2020-02-03 }}</ref>
ซึ่งเมื่อรวมข่าวนี้กับการใช้น้ำยาทำความสะอาดมือที่เป็นแอลกอฮอล์ (ปกติเป็นเมทานอล) จึงได้ก่อความเชื่อผิด{{nbsp}}ๆ ว่า การดื่มแอลกอฮอล์แบบเข้มข้นสูงสามารถฆ่าไวรัส<ref name="independent-methanol">
{{cite news | url = https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iran-coronavirus-methanol-drink-cure-deaths-fake-a9429956.html | title = Coronavirus: Hundreds dead in Iran from drinking methanol amid fake reports it cures disease | first = Bel | last = Trew | work = The Independent | date = 2020-03-27 | access-date = 2020-03-27}}</ref><ref name="slate-methanol">
{{cite web | url = https://slate.com/news-and-politics/2020/03/hundreds-die-iran-drinking-bootleg-alcohol-methanol-coronavirus-cure-social-media.html | title = Hundreds Die in Iran From Bootleg Alcohol Being Peddled Online as Fake Coronavirus Remedy | first = Elliot | last = Hannon | work = Slate | date = 2020-03-27 | access-date = 2020-03-28}}</ref><ref name="ap-nytimes-methanol">
{{cite news | url = https://www.nytimes.com/aponline/2020/03/27/world/middleeast/ap-ml-virus-outbreak-iran-a-deadly-drink.html | title = In Iran, False Belief a Poison Fights Virus Kills Hundreds | work = The New York Times | date = 2020-03-27 | access-date = 2020-03-28 | archive-date = 2020-03-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200328174609/https://www.nytimes.com/aponline/2020/03/27/world/middleeast/ap-ml-virus-outbreak-iran-a-deadly-drink.html}}</ref>
มีเหตุการณ์เช่นเดียวกันในตุรกี คือมีคนตุรกี 30{{nbsp}}คนเสียชีวิตเพราะเมทานอลเป็นพิษอาศัยวิธีการรักษาไวรัสโคโรนาที่ผิด{{nbsp}}ๆ<ref name=20200325cnnturk>
{{cite web | url = https://www.cnnturk.com/video/turkiye/9-kisi-daha-saf-alkolden-oldu | title = 9 kişi daha saf alkolden öldü | trans-title = 9 more died from pure alcohol | date = 2020-03-25 | website = CNN Türk | access-date = 2020-03-28 | language = tr}}</ref><ref name=hurriyet41473161>
{{cite web | url = https://www.hurriyet.com.tr/gundem/katil-sahte-alkol-41473161 | title = Katil: Sahte alkol | trans-title = The killer: fake alcohol | date = 2020-03-20 | website = Hürriyet Daily News | last = Aydın | first = Çetin | access-date = 2020-03-28 | language = tr}}</ref>
ใน[[ประเทศเคนยา]] ผู้ว่าการเมือง[[ไนโรบี]]ถูกวิเคราะห์พิจารณาเพราะรวมขวด[[คอนญัก]]เล็ก{{nbsp}}ๆ กับห่อของแจก โดยอ้างผิด{{nbsp}}ๆ ว่า แอลกอฮอล์เป็น "น้ำยาทำความสะอาดคอ" และว่า เพราะผลงานวิจัย จึงเชื่อว่า "แอลกอฮอล์มีบทบาทสำคัญในการฆ่าไวรัสโคโรนา"<ref>
{{cite web | last1 = Feleke | first1 = Bethlehem | title = Kenya governor under fire after putting Hennessy bottles in coronavirus care packages | url = https://edition.cnn.com/2020/04/17/africa/kenya-governor-alcohol-and-coronavirus/index.html | publisher = CNN | date = 2020-04-22}}</ref><ref>
{{cite web | title = The governor of Nairobi is putting Hennessy in residents' coronavirus care packages | url = https://theweek.com/speedreads/909393/governor-nairobi-putting-hennessy-residents-coronavirus-care-packages | website = The Week | date = 2020-04-17}}</ref>
=== ภูมิคุ้มกันของคนกินเจ ===
มีข้ออ้างออนไลน์ที่กระจายไปในอินเดียว่า คนกินเจมีภูมิคุ้มกันไม่ติดเชื้อไวรัสโครนา จนกระทั่งแฮชแท็ก #NoMeat_NoCoronaVirus กลายเป็นเทรนด์ในทวิตเตอร์<ref>{{cite web | access-date = 2020-03-03 | title = 'No Meat, No Coronavirus' Makes No Sense | url = https://thewire.in/health/meat-eating-2019-novel-coronavirus-wuhan-bats-proteins-cattle-climate-cow-vigilantism | website = The Wire | archive-url = https://web.archive.org/web/20200303034133/https://thewire.in/health/meat-eating-2019-novel-coronavirus-wuhan-bats-proteins-cattle-climate-cow-vigilantism | archive-date = 2020-03-03 | url-status = dead}}</ref>
การกินเนื้อไม่มีผลต่อการติดโรคโควิด-19<ref>{{cite web | title = Vegetarian food, Indian immunity won't prevent Covid-19, says Anand Krishnan | url = https://indianexpress.com/article/india/coronavirus-cases-cure-symptoms-precautions-aiims-6314643/ | website = The Indian Express | date = 2020-03-15}}</ref>
รัฐมนตรีของอินเดีย (Fisheries, Dairying and Animal Husbandry) กล่าวว่า ข่าวลือนี้มีผลสำคัญต่อ[[อุตสาหกรรม]] เช่น ลดราคาของไก่เหลือแค่ 1/3 ก่อนการระบาดทั่ว
เขายังอธิบายความพยายามปรับปรุงความสะอาดของโซ่อุปทานเนื้อสัตว์<ref>{{cite news | title = Non-vegetarian food does not cause COVID-19, says Minister | url = https://www.thehindu.com/news/national/non-vegetarian-food-does-not-cause-covid-19-says-minister/article31003791.ece | work = The Hindu | date = 2020-03-06 }}</ref>
=== ศาสนาเป็นเครื่องป้องกัน ===
กลุ่มศาสนาต่าง{{nbsp}}ๆ อ้างการป้องกันเนื่องกับศรัทธาของตน บางกลุ่มไม่ยอมระงับการชุมนุมทางศาสนาที่รวมคนเป็นจำนวนมาก
ในอิสราเอล คนยิว Ultra-Orthodox ตอนแรกไม่ยอมปิดสุเหร่ายิวและโรงเรียนสอนศาสนา โดยไม่สนใจข้อจำกัดของรัฐบาลเพราะ "คัมภีร์[[โทราห์]]จะป้องกันและรักษา"<ref>{{cite news | url = https://www.theguardian.com/world/2020/apr/06/calls-to-seal-off-ultra-orthodox-areas-adds-tension-to-israels-virus-response | title = Calls to seal off ultra-Orthodox areas add to Israel's virus tensions | first = Oliver | last = Holmes | first2 = Quique | last2 = Kierszenbaum | date = 2020-04-06 | work = The Guardian }}</ref>
ซึ่งทำให้เกิดอัตราการติดโรคเป็น 8{{nbsp}}เท่าในบางกลุ่ม<ref>{{cite news | url = https://www.nytimes.com/2020/03/30/world/middleeast/coronavirus-israel-cases-orthodox.html | title = Virus soars among ultra-orthodox Jews as many flout Israel's rules | first = David M. | last = Halbfinger | work = The New York Times | date = 2020-03-30 }}</ref>
กลุ่มเคลื่อนไหวสอนศาสนาอิสลาม Tablighi Jamaat ได้จัดการชุมนุมคนเป็นจำนวนมาก (Ijtema) ใน[[ประเทศมาเลเซีย]] [[อินเดีย]] และ[[ปากีสถาน]]ที่ผู้เข้าร่วมเชื่อว่า[[อัลลอฮ์]]จะป้องกันพวกเขา จึงเพิ่มการติดโควิด-19 เป็นจำนวนมากที่สุดในประเทศเหล่านั้นและอื่น{{nbsp}}ๆ<ref name="NYT mosque">
{{cite news | url = https://uk.reuters.com/article/uk-health-coronavirus-malaysia-mosque/how-mass-pilgrimage-at-malaysian-mosque-became-coronavirus-hotspot-idUKKBN2142V5 | title = How Mass Pilgrimage at Malaysian Mosque Became Coronavirus Hotspot | work = Reuters | date = 2020-03-17 | access-date = 2020-04-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200404204957/https://uk.reuters.com/article/uk-health-coronavirus-malaysia-mosque/how-mass-pilgrimage-at-malaysian-mosque-became-coronavirus-hotspot-idUKKBN2142V5 | archive-date = 2020-04-04 | url-status = live }}</ref><ref name="pakistan tablighi">
{{cite news | date = 2020-03-26 | title = 'God Will Protect Us': Coronavirus Spreads Through an Already Struggling Pakistan | work = The New York Times | url = https://www.nytimes.com/2020/03/26/world/asia/pakistan-coronavirus-tablighi-jamaat.html}}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.hindustantimes.com/india-news/1-445-out-of-4-067-covid-19-cases-linked-to-tablighi-jamaat-health-ministry/story-eK8oimpTN6qCZcnUAYlrDN.html | title = 1445 out of 4067 Covid-19 cases linked to Tablighi Jamaat: Health Ministry | work = Hindustan Times }}</ref>
ในนคร[[โกม]] [[อิหร่าน]] หัวหน้าของสถานบูชา Fatima Masumeh Shrine สนับสนุนให้ผู้แสวงบุญมาเยี่ยมแม้จะมีผู้ร้องให้ปิด โดยอ้างว่า เราพิจารณาสถานบูชาแห่งนี้เป็นสถานศักดิ์สิทธิ์ที่รักษา<ref>{{cite news | url = https://www.middleeastmonitor.com/20200227-iran-cleric-encourages-visitors-to-qom-religious-sites-despite-coronavirus-fears/ | title = Iran cleric encourages visitors to Qom religious sites, despite coronavirus fears | date = 2020-02-27 | work = Middle East Monitor | access-date = 2020-03-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200303165907/https://www.middleeastmonitor.com/20200227-iran-cleric-encourages-visitors-to-qom-religious-sites-despite-coronavirus-fears/ | archive-date = 2020-03-03 | url-status = live }}</ref>
ในเกาหลีใต้โบสถ์ River of Grace Community Church ใน[[จังหวัดคย็องกี]]ได้แพร่ไวรัสหลังจากพ่นน้ำเกลือใส่ปากสมาชิกเพราะเชื่อว่าจะฆ่าไวรัส<ref>{{cite news | url = https://www.independent.co.uk/news/world/asia/coronavirus-salt-water-cure-spray-south-korea-church-covid-19-a9404856.html | title = Coronavirus: Nearly 50 church goers infected in South Korea after spraying salt water 'cure' | first = Conrad | last = Duncan | date = 2020-03-16 | work = The Independent }}</ref>
ส่วนโบสต์ Shincheonji Church of Jesus ในนครบาล[[แทกู]]ที่ผู้นำอ้างว่า ไม่มีศาสนิกชนของโบสถ์ผู้ติดเชื้อในเดือนกุมภาพันธ์ในขณะที่คนเป็นร้อย{{nbsp}}ๆ กำลังเสียชีวิตในอู่ฮั่น ต่อมาจึงก่อการติดโรคซึ่งกระจายไปมากสุดในประเทศ<ref>
{{cite news | url = https://www.nytimes.com/2020/03/10/world/asia/south-korea-coronavirus-shincheonji.html | title = 'Proselytizing Robots': Inside South Korean Church at Outbreak's Center | date = 2020-03-10 | work = The New York Times }}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-51695649 | title = Coronavirus: South Korea sect leader to face probe over deaths | date = 2020-03-02 | work = BBC }}</ref>
ใน[[ประเทศแทนซาเนีย]] ประธานาธิบดีประเทศแทนที่จะห้ามการชุมนุมกันทางศาสนา กลับกระตุ้นให้ผู้มีศรัทธาไปยังโบสต์และมัสยิดโดยเชื่อว่าจะช่วยป้องกันพวกเขา
เขากล่าวว่า ไวรัสโคโรนาเป็น[[ซาตาน]] ดังนั้น "จึงไม่สามารถรอดชีวิตในพระกายของ[[พระคริสต์]] มันจะไหม้ไป" (โดยพระกายของพระคริสต์หมายถึงโบสถ์)<ref>
{{cite news | url = https://www.wsj.com/articles/tanzanias-leader-urges-people-to-worship-in-throngs-against-coronavirus-11586347200 | title = Tanzania's Leader Urges People to Worship in Throngs Against Coronavirus | first1 = Nicholas | last1 = Bariyo | first2 = Joe | last2 = Parkinson | date = 2020-04-08 | work = The Wall Street Journal }}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-52010868 | title = Coronavirus: Why Ghana has gone into mourning after mass funeral ban | date = 2020-03-26 | work = BBC }}</ref>
ใน[[ประเทศโซมาเลีย]] มี[[เทพนิยาย]]ที่กำลังกระจายไปและอ้างว่า คนมุสลิมมีภูมิคุ้มกันต่อไวรัส<ref>{{cite news | last1 = Hujale | first1 = Moulid | title = Ramadan in Somalia: fears coronavirus cases will climb as gatherings continue | url = https://www.theguardian.com/global-development/2020/apr/22/ramadan-in-somalia-fears-coronavirus-cases-will-climb-as-gatherings-continue | access-date = 2020-04-23 | work = The Guardian | date = 2020-04-22}}</ref>
แม้จะเกิดเหตุการณ์ระบาดทั่ว ในวันที่{{nbsp}}9 มีนาคม โบสถ์แห่งกรีซ (Church of Greece) ประกาศว่า [[พิธีมหาสนิทศักดิ์สิทธิ์]] ซึ่งผู้ที่ไปโบสถ์จะกินขนมปังชุ่มด้วย[[ไวน์]]จากถ้วยเดียวกัน จะทำพิธีเช่นเดียวกันต่อไป<ref name="Reuters 9 March">{{cite news | first1 = Michele | last1 = Kambas | first2 = George | last2 = Georgiopoulos | title = In era of coronavirus, Greek church says Holy Communion will carry on | work = Reuters | date = 2020-03-09 | url = https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-greece-church-idUSKBN20W2N1 | access-date = 2020-03-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200312174830/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-greece-church-idUSKBN20W2N1 | archive-date = 2020-03-12 | url-status = live }}</ref>
สภาสงฆ์ของโบสถ์กล่าวว่า พิธี "ไม่อาจเป็นเหตุของการกระจายโรค" โดยมีผู้นำที่กล่าวว่า ไวน์ไม่มีโทษเพราะเป็นเลือดเนื้อของพระคริสต์ และว่า "คนที่ไปยังพิธีมหาสนิทศักดิ์สิทธิ์กำลังก้าวเข้าไปหาพระเจ้า ผู้มีอำนาจในการรักษา"<ref name="Reuters 9 March" />
ดังนั้น โบสถ์จึงปฏิเสธการจำกัดไม่ให้คนคริสต์เข้าพิธีนี้<ref name=dw52742226>{{cite web | publisher = Deutsche Welle | title = Inside Europe: Greek Orthodox Church weighs in on coronavirus | date = 2020-03-13 | url = https://www.dw.com/en/inside-europe-greek-orthodox-church-weighs-in-on-coronavirus/av-52742226 | access-date = 2020-03-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200318181239/https://www.dw.com/en/inside-europe-greek-orthodox-church-weighs-in-on-coronavirus/av-52742226 | archive-date = 2020-03-18 | url-status = live}}</ref>
ซึ่งมีคนหลายกลุ่มที่เห็นด้วยรวมทั้งผู้สอนศาสนา<ref name="Brzozowski Michalopoulos 2020">{{cite web | last1 = Brzozowski | first1 = Alexandra | last2 = Michalopoulos | first2 = Sarantis | title = Catholics take measures against coronavirus while Greek Orthodox Church 'prays' | website = euractiv.com | date = 2020-03-09 | url = https://www.euractiv.com/section/health-consumers/news/catholics-take-measures-against-coronavirus-while-greek-orthodox-church-prays/ | access-date = 2020-03-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200318181234/https://www.euractiv.com/section/health-consumers/news/catholics-take-measures-against-coronavirus-while-greek-orthodox-church-prays/ | archive-date = 2020-03-18 | url-status = live }}</ref>
นักการเมือง และบุคลากรทางแพทย์<ref name="Brzozowski Michalopoulos 2020" /><ref name="ref 1">{{cite web | url = https://www.heise.de/tp/features/Corona-Panik-nur-fuer-Unglaeubige-4678649.html | title = Corona-Panik nur für Ungläubige? | trans-title = Corona panic only for unbelievers? | last = Aswestopoulos | first = Wassilis | website = heise online | language = de | access-date = 2020-03-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200310205222/https://www.heise.de/tp/features/Corona-Panik-nur-fuer-Unglaeubige-4678649.html | archive-date = 2020-03-10 | url-status = live}}</ref>
ส่วนสมาคมแพทย์โรงพยาบาลแห่งกรีซวิจารณ์บุคลากรแพทย์เหล่านั้นเพราะเอาความเชื่อขึ้นหน้าวิทยาศาสตร์<ref name="Brzozowski Michalopoulos 2020" />
แต่ก็มีแพทย์กรีกผู้หนึ่งที่ตีพิมพ์งานทบทวนวรรณกรรมซึ่งอ้างว่า การแพร่โรคติดต่อในพิธีมหาสนิทศักดิ์สิทธิ์ไม่เคยเกิด
แต่ข้อถกเถียงนี้ก็เท่ากับแบ่งพวกทางสังคม การเมือง และผู้ชำนาญการทางแพทย์ของกรีซ<ref>{{Cite journal | doi = 10.7759/cureus.8741 | title = Holy Communion and Infection Transmission: A Literature Review | date = 2020-06-21 }}<!-- Anyfantakis D (21 June 2020) Holy Communion and Infection Transmission: A Literature Review. Cureus 12(6): e8741. doi:10.7759/cureus.8741 --></ref>
=== โคเคน ===
[[ยาเสพติด]]คือ [[โคเคน]] ไม่ได้ช่วยป้องกันโควิด-19
มีทวีตหลายบทความที่อ้างว่า การสูดโคเคนจะฆ่าเชื้อไวรัสโคโรนาในช่องจมูก โดยข้อความได้กระจายไปทั่ว[[ยุโรป]]และ[[แอฟริกา]]
กระทรวงสุขภาพฝรั่งเศสจึงได้ประกาศหักล้างข้ออ้างเท็จนี้ว่า "ไม่เลย โคเคน'''''ไม่ได้'''''ป้องกันโควิด-19
มันเป็นยาเสพติดซ่งก่อผลข้างเคียงที่รุนแรงและเป็นอันตรายต่อสุขภาพ"
[[องค์การอนามัยโลก]]ก็หักล้างข้ออ้างนี้ด้วย<ref>{{cite web | url = https://www.pedestrian.tv/news/french-government-cocaine-coke-coronavirus-hoax/ | title = Sorry to the French People Who Thought Cocaine Would Protect Them From Coronavirus | last = Crellin | first = Zac | website = Pedestrian.TV | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200311082415/https://www.pedestrian.tv/news/french-government-cocaine-coke-coronavirus-hoax/ | archive-date = 2020-03-11 | url-status = live | date = 2020-03-09}}</ref>
=== การพ่นยาฆ่าเชื้อจากเฮลิคอปเตอร์ ===
ในประเทศ[[เอเชีย]]บางประเทศ มีการอ้างว่า ควรจะอยู่บ้านในวันที่[[เฮลิคอปเตอร์]]พ่น "ยาฆ่าโควิด-19" เหนือบ้านและอาคาร
ไม่เคยมีการพ่นยาเช่นนี้ ไม่มีแผนการ และจนถึงเดือนกรกฎาคม 2020 ก็ยังไม่มียาเพื่อใช้ในการนี้<ref name=20200326afpA>
{{cite news | title = False claim circulates online that certain countries in Asia are using helicopters to spray 'COVID-19 disinfectant' | url = https://factcheck.afp.com/false-claim-circulates-online-certain-countries-asia-are-using-helicopters-spray-covid-19 | access-date = 2020-04-03 | work = AFP Fact Check | date = 2020-03-26 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200330085147/https://factcheck.afp.com/false-claim-circulates-online-certain-countries-asia-are-using-helicopters-spray-covid-19 | archive-date = 2020-03-30}}</ref><ref name=20200320afp>
{{cite news | title = Indian authorities refute 'fake' advisory which claimed disinfectant would be sprayed across India to tackle COVID-19 | url = https://factcheck.afp.com/indian-authorities-refute-fake-advisory-which-claimed-disinfectant-would-be-sprayed-across-india | access-date = 2020-04-03 | work = AFP Fact Check | date = 2020-03-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200408121452/https://factcheck.afp.com/indian-authorities-refute-fake-advisory-which-claimed-disinfectant-would-be-sprayed-across-india | archive-date = 2020-04-08}}</ref>
=== แรงสั่น ===
ในอินเดีย สื่อได้หักล้างแนวคิดว่าแรงสั่นจากการตบมือในเคอร์ฟิวชานาตา (เคอร์ฟิวประชาชน) จะฆ่าไวรัส<ref name=thenewsminute120844>{{cite news | url = https://www.thenewsminute.com/article/mohanlal-many-others-share-fake-info-clapping-may-kill-virus-pib-debunks-120844 | access-date = 2020-03-22 | work = thenewsminute.com | title = Mohanlal, many others share fake info that 'clapping may kill virus', PIB debunks}}</ref>
นักแสดง[[อมิตาภ พัจจัน]]ถูกตำหนิอย่างรุนแรงสำหรับทวีตของเขาบทความหนึ่ง ซึ่งอ้างว่าแรงสั่นจากการตบมือและการเป่าหอยสังค์โดยเป็นส่วนของเคอร์ฟิวชานาตาในวันอาทิตย์จะลดหรือทำลายฤทธิ์ของไวรัสโคโรนาเพราะมันเป็นคืนมืดที่สุดของเดือน (Amavasya)<ref>{{cite news | title = Amitabh Bachchan deletes post on 'clapping vibrations destroy virus potency' after being called out | url = https://trib.al/Bcqp2dp | work = The Hindu | date = 2020-03-23 }}</ref>
=== อาหาร ===
ในอินเดีย ข่าวปลอมได้กระจายไปว่า องค์การอนามัยโลกเตือนไม่ให้กิน[[กะหล่ำปลี]]เพื่อป้องกันการติดโรค ซึ่งจริง{{nbsp}}ๆ ไม่มีการเตือนเช่นนี้<ref name=20200331afp>{{cite news | title = WHO did not warn against eating cabbage during the COVID-19 pandemic | url = https://factcheck.afp.com/who-did-not-warn-against-eating-cabbage-during-covid-19-pandemic | access-date = 2020-04-03 | work = AFP Fact Check | date = 2020-03-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200402070033/https://factcheck.afp.com/who-did-not-warn-against-eating-cabbage-during-covid-19-pandemic | archive-date = 2020-04-02}}</ref>
ข้ออ้างว่า ผลอันเป็นพิษของต้น ''Datura'' (พืชประเภทลำโพงและมะเขือบ้า) สามารถช่วยป้องกันโควิด-19 ทำให้คน 11{{nbsp}}คนต้องเข้า รพ.
เพราะได้กินผลไม้ตามคำแนะนำของวิดีโอใน[[ติ๊กต็อก]]ที่กระจายข้อมูลเท็จเกี่ยวกับวิธีป้องกันโควิด-19<ref name=thenewsminute122136>
{{cite news | title = 11 in AP hospitalised after following TikTok poisonous 'remedy' for COVID-19 | url = https://www.thenewsminute.com/article/11-ap-hospitalised-after-following-tiktok-poisonous-remedy-covid-19-122136 | access-date = 2020-04-09 | work = thenewsminute.com}}</ref><ref name=thehindu31282688>
{{cite news | last1 = Reporter | first1 = Staff | title = Twelve taken ill after consuming 'coronavirus shaped' datura seeds | url = https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/twelve-taken-ill-after-consuming-coronavirus-shaped-datura-seeds/article31282688.ece | access-date = 2020-04-09 | work = The Hindu | date = 2020-04-07 }}</ref>
== ข้อมูลผิดเกี่ยวกับวัคซีน ==
=== บทบาทของเอ็มอาร์เอ็นเอ ===
{{ข้อมูลเพิ่มเติม |วัคซีนอาร์เอ็นเอ}}
การใช้วัคซีนเอ็มอาร์เอ็นเอป้องกันโควิด-19 ได้เป็นเรื่องสร้างข้อมูลเท็จที่กระจายไปตามสื่อสังคม โดยอ้างผิด{{nbsp}}ๆ ว่า วัคซีนอาร์เอ็นเอจะเปลี่ยน[[ดีเอ็นเอ]]ของคนที่ได้รับ<ref name=bunk>{{cite news | publisher = BBC | type = Reality Check | title = Vaccine rumours debunked: Microchips, 'altered DNA' and more | last1 = Carmichael | first1 = F | last2 = Goodman | first2 = J | url = https://www.bbc.co.uk/news/54893437 | date = 2020-12-02}}</ref>
ใน [[รพ.]] [[รัฐวิสคอนซิน]] (สหรัฐ) [[เภสัชกร]]คนหนึ่งได้อ้างทฤษฎีสมคบคิดนี้ เมื่อจงใจเอาขวดวัคซีน 57{{nbsp}}ขวดออกจากตู้แช่แข็งในเดือนธันวาคม 2020 แล้วต่อมาถูกดำเนินคดีด้วยข้อหาอาญาฐานก่ออันตรายอย่างสะเพร่าและก่อความเสียหายต่อทรัพย์สิน<ref>{{cite news | last1 = Almasy | first1 = Steve | last2 = Moshtaghian | first2 = Artemis | title = Wisconsin pharmacist who left vials out believed vaccine could harm people and change their DNA, police say | url = https://www.cnn.com/2021/01/04/us/wisconsin-pharmacist-vaccine-vials-court-hearing/index.html | access-date = 2021-01-05 | publisher = CNN | date = 2021-01-04 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210105034938/https://www.cnn.com/2021/01/04/us/wisconsin-pharmacist-vaccine-vials-court-hearing/index.html | archive-date = 2021-01-05}}</ref>
=== ความเป็นหมัน ===
นักการเมืองและแพทย์ชาวเยอรมัน (Wolfgang Wodarg) บวกกับอดีตพนักงานบริษัทไฟเซอร์ (Michael Yeadon) ได้กระจายข่าวเท็จที่อ้างว่า [[วัคซีนโควิด-19]] ทำหญิงให้เป็นหมัน
แพทย์นักวิจารณ์กลุ่มคนต่อต้านวัคซีนคนหนึ่ง (David Gorski) เขียนว่า "ที่น่าเศร้าก็คือ คู่ที่ไร้ความคิดสร้างสรรค์นี้กำลังเติมเชื้อให้แก่ความกลัวที่มีอยู่แล้วว่า วัคซีนโควิด-19 ใหม่{{nbsp}}ๆ จะทำให้หญิงเป็นหมัน และกำลังทำการเช่นนี้อาศัยเรื่องเหลวไหลที่คิดเอา"<ref name=sbm/>
=== วัคซีนโปลิโอเป็นพาหะของโควิด-19 ===
สื่อสังคมใน[[ประเทศแคเมอรูน]]กระจายทฤษฎีสมคบคิดว่า [[วัคซีนโปลิโอ]]มี[[โคโรนาไวรัส]] ทำให้การกำจัดโรคโปลิโอยุ่งยากขึ้นนอกเหนือไปจากปัญหาทาง[[โลจิสติกส์]]และ[[เงินทุน]]ที่มีอยู่แล้วเนื่องกับการระบาดทั่ว<ref>{{Cite web | url = https://www.washingtonpost.com/world/polio-was-almost-eradicated-then-came-the-coronavirus-then-came-a-threat-from-president-trump/2020/05/15/ed9d26fe-831c-11ea-81a3-9690c9881111_story.html | title = Polio was almost eradicated. Then came the coronavirus. Then came a threat from President Trump. | first1 = Emily | last1 = Rauhala | first2 = Danielle | last2 = Paquette | first3 = Susannah | last3 = George | via = www.washingtonpost.com}}</ref>
=== อัมพาตแบบเบลล์ ===
มีการกระจ่ายข่าวเท็จไปทางสื่อสังคมว่า[[วัคซีนโควิด-19]] [[tozinameran]] (ของบริษัท[[ไฟเซอร์]]-ไบโอเอ็นเทค) ก่อ[[อัมพาตแบบเบลล์]]
แม้จะจริงว่าในช่วงการทดลอง อาสาสมัคร 4{{nbsp}}คนใน 22,000{{nbsp}}คนเกิดอัมพาตแบบเบลล์ แต่องค์การอาหารและยาสหรัฐก็ให้ข้อสังเกตว่า "ความถี่การเกิดอัมพาตแบบเบลล์ที่รายงานในกลุ่มได้วัคซีนสอดคล้องกับอัตราการเกิดโรคที่คาดหวังได้ในกลุ่มประชากรทั่วไป"<ref name=bells>{{cite web | publisher = Snopes | url = https://www.snopes.com/fact-check/covid-vaccine-bells-palsy/ | title = Did 4 COVID-19 Vaccine Trial Patients Develop Bell's Palsy? | author = Dan Evon | date = 2020-12-10}}</ref>
=== การเพิ่มฤทธิ์ของไวรัสอาศัยสารภูมิต้านทาน ===
[[การเร่งโดยอาศัยแอนติบอดี|การเพิ่มฤทธิ์ของไวรัสอาศัยสารภูมิต้านทาน]] (Antibody-dependent enhancement ตัวย่อ ADE) เป็นปรากฏการณ์ที่สารภูมิต้านทานที่มีอยู่ทำให้ไวรัสสามารถติดเซลล์บางอย่างได้มากขึ้น
แม้ ADE จะพบในการทดลองวัคซีนไวรัสโคโรนากับสัตว์ แต่จนถึงปลยเดือนธันวาคม 2020 ก็ยังไม่พบในการทดลองกับมนุษย์
แต่นักต่อต้านวัคซีนก็อ้าง ADE อย่างผิด{{nbsp}}ๆ ว่าเป็นเหตุผลให้เลี่ยงวัคซีนโควิด-19<ref name=sbm>
{{cite web | publisher = Science-Based Medicine | author = Gorski DH | title = It was inevitable that antivaxxers would claim that COVID-19 vaccines make females infertile | url = https://sciencebasedmedicine.org/it-was-inevitable-that-antivaxxers-would-claim-that-covid-19-vaccines-make-females-infertile/ | date = 2020-12-14}}</ref><ref>
{{cite web | publisher = Health Feedback | url = https://healthfeedback.org/claimreview/no-evidence-that-covid-19-vaccines-cause-more-severe-disease-antibody-dependent-enhancement-has-not-been-observed-in-clinical-trials/ | date = 2020-11-27 | type = Fact check | title = No evidence that COVID-19 vaccines cause more severe disease; antibody-dependent enhancement has not been observed in clinical trials | editor = Teoh F}}</ref>
=== การอ้างว่ามีวัคซีนก่อนจะมีจริง{{nbsp}}ๆ ===
มีโพสต์ทางสื่อสังคมหลายบทความที่สนับสนุนทฤษฎีสมคบคิดว่า ในระยะต้น{{nbsp}}ๆ ของการรบาดทั่ว มีคนรู้ถึงไวรัสนี้อยู่แล้ว และวัคซีนต้านไวรัสก็มีแล้ว
แต่เว็บไซต์เช็คความจริง PolitiFact และ FactCheck.org ระบุว่า ไม่มีวัคซีนโควิด-19 ในช่วงนั้น
[[สิทธิบัตร]]ลำดับยีนและวัคซีนที่อ้างกันต่าง{{nbsp}}ๆ ก็เป็นสิทธิบัตรเกี่ยวกับสายพันธุ์ไวรัสโครโรนาอื่น{{nbsp}}ๆ เช่น [[ซาร์ส]]<ref name=20200123politifact>
{{cite web | url = https://www.politifact.com/factchecks/2020/jan/23/facebook-posts/there-outbreak-china-wuhan-coronavirus-there-not-v/ | title = No, there is no vaccine for the Wuhan coronavirus | first = Tom | last = Kertscher | website = Politifact | date = 2020-01-23 | access-date = 2020-02-07 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200207133056/https://www.politifact.com/factchecks/2020/jan/23/facebook-posts/there-outbreak-china-wuhan-coronavirus-there-not-v/ | archive-date = 2020-02-07 | url-status = live }}</ref><ref name="20200124factcheckA">
{{cite web | last = McDonald | first = Jessica | date = 2020-01-24 | title = Social Media Posts Spread Bogus Coronavirus Conspiracy Theory | url = https://www.factcheck.org/2020/01/social-media-posts-spread-bogus-coronavirus-conspiracy-theory/ | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206102802/https://www.factcheck.org/2020/01/social-media-posts-spread-bogus-coronavirus-conspiracy-theory/ | archive-date = 2020-02-06 | access-date = 2020-02-10 | work = Factcheck.org }}</ref>
[[องค์การอนามัยโลก]]รายงานว่า จนถึงวันที่{{nbsp}}5 กุมภาพันธ์ 2020 แม้จะมีรายงานข่าวว่ากำลังค้นพบยาใหม่{{nbsp}}ๆ แต่ก็ยังไม่มีการรักษาที่ได้ผล<ref name=":16">{{Cite news | url = https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6 | title = WHO: 'no known effective' treatments for new coronavirus | date = 2020-02-05 | work = Reuters | access-date = 2020-02-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200205155653/https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6 | archive-date = 2020-02-05 | url-status = live }}</ref>
รวมทั้ง[[ยาปฏิชีวนะ]]และ[[สมุนไพร]]<ref name=aljazeera2002020934>{{cite news | title = Dispelling the myths around the new coronavirus outbreak | url = https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/02/dispelling-myths-coronavirus-outbreak-200202093426388.html | access-date = 2020-02-08 | publisher = Al Jazeera | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206033735/https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/02/dispelling-myths-coronavirus-outbreak-200202093426388.html?utm_source=website&utm_medium=article_page&utm_campaign=read_more_links | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live }}</ref>
ในเฟซบุ๊ก โพสต์หนึ่งที่กระจายไปทั่วในเดือนเมษายน 2020 อ้างว่า เด็ก[[เซเนกัล]] 7{{nbsp}}คนได้เสียชีวิตเพราะวัคซีนโควิด-19
แต่ก็ยังไม่มีวัคซีนเช่นนั้นที่อนุมัติให้ใช้ในมนุษย์ แม้จะมีบ้างที่กำลัง[[ทดลองทางคลินิก]]อยู่<ref name=20200408afp>{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/senegalese-children-did-not-die-coronavirus-vaccine-which-does-not-yet-exist | title = Senegalese children did not die from a coronavirus vaccine (which does not yet exist) | date = 2020-04-08 | website = AFP Fact Check}}</ref>
=== มีชิ้นส่วนทารกแท้งในวัคซีน ===
ในเดือนพฤศจิกายน 2020 มีข้ออ้างที่กระจายไปใน[[เว็บ]]ว่า [[วัคซีนโควิด-19]] [[AZD1222]] ของ[[มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด]]และบริษัท[[แอสตราเซเนกา]]มี[[เนื้อเยื่อ]]จากทารกในครรภ์ที่ถูกทำแท้ง
แม้จะจริงว่าสายพันธุ์เซลล์ที่ใช้พัฒนาวัคซีนสืบสายมาจากเซลล์ของเด็กที่ถูกทำแท้งในปี{{nbsp}}1970 แต่วัคซีนก็ไม่มีโมเลกุลเช่นนี้เลย<ref name=fetus>
{{cite web | website = Snopes | title = Does AstraZeneca's COVID-19 Vaccine Contain Aborted Fetal Cells? | url = https://www.snopes.com/fact-check/astrazeneca-covid-vaccine-fetal/ | date = 2020-12-02 | author = Kasprak, Alex }}</ref><ref>
{{cite web | publisher = AstraZeneca | url = https://www.astrazeneca.com/what-science-can-do/topics/technologies/innovating-production-and-manufacture-to-meet-the-challenge-of-covid-19.html | title = Innovating Production and Manufacture to meet the Challenge of COVID-19 | date = November 2020}}</ref>
== การรักษาผิด{{nbsp}}ๆ ==
<!--เผื่ออนาคต {{บทความหลัก |List of unproven methods against COVID-19}} -->
มีโพสต์ในสื่อสังคมมากมายที่กระจายไปทั่วเกี่ยวกับวิธีการป้องกันรักษาโคโรนาไวรัสที่ไม่มีมูลฐานความจริง
บางอย่างเป็นเล่ห์โกง บางอย่างเป็นอันตรายและไม่ถูกสุขภาพ<ref name=WHO_myths /><ref>{{cite news | last1 = Taylor | first1 = Andrew | title = Social media awash with fake treatments for coronavirus | url = https://www.smh.com.au/national/social-media-awash-with-fake-treatments-for-coronavirus-20200326-p54e9q.html | work = The Sydney Morning Herald | date = 2020-03-28 }}</ref>
=== โรงพยาบาล ===
คนอนุรักษ์นิยมคนดังต่าง{{nbsp}}ๆ ใน[[สหรัฐ]] (เช่น Richard Epstein)<ref>{{Cite web | url = https://www.thenation.com/article/politics/epstein-trump-coronavirus-crackpot/ | title = All the President's Crackpots | first = Jeet | last = Heer | date = 2020-03-30 | via = www.thenation.com}}</ref>
ระบุว่าการระบาดทั่วไม่ได้แพร่หลายขนาดนั้นจริง{{nbsp}}ๆ เป็นการกล่าวเกินจริงเพื่อโจมตีประธานาธิบดีสหรัฐ[[ดอนัลด์ ทรัมป์]]
โดยมีบางคนผู้ชี้ที่จอดรถของ [[รพ.]] ที่ว่าง{{nbsp}}ๆ ว่าเป็นหลักฐานแสดงว่าการติดโรคเป็นเรื่องเกินจริง
ถึงที่จอดรถจะว่างก็จริง แต่ รพ. ในทั้ง[[นครนิวยอร์ก]]และเมืองอื่น{{nbsp}}ๆ มีคนเป็นพัน{{nbsp}}ๆ ต้องเข้า รพ.<ref name=20200401nationalobserver>{{cite web | url = https://www.nationalobserver.com/2020/04/01/analysis/right-wing-conspiracy-theories-go-mainstream-amid-mounting-covid-19-death-toll | title = Right-wing conspiracy theories go mainstream amid mounting COVID-19 death toll | first = Caroline | last = Orr | date = 2020-04-01 | website = National Observer | access-date = 2020-04-02 }}</ref>
=== สมุนไพร ===
สื่อระดับชาติและที่พรรคคอมมิวนิสตจีนเป็นเจ้าของต่าง{{nbsp}}ๆ ได้โฆษณาอย่างหนักเรื่อง "งานวิจัยข้ามคืน" ของสถาบันไวรัสวิทยาอู่ฮั่นและของวิทยาศาสตร์บัณฑิตยสถานแห่งจีนเกี่ยวกับ
สูตรยาสมุนไพรจีนผสม ({{lang |zh-Latn|shuanghuanglian}}) ซึ่งทำให้เกิดการกวาดซื้อยาประเภทนี้<ref>{{cite news | last1 = Wee | first1 = Sui-Lee | title = In Coronavirus, China Weighs Benefits of Buffalo Horn and Other Remedies | url = https://www.nytimes.com/2020/02/05/world/asia/coronavirus-traditional-chinese-medicine.html | work = The New York Times | date = 2020-02-05 | access-date = 2020-02-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206125038/https://www.nytimes.com/2020/02/05/world/asia/coronavirus-traditional-chinese-medicine.html | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live}}</ref>
ส่วนประธานาธิบดีของ[[ประเทศมาดากัสการ์]] [[แอนดรี ราโจเอลินา]] เริ่มทำและโฆษณาเครื่องดื่มสมุนไพรที่ทำจากพืช[[สกุล (ชีววิทยา)|สกุล]] ''Artemisia'' โดยอ้างว่าเป็นยามหัศจรรย์ที่สามารถรักษาและป้องกันโรคโควิด-19 แม้จะไม่มีหลักฐานทางการแพทย์ใด{{nbsp}}ๆ เลย
แล้วส่งออกไปยังประเทศแอฟริกาหลายประเทศ<ref name="madagascar">
{{cite news | date = 2020-05-05 | title = Covid-19 in Madagascar: The president's controversial 'miracle cure' | publisher = France 24 | url = https://www.france24.com/en/20200505-covid-19-in-madagascar-the-president-s-controversial-miracle-cure}}</ref><ref>
{{cite news | url = https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-52374250 | title = Coronavirus: Caution urged over Madagascar's 'herbal cure' | date = 2020-04-22 | work = BBC}}</ref>
=== วิตามิน ===
ในช่วง[[การระบาดทั่วของโควิด-19]] ผู้ขายวิตามินซีได้รับจดหมายเตือนจากองค์การอาหารและยาสหรัฐมากกว่าผู้ขายยากลางบ้านประเภทอื่น{{nbsp}}ๆ<ref>{{cite journal | last1 = Bramstedt | first1 = KA | title = Unicorn Poo and Blessed Waters: COVID-19 Quackery and FDA Warning Letters | journal = Ther Innov Regul Sci | date = October 2020 | pmid = 33001378 | pmc = 7528445 | doi = 10.1007/s43441-020-00224-1 }}</ref>
มีข้ออ้างในสื่อสังคมประเทศไทยว่า อาหารเสริมคือ[[วิตามินดี]]สามารถช่วงป้องกันโคโรนาไวรัส<ref name=20200227afp>{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/health-experts-say-there-no-evidence-vitamin-d-effective-preventing-novel-coronavirus-infection | title = Health experts say there is no evidence vitamin D is effective in preventing novel coronavirus infection | date = 2020-02-27 | website = AFP Fact Check | access-date = 2020-04-09 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20201016132833/https://factcheck.afp.com/health-experts-say-there-no-evidence-vitamin-d-effective-preventing-novel-coronavirus-infection | archive-date = 2020-10-16}}</ref>
ศูนย์[[เวชปฏิบัติอิงหลักฐาน]]ที่[[มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด]]แม้จะให้ข้อสังเกตว่า "คำแนะนำในปัจจุบันก็คือประชากรทั้งหมดของสหราชอาณาจักรควรกินอาหารเสริมคือวิตามินดีเพื่อป้องกันการขาดวิตามินดี" แต่ก็ "ไม่พบหลักฐานทางคลินิกใด{{nbsp}}ๆ ว่า อาหารเสริมคือวิตามินดีมีประโยชน์ป้องกันหรือรักษาโควิด-19"<ref>{{cite web | title = Vitamin D: A rapid review of the evidence for treatment or prevention in COVID-19 | date = 2020-05-01 | first1 = Joseph | last1 = Lee | first2 = Oliver | last2 = van Hecke | first3 = Nia | last3 = Roberts | publisher = Centre for Evidence-Based Medicine, University of Oxford | url = https://www.cebm.net/covid-19/vitamin-d-a-rapid-review-of-the-evidence-for-treatment-or-prevention-in-covid-19/ | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20201012123156/https://www.cebm.net/covid-19/vitamin-d-a-rapid-review-of-the-evidence-for-treatment-or-prevention-in-covid-19/ | archive-date = 2020-10-12}}</ref>
ถึงกระนั้นการขาดวิตามินดีก็อาจเพิ่มความเสี่ยงการติดโรคโควิด และเพิ่มความรุนแรงของโรค<ref>{{cite web | url = https://www.uchicagomedicine.org/forefront/coronavirus-disease-covid-19/vitamin-d-deficiency-may-raise-risk-of-getting-covid19 | title = Vitamin D deficiency may raise risk of getting COVID-19 | last = Rubin | first = Gretchen | date = 2020-09-03 | website = www.uchicagomedicine.org | publisher = University of Chicago Medical Center | access-date = 2020-11-01 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20201002064410/https://www.uchicagomedicine.org/forefront/coronavirus-disease-covid-19/vitamin-d-deficiency-may-raise-risk-of-getting-covid19 | archive-date = 2020-10-02}}</ref>
=== การรักษาหวัดและไข้หวัดใหญ่ ===
มีการอ้างว่าตำราอินเดียอายุ 30{{nbsp}}ปีระบุ[[แอสไพริน]] [[สารต้านฮิสตามีน]] และยาพ่นจมูกเป็นวิธีการรักษาโควิด-19
แต่ตำราจริง{{nbsp}}ๆ พูดถึง[[วงศ์ (ชีววิทยา)|วงศ์]]ไวรัสโคโรนาแบบทั่ว{{nbsp}}ๆ ไป<ref>{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/hoax-circulates-online-old-indian-textbook-lists-treatments-covid-19 | title = Hoax circulates online that an old Indian textbook lists treatments for COVID-19 | date = 2020-04-09 | website = AFP Fact Check}}</ref>
มีข่าวลือที่กระจายไปตามสื่อสังคมคือ[[ซินล่างเวย์ปั๋ว]] [[เฟซบุ๊ก]] และ[[ทวิตเตอร์]]ที่อ้างว่า ผู้เชี่ยวชาญจีนกล่าวว่า น้ำเกลือสามารถใช้ฆ่าไวรัสโคโรนาได้
แต่ก็ไม่มีหลักฐานว่าน้ำเกลือมีผลเช่นนั้น<ref>{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/saline-solution-kills-china-coronavirus-experts-refute-online-rumour | title = Saline solution kills China coronavirus? Experts refute online rumour | date = 2020-01-24 | website = AFP Fact Check | access-date = 2020-04-09 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200401153714/https://factcheck.afp.com/saline-solution-kills-china-coronavirus-experts-refute-online-rumour | archive-date = 2020-04-01 | url-status = live}}</ref>
ทวีตจากรัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุขฝรั่งเศส (Olivier Véran), ประกาศจากกระทรวงสาธารณสุขฝรั่งเศสเอง และงานศึกษาเล็ก{{nbsp}}ๆ เชิงทฤษฎีในวารสารการแพทย์ ''The Lancet Respiratory Medicine'' ได้สร้างความวิตกว่ายาแก้อักเสบ[[ไอบิวพรอเฟน]]ทำโรคโควิด-19 ให้แย่ลง ซึ่งกระจายไปอย่างกว้างขวางในสื่อสังคม
แต่สำนักงานการแพทย์ยุโรป<ref>{{cite web | url = https://www.npr.org/sections/health-shots/2020/03/18/818026613/advice-from-france-to-avoid-ibuprofen-for-covid-19-leaves-experts-baffled | title = Concerned About Taking Ibuprofen For Coronavirus Symptoms? Here's What Experts Say | publisher = NPR}}</ref>
และองค์การอนามัยโลกก็แนะนำให้คนไข้โควิด-19 กินยา[[ไอบิวพรอเฟน]]ตามที่หมอสั่ง โดยระบุว่าไม่มีหลักฐานที่น่าเชื่อว่ามีอันตราย<ref>{{cite web | url = https://www.msn.com/en-us/health/medical/fact-finders-do-ibuprofen-and-other-common-medications-make-covid-19-symptoms-worse/ar-BB12O16s | title = Fact Finders: Do ibuprofen and other common medications make COVID-19 symptoms worse? | publisher = MSN}}</ref>
=== ผลิตภัณฑ์หรืออาหารสัตว์ ===
นักปฏิบัติการทางการเมืองอินเดีย Swami Chakrapani และสมาชิกสภาของ[[รัฐอัสสัม]] Suman Haripriya อ้างว่า การดื่มน้ำปัสสาวะของโคและการแปะอุจจาระโคที่ร่างกายสามารถรักษาโควิด-19<ref name=indiatimes73952691>
{{cite web | url = https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/health-fitness/health-news/coronavirus-in-india-can-cow-dung-and-urine-help-cure-the-novel-coronavirus/articleshow/73952691.cms | title = Coronavirus: Can cow dung and urine help cure the novel coronavirus? | website = The Times of India | access-date = 2020-03-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206035509/https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/health-fitness/health-news/coronavirus-in-india-can-cow-dung-and-urine-help-cure-the-novel-coronavirus/articleshow/73952691.cms | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live}}</ref><ref name=firstpost8111021>
{{cite web | url = https://www.firstpost.com/india/novel-coronavirus-can-be-cured-with-gaumutra-gobar-claims-assam-bjp-mla-suman-haripriya-8111021.html | title = Novel coronavirus can be cured with gaumutra, gobar claims Assam BJP MLA Suman Haripriya | website = Firstpost | access-date = 2020-03-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200304051130/https://www.firstpost.com/india/novel-coronavirus-can-be-cured-with-gaumutra-gobar-claims-assam-bjp-mla-suman-haripriya-8111021.html | archive-date = 2020-03-04 | url-status = live}}</ref>
ส่วนหัวหน้านักวิทยาศาสตร์ขององค์การอนามัยโลกชาวอินเดีย Soumya Swaminathan ได้วิจารณ์นัการเมืองที่กระจายข่าวเท็จเช่นนี้โดยไม่มีมูลฐานความขจริง<ref name=20200303ndtv>{{cite web | url = https://swachhindia.ndtv.com/novel-coronavirus-outbreak-indias-response-and-surveillance-has-been-quite-robust-says-whos-chief-scientist-42015 | title = Novel Coronavirus Outbreak: "India's Response And Surveillance Has Been Quite Robust," Says WHO's Chief Scientist | publisher = NDTV | access-date = 2020-03-05 | date = 2020-03-03 | quote = Q: In a situation like this when we need scientific solution to a medical crisis, when you get in our country for examples, political leaders saying things like cow dung or cow urine can be beneficial in fixing something like coronavirus, do we end up taking a step back after such statements, as we need to deal with the issue in a modern scientific manner. <br />A: I completely agree, I think all the public figures including politicians need to be extra careful when it comes to making such statements, because they have such a huge following. It's really important for them to say things that are based on some scientific evidence {{nbsp}} ... when it comes to the claims of cures of this infection we should be extremely careful about our statements and it should be made by the people who know what they're talking about. And has to be backed by evidence.}}</ref>
=== ยาจีน ===
แนวทางการจัดการโควิดตั้งแต่ฉบับที่{{nbsp}}3 ของคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติจีนแนะนำให้ใช้ยาจีนเพื่อรักษาโรค<ref name=bbc51485559>{{cite news | script-title = zh:新冠肺炎治疗：讲究实证的西医和自我定位的中药 | url = https://www.bbc.com/zhongwen/simp/science-51485559 | website = BBC News | date = 2020-02-14 | language = zh-Hans | trans-title = Treating the novel coronavirus: the empirical Western medicine and the self-positioning Chinese medicine}}</ref>
ในอู่ฮั่น สำนักข่าว China Central Television รายงานว่า เจ้าหน้าที่ในพื้นที่ได้ผลักดันให้ใช้ยาจีนชุดหนึ่งสำหรับกรณีโควิดทุกกรณีตั้งแต่ต้นเดือนกุมภาพันธ์<ref name=cctv200125>{{cite web | language = zh-cn | script-title = zh:中医来了！8个防治"协定方" 辅助治疗新型冠状病毒感染肺炎 | url = http://news.cctv.com/2020/01/25/ARTIce5OB5W3sORPe90dPEJh200125.shtml | website = CCTV News | access-date = 2020-02-15 | trans-title = Here comes Chinese medicine! 8 "agreed-on prescriptions" help prevent and treat the new coronavirus pneumonia}}</ref>
โดยมีสูตรหนึ่งที่ได้โปรโหมตในระดับชาติ<ref name=sina2164147>{{Cite news | url = http://news.sina.com.cn/o/2020-02-17/doc-iimxxstf2164147.shtml | script-title = zh:中国发布 {{!}} 国家中医药管理局：清肺排毒汤对治疗新冠肺炎有疗效 | work = Chinanet | publisher = Sina News | access-date = 2020-02-17 | language = zh-Hans | trans-title = National Administration of Traditional Chinese Medicine: The "lung-clearing detoxing decoction" is effective against COVID-19}}</ref>
รพ. สนามในพื้นที่ก็มุ่งใช้ยาจีนอย่างโต้ง{{nbsp}}ๆ
ตามสื่อของรัฐ จนถึงวันที่{{nbsp}}16 มีนาคม 2020{{nbsp}}คนไข้ร้อย 91.9 ใน[[มณฑลหูเป่ย์]]ได้ใช้ยาจีน โดยมากถึงอัตรา{{nowrap |ร้อยละ 99}} สำหรับคนไข้ใน รพ. ภาคสนาม และ{{nowrap |ร้อยละ 94}} ในเขตกักตัวขนาดใหญ่<ref name=xinhuanet1125720410>{{cite news | script-title = zh:ICU内外的中西医合作 - 专家谈中医药在抗击新冠肺炎中的重要作用 | language = zh-Hans | trans-title = Co-operation between Chinese and Western medicine inside and outside of the ICU - experts talk about the vital role of TCM in the fight against COVID-19 | url = http://www.xinhuanet.com/politics/2020-03/16/c_1125720410.htm | agency = Xinhua News Agency | date = 2020-03-16}}</ref>
ในเดือนมีนาคม หนังสือพิมพ์อังกฤษ ''The Daily Telegraph'' มีหน้าแทรกเป็นโฆษณาจากหนังสือพิมพ์จีน ''People's Daily'' ซึ่งระบุว่ายาจีน "ช่วยสู้กับโคโรนาไวรัส"<ref>{{Cite news | last = Sterling Jones | first = Dean | date = 2020-04-01 | title = A British Newspaper Has Given Chinese Coronavirus Propaganda A Direct Line To The UK | work = BuzzFeed News | url = https://www.buzzfeednews.com/article/deansterlingjones/coronavirus-british-newspaper-chinese-propaganda | url-status = live | access-date = 2021-01-08}}</ref>
=== คลอโรควิน ===
มีการอ้างผิด{{nbsp}}ๆ ว่าได้ใช้ยาต้าน[[มาลาเรีย]]คือ [[คลอโรควิน]] เพื่อรักษาคนไข้กว่า 12,000{{nbsp}}คนใน[[ไนจีเรีย]]<ref name=20200221afp>{{cite news | url = https://factcheck.afp.com/anti-malaria-drug-has-proven-effective-treating-coronavirus-has-not-cured-12552-patients | title = Anti-malaria drug has proven effective in treating coronavirus but has not cured 12,552 patients | AFP Fact Check | agency = Agence France-Presse | date = 2020-02-21 | access-date = 2020-04-07}}</ref>
<!--เผื่ออนาคต === Hydroxychloroquine ===
=== ไฮดรอกซิคลอโรควิน ===
On 11 March, Adrian Bye, a tech startup leader who is not a doctor, suggested to cryptocurrency investors Gregory Rigano and James Todaro that "chloroquine will keep most people out of hospital."
ในวันที่{{nbsp}}11 มีนาคม ผู้บริหาร[[วิสาหกิจเริ่มต้น|บริษัทเทคโนโลยีเริ่มต้น]]ที่ไม่ใช่หมอ ได้เสนอกับผู้ลงทุนใน[[คริปโทเคอร์เรนซี]] 2{{nbsp}}คนว่า ""
(Bye later admitted that he had reached this conclusion through "philosophy" rather than medical research.)
Two days later, Rigano and Todaro promoted chloroquine in a self-published article that falsely claimed affiliation with three institutions.
Google removed the article.<ref>{{Cite web | title = The Strange Origins Of Trump's Hydroxychloroquine Obsession | url = https://www.huffpost.com/entry/trump-hydroxychloroquine-coronavirus-fox-news_n_5ebaffdbc5b65b5fd63dac80 | last = Robins-Early | first = Nick | date = 2020-05-13 | website = HuffPost | language = en | access-date = 2020-05-21}}</ref> -->
=== Ivermectin ===
ในเดือนธันวาคม 2020 หัวหน้าคณะ[[วุฒิสภาสหรัฐ]]ด้านความปลอดภัยของประเทศรอน จอนห์สัน ([[วิสคอนซิน]] [[พรรคริพับลิกัน (สหรัฐ)|พรรคริพับลิกัน]]) ได้ใช้การประชุมพิจารณาของวุฒิสภาเพื่อโปรโมตทฤษฎีสุดโต่งเกี่ยวกับโควิด-19<ref>{{Cite news | last = Qiu | first = Linda | date = 2020-12-17 | title = The election is over, but Ron Johnson keeps promoting false claims of fraud. | language = en-US | work = The New York Times | url = https://www.nytimes.com/2020/12/16/technology/the-election-is-over-but-ron-johnson-keeps-promoting-false-claims-of-fraud.html | access-date = 2020-12-18 | issn = 0362-4331}}</ref>
ในบรรดาพยานรวมหมอทางปอดและเวชบำบัดวิกฤติผู้กล่าวผิด{{nbsp}}ๆ ถึงยารักษาปรสิต ivermectin ว่าเป็นยามหัศจรรย์เพื่อใช้สู้กับโควิด-19
คลิปวิดีโอเรื่องสิ่งที่เขากล่าวได้กระจายไปอย่างรวดเร็วในสื่อสังคม โดยมีคนดูเกินกว่าล้าน<ref>{{cite web | author = Beatrice Dupuy | date = 2020-12-11 | publisher = AP News | type = Fact check | title = No evidence ivermectin is a miracle drug against COVID-19 | url = https://apnews.com/article/fact-checking-afs:Content:9768999400}}</ref>
แพทย์[[วิมตินิยม]]ท่านหนึ่งได้เขียนว่า การระบุยา ivermectin ว่าเป็น "การรักษามหัศจรรย์" สำหรับโควิด-19 เป็นเนื้อร้ายที่กระจายออกของทฤษฎีสมคบคิดเกี่ยวกับยาไฮดรอกซิคลอโรควิน ซึ่งเชื่อว่ามีผู้มีอำนาจนิรนามที่พยายามกดข่าวเกี่ยวกับประสิทธิผลของยาเพื่อประโยชน์ชั่วของตนเอง<ref>{{cite web | last1 = Gorski | first1 = DH | publisher = Science-Based Medicine | title = 2020 and the pandemic: A year of (some) physicians behaving badly | url = https://sciencebasedmedicine.org/2020-and-the-pandemic-a-year-of-physicians-behaving-badly/ | date = 2020-12-28}}</ref>
=== การรักษาที่เป็นอันตราย ===
นักทฤษฎีสมคบคิดกลุ่ม QAnon<!--*** เริ่มเชิงอรรถ ***-->{{Efn-ua |
'''QAnon''' เป็น[[ทฤษฎีสมคบคิด]]แบบขวาจัด ที่กล่าวถึงแผนการลับของรัฐบาลลับที่ต่อต้าน[[ประธานาธิบดีสหรัฐ]] [[ดอนัลด์ ทรัมป์]]และผู้สนับสนุนเขา
}}<!--*** จบเชิงอรรถ ***-->
บางคนโปรโหมตการบ้วนปากด้วย "Miracle Mineral Supplement" (เกลือแร่เสริมอาหารอัศจรรย์) เพื่อป้องกันหรือรักษาโรคโควิด จริง{{nbsp}}ๆ นี่เป็นคลอรีนไดออกไซด์ซึ่งเป็นสารเคมีที่ใช้ในการอุตสาหกรรมเช่นน้ำยาฟอกขาวเป็นต้น และอาจก่อปฏิกิริยาที่เป็นอันตรายถึงชีวิต
องค์การอาหารและยาสหรัฐได้เตือนหลายครั้งว่าการดื่มยาที่ว่านี้เป็น "อันตราย" ซึ่งอาจทำให้ "อาเจียนอย่างรุนแรง" และ "ตับวายอย่างฉับพลัน"<ref name="bleach">{{cite news | last = Sommer | first = Will | url = https://www.thedailybeast.com/qanon-conspiracy-theorists-magic-cure-for-coronavirus-is-drinking-lethal-bleach | title = QAnon-ers' Magic Cure for Coronavirus: Just Drink Bleach! | date = 2020-01-28 | newspaper = Daily Beast | access-date = 2020-02-14 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200210223501/https://www.thedailybeast.com/qanon-conspiracy-theorists-magic-cure-for-coronavirus-is-drinking-lethal-bleach | archive-date = 2020-02-10}}</ref>
=== การรักษาที่ไม่ได้ตรวจ ===
ในเดือนกุมภาพันธ์ 2020 นักเทศน์[[คริสเตียน]]ทาง[[โทรทัศน์]] Jim Bakker ได้โปรโหมตสารละลายทำด้วยเงินที่เขาขายทางเว็บไซต์ว่าเป็นยารักษาโควิด-19
ต่อมาหมอรักษาแนวธรรมชาติคนหนึ่งได้มาให้สัมภาษณ์ในรายการของเขาว่า ยานี้ "ยังไม่ได้ทดสอบกับสายพันธุ์โคโรนาไวรัสนี้ แต่ได้ทดสอบกับสายพันธุ์โคโรนาไวรัสอื่น{{nbsp}}ๆ แล้ว และสามารถกำจัดไวรัสได้ภายใน {{nowrap |12 ชม.}}"<ref name=newsweek1487069>{{cite web | url = https://www.newsweek.com/televangelist-show-guest-promotes-silver-solution-cure-coronavirus-1487069 | title = Televangelist Sells $125 'Silver Solution' as Cure for Coronavirus | last1 = Moyler | first1 = Hunter | date = 2020-02-12 | work = Newsweek | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200215044054/https://www.newsweek.com/televangelist-show-guest-promotes-silver-solution-cure-coronavirus-1487069 | archive-date = 2020-02-15 | access-date = 2020-02-15}}</ref>
ต่อมา ทั้งองค์การอาหารและยาสหรัฐและอัยการรัฐนิวยอร์กก็ได้สั่งเขาให้หยุดระงับทำการ แล้วหลังจากนั้น [[รัฐมิสซูรี]]จึงฟ้องคดีเขาเกี่ยวกับการขายยา<ref name=npr814550474>
{{cite news | first = Matthew S. | last = Schwartz | title = Missouri Sues Televangelist Jim Bakker For Selling Fake Coronavirus Cure | publisher = NPR | date = 2020-03-11 | access-date = 2020-03-16 | url = https://www.npr.org/2020/03/11/814550474/missouri-sues-televangelist-jim-bakker-for-selling-fake-coronavirus-cure | archive-url = https://web.archive.org/web/20200312105326/https://www.npr.org/2020/03/11/814550474/missouri-sues-televangelist-jim-bakker-for-selling-fake-coronavirus-cure | archive-date = 2020-03-12 | url-status = live}}</ref><ref name=20200309theguardian>
{{cite news | last = Aratani | first = Lauren | title = New York attorney general to televangelist: stop touting product as coronavirus cure | newspaper = The Guardian | date = 2020-03-09 | access-date = 2020-03-16 | url = https://www.theguardian.com/us-news/2020/mar/09/jim-bakker-letitia-james-coronavirus-product-stop-promoting | archive-url = https://web.archive.org/web/20200313205221/https://www.theguardian.com/us-news/2020/mar/09/jim-bakker-letitia-james-coronavirus-product-stop-promoting | archive-date = 2020-03-13 | url-status = live}}</ref>
อัยการรัฐนิวยอร์กยังได้ออกคำสั่งให้ระงับทำการแก่ผู้ดำเนินการวิทยุ[[อนุรักษนิยม]]ขวาจัด Alex Jones ผู้ขายยาสีฟันมีส่วนผสมเป็นเงินที่เขาอ้างอย่างเป็นเท็จว่า สามารถฆ่าไวรัสโดยเป็นผลิตภัณฑ์ที่เจ้าหน้าที่ของรัฐบาลกลางได้ตรวจยืนยันแล้ว<ref name=theverge21177998>{{cite web | url = https://www.theverge.com/2020/3/13/21177998/new-york-attorney-general-alex-jones-infowars-coronavirus-cures-prevention | title = Alex Jones ordered to stop selling fake coronavirus cures | last = Porter | first = Jon | date = 2020-03-13 | website = The Verge | access-date = 2020-03-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200316135410/https://www.theverge.com/2020/3/13/21177998/new-york-attorney-general-alex-jones-infowars-coronavirus-cures-prevention | archive-date = 2020-03-16 | url-status = live}}</ref>
ในอินเดีย มีข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ที่กระจายไปตามสื่อสังคมว่า รัฐบาลพ่นยาต่อต้านโคโรนาในช่วงเคอร์ฟิวชานาตา ซึ่งเป็นเคอร์ฟิวบังคับให้อยู่บ้านในอินเดีย<ref name=20200320hindustantimes>{{cite news | title = Is government spraying coronavirus vaccine using airplanes? No, it's fake news | url = https://www.hindustantimes.com/it-s-viral/is-government-spraying-coronavirus-vaccine-using-airplanes-no-it-s-fake-news/story-QmSDrfLW8SkSghT2TUf5cK.html | access-date = 2020-03-22 | work = Hindustan Times | date = 2020-03-20 }}</ref>
ส่วนครูโยคะ Ramdev อ้างว่า สามารถรักษาโคโรนาไวรัสโดยกรอกน้ำมันมัสตาร์ดในจมูก ซึ่งจะทำให้ไวรัสไหลเข้าไปใน[[กระเพาะอาหาร]]แล้ว[[น้ำย่อย]]ก็จะทำลายเชื้อ
เขายังอ้างอีกด้วยว่าถ้ากลั้นหายใจได้หนึ่งนาที นี่หมายความว่าบุคคลไม่ได้ติดเชื้อโคโรนาไวรัส ไม่ว่าจะแบบมีอาการหรือไม่มี
แต่ข้ออ้างทั้งสองก็ระบุว่าเท็จแล้ว<ref>
{{cite news | title = Coronavirus: The health advice that is misleading or worse | url = https://www.bbc.com/news/world-52532651 | access-date = 2020-06-02 | language = en}}</ref><ref>
{{cite news | title = Mustard Oil Helps Fight COVID? Ramdev's Claim Lacks Medical Proof | url = https://www.thequint.com/news/webqoof/no-medical-evidence-for-baba-ramdevs-claim-about-coronavirus-mustard-oil-and-holding-breath-fact-check | access-date = 2020-06-02 | language = en}}</ref>
หลังจากการเกิดเค้สโควิดเป็นเค้สแรกในไนจีเรียวันที่{{nbsp}}28 กุมภาพันธ์ วิธีการรักษาที่ไม่ได้ทดสอบก็เริ่มกระจายไปทางแพลตฟอร์มสื่อสังคมรวมทั้ง[[วอตส์แอปป์]]<ref name=qz1810219>{{cite web | url = https://qz.com/africa/1810219/nigerias-coronavirus-case-may-spark-wave-of-fake-news-and-fears/ | title = Nigeria's biggest battle with coronavirus will be beating misinformation | last = Kazeem | first = Yomi | website = Quartz Africa | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200229162841/https://qz.com/africa/1810219/nigerias-coronavirus-case-may-spark-wave-of-fake-news-and-fears/ | archive-date = 2020-02-29 | access-date = 2020-02-28}}</ref>
[[สำนักงานสอบสวนกลางสหรัฐ]]ได้จับนักแสดงคนหนึ่งฐานขายยารักษาโควิด-19 ปลอม<ref>{{cite web | url = https://www.msn.com/en-us/entertainment/celebrity/actor-keith-middlebrook-arrested-by-fbi-for-allegedly-peddling-bogus-coronavirus-cure/ar-BB11LQpX?ocid=ientp | title = Actor Keith Middlebrook arrested by FBI for allegedly peddling bogus coronavirus cure | publisher = MSN | access-date = 2020-03-27}}</ref>
=== การรักษาทางจิตวิญญาณ ===
นักเทศน์คริสเตียนทางโทรทัศน์อเมริกันอีกผู้หนึ่ง (Kenneth Copeland) ได้อ้างทางโปรแกรม "Standing Against Coronavirus" (ยืนหยัดกับโคโรนาไวรัส) ว่า เขาสามารถรักษาผู้ชมรายการจากโควิด-19 ผ่านทีวีโดยตรง
คือผู้ชมเพียงแต่แตะจอโทรทัศน์เพื่อรับการรักษาทางจิตวิญญาณ<ref name=newsweek1492044>
{{cite web | url = https://www.newsweek.com/conservative-pastor-claims-he-healed-viewers-coronavirus-through-their-tv-screens-1492044 | title = Conservative pastor claims he "healed" viewers of coronavirus through their TV screens | last = Lemon | first = Jason | date = 2020-03-12 | website = Newsweek | access-date = 2020-03-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200316135415/https://www.newsweek.com/conservative-pastor-claims-he-healed-viewers-coronavirus-through-their-tv-screens-1492044 | archive-date = 2020-03-16 | url-status = live}}</ref><ref name=20200313pinknews>
{{cite web | url = https://www.pinknews.co.uk/2020/03/13/kenneth-copeland-anti-lgbt-televangelist-coronavirus-covid19-heal-virus-pandemic/ | title = This anti-LGBT+ televangelist tried to heal people of the coronavirus through their televisions | date = 2020-03-13 | website = PinkNews | access-date = 2020-03-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200314150419/https://www.pinknews.co.uk/2020/03/13/kenneth-copeland-anti-lgbt-televangelist-coronavirus-covid19-heal-virus-pandemic/ | archive-date = 2020-03-14 | url-status = live}}</ref>
== อื่น{{nbsp}}ๆ ==
=== ชื่อโรค ===
โพสต์ในสื่อสังคมและ[[อินเทอร์เน็ตมีม]]ได้อ้างว่า คำอักษรละตินว่า ''COVID-19'' มาจากวลีภาษาอังกษว่า "Chinese Originated Viral Infectious Disease 19" (โรคติดต่อทางไวรัสซึ่งเกิดจากจีนที่{{nbsp}}19) หรืออะไรที่คล้าย{{nbsp}}ๆ กัน โดยหมายถึง "ไวรัสชนิดที่{{nbsp}}19 ซึ่งมาจากจีน"<ref name="Snopes">{{cite web | last1 = Mikkelson | first1 = David | title = Does COVID Stand for 'Chinese-Originated Viral Infectious Disease'? | url = https://www.snopes.com/fact-check/does-covid-stand-for/ | website = Snopes.com | access-date = 2020-04-21}}</ref>
แต่จริง{{nbsp}}ๆ องค์การอนามัยโลกได้ตั้งชื่อโรคโดยย่อคำดังต่อไปนี้ คือ CO ย่อมาจาก ''corona'', VI ย่อมาจาก ''virus'', D ย่อมาจาก ''disease''
และ 19 ระบุเวลาที่โรคเริ่มระบาด (31 ธ.ค. 20''19'')<ref>{{cite news | title = Coronavirus disease 2019 (COVID-19) in the EU/EEA and the UK | publisher = ecdc | url = https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/covid-19-rapid-risk-assessment-coronavirus-disease-2019-eighth-update-8-april-2020.pdf | url-status = live | access-date = 2020-04-19 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200314223709/https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/RRA-sixth-update-Outbreak-of-novel-coronavirus-disease-2019-COVID-19.pdf | archive-date = 2020-03-14}}</ref>
=== รายการการ์ตูน ''เดอะซิมป์สันส์'' ได้พยากรณ์โรคไว้แล้ว ===
โพสต์ว่า รายการการ์ตูน ''[[เดอะซิมป์สันส์]]'' ได้พยากรณ์การระบาดทั่วของโควิด-19 ในปี{{nbsp}}1993 ที่ประกอบกับรูปแค็ปจากรายการ (โดยมีคำว่า "Corona Virus" ปิดทับคำเดิมว่า "Apocalypse Meow") ต่อมาจึงพบว่าเท็จ
แต่เนื้อความของโพสต์ก็กระจายไปอย่างกว้างขวางในสื่อสังคม<ref name=20200303afp>
{{cite web | url = https://factcheck.afp.com/image-simpsons-was-digitally-altered-make-it-look-it-predicted-novel-coronavirus | title = An image from The Simpsons was digitally altered to make it look like it predicted the novel coronavirus | date = 2020-03-03 | website = AFP Fact Check}}</ref><ref name=chicagotribune20200229>
{{cite web | url = https://www.chicagotribune.com/entertainment/ct-ent-simpsons-predicts-coronavirus-20200229-q6ekedk665bzvlrgdcvdgm6eqy-story.html | title = Did 'The Simpsons' really predict the coronavirus outbreak? Twitter thinks so | first = Christi | last = Carras | website = Chicago Tribune}}</ref>
=== ธนบัตร 20 ปอนด์ของสหราชอาณาจักร ===
ทวีตหนึ่งได้เริ่ม[[อินเทอร์เน็ตมีม]]ว่า [[ธนบัตร]] 20 [[ปอนด์สเตอร์ลิง|ปอนด์]]ของ[[สหราชอาณาจักร]]มีรูปเสาส่งสัญญาณของเครือข่ายโทรศัพท์เคลื่อนที่ [[5 จี]] และ[[ไวรัสโควิด-19]]
ต่อมาเฟซบุ๊กและยูทูบจึงได้ลบบทความที่สร้างกระแสนี้ และองค์กรเช็ควความจริงต่าง{{nbsp}}ๆ ก็ได้ระบุว่า เป็นรูป[[ประภาคาร]]มาร์เกต (Margate Lighthouse) และสิ่งที่ระบุว่า "ไวรัส" ก็คือขั้น[[บันได]]ที่พิพิธภัณฑ์ศิลป์[[เทตบริเตน]]<ref>
{{cite web | url = https://fullfact.org/online/5g-coronavirus-20-note/ | title = £20 notes don't have a secret message about 5G and coronavirus | first = Grace | last = Rahman | website = Full Fact}}</ref><ref>
{{cite web | title = The new £20 note | url = https://www.bankofengland.co.uk/banknotes/polymer-20-pound-note | publisher = The Bank of England }}</ref><ref>
{{cite web | title = New £20 note to feature Margate's Turner Contemporary | url = https://turnercontemporary.org/support-us/what-can-i-do-with-my-old-20-note/ | publisher = Turner Contemporary }}</ref>
=== การโจมตีเรือโรงพยาบาล ===
รัฐบาลกลางสหรัฐได้ส่งเรือโรงพยาบาล USNS ''Mercy'' (T-AH-19) ไปที่ [[ลอสแอนเจลิส|ท่าเรือลอสแอนเจลิส]]เพื่อเป็น รพ. สำรองสำหรับภูมิภาค
ต่อมาวันที่{{nbsp}}31 มีนาคม 2020 พนักงานขับรถไฟได้ตั้งใจทำให้รถไฟขนส่งสินค้าตกรางเพื่อเข้าชนเรือ รพ. แต่ก็ไม่สำเร็จโดยไม่มีผู้บาดเจ็บอะไร{{nbsp}}ๆ<ref name="ABC7 LA 2020-04-01">
{{cite web | url = https://abc7.com/6069395/ | title = Prosecutors: Engineer deliberately ran train off tracks in attempt to smash the USNS Mercy | date = 2020-04-01 | website = ABC7 Los Angeles | access-date = 2020-04-04}}</ref><ref name="WaPo 2020-04-02">
{{cite web | url = https://www.washingtonpost.com/nation/2020/04/02/train-derails-usns-mercy-coronavirus/ | title = Engineer intentionally crashes train near hospital ship Mercy, believing in weird coronavirus conspiracy, feds say | last = Flynn | first = Meagan | date = 2020-04-02 | website = The Washington Post | access-date = 2020-04-03}}</ref>
ตามอัยการของรัฐบาลกลาง พนักงานสงสัยว่าเรือจริง{{nbsp}}ๆ มีจุดมุ่งหมายอย่างอื่นเกี่ยวกับโควิด-19 หรือเป็นการเข้ายึดเมืองของรัฐบาล<ref name="US DOJ 2020-04-01">{{cite web | url = https://www.justice.gov/usao-cdca/pr/train-operator-port-los-angeles-charged-derailing-locomotive-near-us-navy-s-hospital | title = Train Operator at Port of Los Angeles Charged with Derailing Locomotive Near U.S. Navy's Hospital Ship Mercy | last = Thom | first = Mrozek | date = 2020-04-01 | website = US Department of Justice | access-date = 2020-04-04}}</ref>
=== การกลับคืนของสัตว์ป่า ===
ในช่วงการระบาดทั่ว มีรูปปลอมหรือทำให้เข้าใจผิด หรือรายงานข่าวเกี่ยวกับผลทางสิ่งแวดล้อมของโรค ที่ได้แชร์ไปตามแหล่งข่าว[[คลิกเบต]]และสื่อสังคม<ref name="natgeo" />
โพสต์ที่มาจาก[[ซินล่างเวย์ปั๋ว]]และกระจายไปทางทวิตเตอร์อ้างว่า มีโขลงช้างที่ลงไปยังหมู่บ้านที่เป็นเขตกักตัวใน[[มณฑลยูนนาน]]ของประเทศจีน กิน[[ไวน์]]ข้าวโพดจน[[ภาวะแอลกอฮอล์เป็นพิษ|เมา]] แล้วไปสลบไสลอยู่ที่สวนน้ำชา<ref name=20200319ktvb>{{cite web | url = https://www.ktvb.com/article/news/verify/verify-did-elephants-get-drunk-on-corn-wine-while-humans-were-social-distancing/277-0c48ef63-33ec-478f-be6a-4ebdeb4b0299 | title = Verify: Did elephants get drunk on corn wine while humans were social distancing? | last = Spry Jr | first = Terry | publisher = KTVB | date = 2020-03-19 | access-date = 2020-03-20}}</ref>
ส่วนรายงานข่าวในจีนเองหักล้างข้ออ้างว่าช้างกินไวน์จนเมาโดยให้ข้อสังเกตว่า ช้างป่าเป็นเรื่องสามัญในหมู่บ้านนั้น
และภาพที่ส่งต่อดั้งเดิมถ่ายมาจากศูนย์วิจัย[[ช้างเอเชีย]]แห่ง[[ยูนนาน]]ในเดือนธันวาคม 2019<ref name="natgeo">{{cite web | url = https://www.nationalgeographic.com/animals/2020/03/coronavirus-pandemic-fake-animal-viral-social-media-posts/ | title = Fake animal news abounds on social media as coronavirus upends life | author = Daly, Natasha | work = National Geographic | date = 2020-03-20 | access-date = 2020-03-20}}</ref>
หลังจากมีรายงานว่าภาวะมลพิษได้ลดลงในอิตาลีเพราะการล็อกดาวน์ ก็เกิดภาพที่ระบุอย่างไม่จริงว่า เป็นภาพ[[หงส์]]และ[[โลมา]]ว่ายน้ำอยู่ในคลองเมือง[[เวนิส]] แล้วภาพต่อมาก็กระจายไปตามสื่อสังคม
ในที่สุดก็พบว่าภาพหงส์ถ่ายที่เกาะ Burano (อิตาลี) ซึ่งพบหงส์อย่างสามัญ ส่วนคลิปโลมาถ่ายที่ท่าเรือใน[[แคว้นซาร์ดิเนีย]]ซึ่งห่างกันเป็น{{nowrap |ร้อย{{nbsp}}ๆ [[กิโลเมตร]]}}<ref name="natgeo" />
และสำนักงานนายกเทศมตรีเวนิสก็อธิบายว่า น้ำคลองใสเพราะไม่มี[[เรือ]]แล่นกวน[[ตะกอน]]ให้ลอยขึ้นมา ไม่ใช่เพราะมลภาวะได้ลดลงดังที่กล่าว<ref name=thehill488286>{{cite web | url = https://thehill.com/changing-america/sustainability/environment/488286-italys-coronavirus-lockdown-shows-what-nature | title = As Italy quarantines over coronavirus, swans appear in Venice canals, dolphins swim up playfully | author = Srikanth, Anagha | work = The Hill | date = 2020-03-18 | access-date = 2020-03-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200319215915/https://thehill.com/changing-america/sustainability/environment/488286-italys-coronavirus-lockdown-shows-what-nature | archive-date = 2020-03-19 | url-status = live }}</ref>
หลังจากการล็อกดาวน์ในอินเดีย มีคลิปวิดีโอที่ระบุอย่างไม่จริงว่าว่าแสดงชะมดพันธุ์ ''Viverra civettina'' (Malabar large-spotted civet) ที่อาจสูญพันธุ์ไปแล้ว และจัดว่าเสี่ยงวิกฤติต่อการสูญพันธุ์ กำลังเดินทอดน่องอยู่ในถนนของเมือง Meppayur (ประชากรประมาณ 27,000{{nbsp}}คน) [[รัฐเกรละ]] โดยคลิปได้กระจายไปทั่วสื่อสังคม
ต่อมาผู้เชี่ยวชาญจึงระบุว่า ชะมดในคลิปเป็น[[ชะมดเช็ด]]ที่สามัญ<ref>{{cite web | url = https://www.snopes.com/fact-check/spotted-malabar-civet-coronavirus/ | title = Was a Rare Malabar Civet Spotted During COVID-19 Lockdown? | website = Snopes.com | access-date = 2020-03-30}}</ref>
มีคลิปวิดีโออีกคลิปที่ระบุอย่างเป็นเท็จว่าแสดง[[วาฬหลังค่อม]]ได้กลับคืนสู่[[ทะเลอาหรับ]]โดยถ่ายจากฝั่งของเมือง[[มุมไบ]] ([[อินเดีย]]) หลังจากปิดเส้นทางเดินเรือ
ต่อมาจึงพบว่า วิดีโอนี้ถ่ายในปี{{nbsp}}2019 แถบ[[ทะเลชวา]] ([[อินโดนีเซีย]])<ref name=20200405hindustantimes>{{cite web | url = https://www.hindustantimes.com/it-s-viral/fact-check-does-viral-video-show-whales-swimming-at-bombay-high-here-s-the-truth/story-zEOP8acFmCXrK39s4VGJaK.html | title = Fact Check: Does viral video show whales swimming at Bombay High? Here's the truth | date = 2020-04-05 | website = Hindustan Times | access-date = 2020-04-05}}</ref>
=== ไวรัสโควิดจะอยู่ในกายตลอดไป ===
มีการอ้างผิด{{nbsp}}ๆ ว่า คนที่ติดโควิด-19 จะมีไวรัสในกายตลอดชีวิต
แม้จะยังไม่มีวิธีรักษา แต่คนที่ติดเชื้อโดยมากก็ฟื้นตัวจากโรคแล้วกำจัดไวรัสออกจากร่างกาย<ref name="WHO_myths" />
== ความพยายามสู้กับข่าวเท็จ ==
<!--เผื่ออนาคต [[ไฟล์:ITU - AI for Good Webinar Series - COVID-19 Misinformation and Disinformation during COVID-19.webm|thumb | thumbtime = 0:01|[[International Telecommunication Union]]]] -->
ในวันที่{{nbsp}}2 กุมภาพันธ์ 2020 องค์การอนามัยโลกได้ระบุถึงการระบาดทั่วของข้อมูลเท็จ (massive infodemic) โดยกล่าวถึงข้อมูลเกี่ยวกับไวรัสมากมายที่รายงานแต่เป็นเท็จ จึงทำให้ยากในการได้แหล่งข้อมูลและข้อปฏิบัติที่เชื่อถือได้เมื่อจำเป็น
องค์การระบุว่า เพราะมีความต้องการข้อมูลที่ทันการและเชื่อถือได้ จึงได้สร้างหน่วยกำจัดเรื่องโกหกซึ่งมีทีมตรวจตราแล้วตอบสนองต่อข้อมูลผิด{{nbsp}}ๆ ผ่านเว็บไซต์และหน้าสื่อสังคมขององค์การ<ref name=":3">
{{cite report | last1 = Organization)) | first1 = ((World Health | year = 2020 | title = Novel Coronavirus (‎2019-nCoV) ‎: situation report, 13 | publisher = World Health Organization | hdl = 10665/330778 | hdl-access = free }}</ref><ref name=un1056672>
{{cite web | url = https://news.un.org/en/story/2020/02/1056672 | title = Coronavirus: UN health agency moves fast to tackle 'infodemic'; Guterres warns against stigmatization | date = 2020-02-04 | website = UN News | access-date = 2020-02-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200205080207/https://news.un.org/en/story/2020/02/1056672 | archive-date = 2020-02-05 | url-status = live }}</ref><ref name=":14">
{{cite web | url = https://finance.yahoo.com/news/says-theres-no-effective-coronavirus-200035999.html | title = WHO Says There's No Effective Coronavirus Treatment Yet | publisher = Yahoo! Finance | access-date = 2020-02-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206043018/https://finance.yahoo.com/news/says-theres-no-effective-coronavirus-200035999.html | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live }}</ref>
องค์การอนามัยโลกได้หักล้างข้ออ้างหลายอย่างโดยเฉพาะ{{nbsp}}ๆ ว่าเป็นเท็จ รวมทั้งข้ออ้างว่า สามารถบอกได้ว่าติดไวรัสหรือไม่โดยเพียงแค่กลั้นลมหายใจ
ว่าการดื่มน้ำมาก{{nbsp}}ๆ จะป้องกันไวรัส
และว่าการกลั้วคอด้วยน้ำเกลือป้องกันการติดเชื้อ<ref name=20200317cnn>{{cite news | url = https://www.cnn.com/2020/03/16/us/coronavirus-myths-debunking-holding-breath-10-seconds-trnd/index.html | title = One dangerous coronavirus 'self-check test' is circulating on social media. Here's why you should avoid it. | last = Elassar | first = Alaa | date = 2020-03-17 | publisher = CNN | access-date = 2020-03-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200317050148/https://www.cnn.com/2020/03/16/us/coronavirus-myths-debunking-holding-breath-10-seconds-trnd/index.html | archive-date = 2020-03-17 | url-status = live}}</ref>
=== สื่อสังคม ===
<!--เผื่ออนาคต {{ข้อมูลเพิ่มเติม |Impact of the COVID-19 pandemic on social media}} -->
ในต้นเดือนกุมภาพันธ์ 2020 เฟซบุ๊ก ทวิตเตอร์ และกูเกิลประกาศว่าบริษัทจะทำงานร่วมกับองค์การอนามัยโลกเพื่อแก้ปัญหาข้อมูลผิด<ref name=20200206nytimes>{{Cite news | last = Richtel | first = Matt | url = https://www.nytimes.com/2020/02/06/health/coronavirus-misinformation-social-media.html | title = W.H.O. Fights a Pandemic Besides Coronavirus: an 'Infodemic' | date = 2020-02-06 | work = The New York Times | access-date = 2020-02-07 | issn = 0362-4331 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206224226/https://www.nytimes.com/2020/02/06/health/coronavirus-misinformation-social-media.html | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live }}</ref>
เฟซบุ๊กระบุในบล็อกว่า จะลบเนื้อความที่องค์การสุขภาพโลกและเจ้าหน้าที่ในพื้นที่ระบุว่า ผิดนโยบายเนื้อความเท็จที่เป็นอันตราย<ref name=20200201reuters>{{Cite news | url = https://www.reuters.com/article/us-china-health-facebook-idUSKBN1ZV388 | title = As coronavirus misinformation spreads on social media, Facebook removes posts | date = 2020-02-01 | work = Reuters | access-date = 2020-02-07 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200206071606/https://www.reuters.com/article/us-china-health-facebook-idUSKBN1ZV388 | archive-date = 2020-02-06 | url-status = live }}</ref>
เฟซบุ๊กยังให้องค์การอนามัยโลกโฆษณาฟรีอีกด้วย<ref>{{cite web | title = Facebook announces how it plans to help fight the coronavirus | url = https://www.inverse.com/innovation/facebook-is-giving-the-world-health-organization-free-ads-to-combat-the-coronavirus | last = Benson | first = Thor | date = 2020-03-04 | website = Inverse | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200306204741/https://www.inverse.com/innovation/facebook-is-giving-the-world-health-organization-free-ads-to-combat-the-coronavirus | archive-date = 2020-03-06 | access-date = 2020-03-05}}</ref>
ถึงกระนั้น หลังจากที่ประธานาธิบดีทรัมป์คาดว่า แสงอาทิตย์อาจฆ่าไวรัส หนังสือพิมพ์''เดอะนิวยอร์กไทมส์''ก็พบ "กลุ่มเฟซบุ๊ก 780{{nbsp}}กลุ่ม หน้าเฟซบุ๊ก 290{{nbsp}}หน้า บัญชี[[อินสตาแกรม]] {{nowrap |9 บัญชี}} และทวีตเป็น{{nowrap |พัน{{nbsp}}ๆ ข้อความ}}ที่ส่งเสริมการบำบัดด้วย[[รังสีอัลตราไวโอเลต]]" โดยเป็นเนื้อความที่บริษัทเหล่านี้ไม่ยอมลบออกจากแพลตฟอร์มของตน{{nbsp}}ๆ<ref>{{Cite news | last1 = Frenkel | first1 = Sheera | last2 = Alba | first2 = Davey | date = 2020-04-30 | title = Trump's Disinfectant Talk Trips Up Sites' Vows Against Misinformation | work = The New York Times | url = https://www.nytimes.com/2020/04/30/technology/trump-coronavirus-social-media.html | access-date = 2020-05-02}}</ref>
ในวันที่{{nbsp}}11 สิงหาคม 2020 เฟซบุ๊กลบโพสต์ 7 ล้านข้อความที่มีข้อมูลเท็จเกี่ยวกับโควิด-19<ref>{{cite news | last = Lerman | first = Rachel | date = 2020-08-11 | title = Facebook says it has taken down 7 million posts for spreading coronavirus misinformation | url = https://www.washingtonpost.com/technology/2020/08/11/facebook-covid-misinformation-takedowns/ | url-status = live | work = The Washington Post | archive-url = https://web.archive.org/web/20200918020952if_/https://www.washingtonpost.com/technology/2020/08/11/facebook-covid-misinformation-takedowns/ | archive-date = 2020-09-18 | access-date = 2020-09-21}}</ref>
ในปลายเดือนกุมภาพันธ์ 2020 [[บริษัทแอมะซอน]]ได้ลบสินค้าเกินกว่าล้านที่อ้างว่ารักษาหรือป้องกันโคโรนาไวรัส และลบสินค้าสุขภาพเป็นหมื่น{{nbsp}}ๆ ที่มีราคา "สูงกว่าที่ขายในแอมะซอนหรือนอกแอมะซอนมาก" ถึงกระนั้น ตาม[[บีบีซี]] ก็ยังมีสินค้ามากมายที่ "ยังขายในราคาสูงกว่าปกติ" ในวันที่{{nbsp}}28 กุมภาพันธ์<ref>{{Cite news | url = https://www.bbc.co.uk/news/technology-51675183 | title = Amazon culls one million fake coronavirus products | work = BBC News | date = 2020-02-28 | access-date = 2020-03-01 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200301082532/https://www.bbc.co.uk/news/technology-51675183 | archive-date = 2020-03-01 | url-status = live}}</ref>
มีตัวอย่างข้อมูลเท็จเกี่ยวกับโควิด-19 เป็นล้าน{{nbsp}}ๆ ในแพลตฟอร์มออนไลน์ต่าง{{nbsp}}ๆ<ref>{{cite journal | title = The COVID-19 Social Media Infodemic | first1 = Matteo | last1 = Cinelli | first2 = Walter | last2 = Quattrociocchi | first3 = Alessandro | last3 = Galeazzi | first4 = Carlo Michele | last4 = Valensise | first5 = Emanuele | last5 = Brugnoli | first6 = Ana Lucia | last6 = Schmidt | first7 = Paola | last7 = Zola | first8 = Fabiana | last8 = Zollo | first9 = Antonio | last9 = Scala | journal = Scientific Reports | date = 2020-03-10 | volume = 10 | issue = 1 | page = 16598 | doi = 10.1038/s41598-020-73510-5 | pmid = 33024152 | pmc = 7538912 | arxiv = 2003.05004 }}</ref>
นักวิจัย[[ข่าวปลอม]]ให้ข้อสังเกตว่า มีข่าวลือที่เริ่มใน[[จีน]]
แล้วต่อมากระจายไปยัง[[เกาหลีใต้]]และ[[สหรัฐ]] ทำให้มหาวิทยาลัยเกาหลีหลายแห่งได้เริ่มการรณรงค์ที่ทำในภาษาหลายภาษา คือ "Facts Before Rumors" (ความจริงแทนที่ข่าวลือ) เพื่อประเมินข้ออ้างสามัญ{{nbsp}}ๆ ที่พบออนไลน์<ref>
{{cite web | url = https://www.ibs.re.kr/cop/bbs/BBSMSTR_000000000739/selectBoardArticle.do?nttId=18241 | title = 'Fact before rumors' campaign just began by the IBS Data Science Group | author = <!--Not stated--> | date = 2020-03-26 | website = Institute for Basic Science | access-date = 2020-03-31 }}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.ibs.re.kr/cop/bbs/BBSMSTR_000000000971/selectBoardArticle.do?nttId=18234&pageIndex=1&searchCnd=&searchWrd= | title = 코로나바이러스와 인포데믹 | trans-title = Coronavirus and infodemic | first = Cha | last = Meeyoung | date = 2020-03-24 | website = Institute for Basic Science | access-date = 2020-03-30 | language = ko}}</ref><ref>
{{cite web | url = http://dongascience.donga.com/news.php?idx=35457 | title = "동남아·남미 코로나 가짜뉴스 막고 '진짜뉴스' 전하자" 국내 과학자 팔 걷어 | trans-title = "Let's stop fake news from Southeast Asia and South America and deliver 'real news'" | author = <!--Not stated--> | date = 2020-03-25 | website = Donga Science | access-date = 2020-03-30 | language = ko}}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.hankyung.com/opinion/article/2020032509531 | title = [차미영의 데이터로 본 세상] '인포데믹'의 시대 | trans-title = (The world seen through Cha Mi-young's data) The era of'infodemic' | author = <!--Not stated--> | date = 2020-03-25 | website = 한국경제 | access-date = 2020-03-30 | language = ko}}</ref>
=== วิกิพีเดีย ===
<!--เผื่ออนาคต {{ข้อมูลเพิ่มเติม |Wikipedia's response to the COVID-19 pandemic}} -->
สื่อได้ยกย่องความครอบคลุมข้อมูลโควิด-19 ของวิกิพีเดียและการสู้กับการใส่ข้อมูลเท็จในบทความอาศัยการรณรงค์ของ Wiki Project Med Foundation และของ WikiProject Medicine ในบรรดากลุ่มต่าง{{nbsp}}ๆ<ref>
{{cite web | url = https://www.wired.com/story/how-wikipedia-prevents-spread-coronavirus-misinformation/ | title = How Wikipedia Prevents the Spread of Coronavirus Misinformation | first = Noam | last = Cohem | date = 2020-03-15 | access-date = 2020-04-11 | work = Wired }}</ref><ref>
{{cite web | url = https://slate.com/technology/2020/03/coronavirus-wikipedia-policies.html | title = The Coronavirus Is Stress-Testing Wikipedia's Policies | first = Stephan | last = Harrison | date = 2020-03-19 | access-date = 2020-04-11 | work = Salon }}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.haaretz.com/us-news/.premium.MAGAZINE-why-wikipedia-is-immune-to-coronavirus-1.8751147 | title = Why Wikipedia Is Immune to Coronavirus | first = Omer | last = Benjakob | date = 2020-04-08 | access-date = 2020-04-11 | work = Haaretz }}</ref>
องค์การอนามัยโลกได้ร่วมงานกับวิกิพีเดียโดยอนุญาตให้ใช้กราฟและรายงานข้อมูลเกี่ยวกับโควิด-19 เพื่อช่วยสู้กับข้อมูลเท็จ โดยมีแผนจะใช้วิธีเช่นเดียวกันสำหรับโรคติดต่อต่าง{{nbsp}}ๆ ในอนาคต<ref>{{cite web | url = https://www.nytimes.com/2020/10/22/health/wikipedia-who-coronavirus-health.html | title = Wikipedia and W.H.O. Join to Combat Covid-19 Misinformation | first = Donald G. | last = McNeil | date = 2020-10-22 | access-date = 2020-10-22 | work = The New York Times }}</ref>
=== หนังสือพิมพ์และวารสารวิชาการ ===
หนังสือพิมพ์ที่ต้องเป็นสมาชิก (เพย์วอลล์<!--*** เริ่มเชิงอรรถ ***-->{{Efn-ua |
'''เพย์วอลล์''' ({{lang-en |paywall}}) เป็นวิธีการจำกัดการเข้าถึงเนื้อหาเพื่อให้ผู้อ่านสมัครจ่ายเงินเป็นสมาชิก<ref>
{{Cite web | url = http://www.niemanlab.org/2016/07/here-are-6-reasons-why-newspapers-have-dropped-their-paywalls/ | title = Are paywalls saving journalism? | website = City, University of London | author = Felle, Tom | date = 2016-03-04 | access-date = 2017-05-03}}</ref><ref>
{{Cite web | url = http://www.city.ac.uk/news/2016/march/are-paywalls-saving-journalism | title = Here are 6 reasons why newspapers have dropped their paywalls | website = NiemanLab | author = Lichterman, Joseph | date = 2016-07-20 | access-date = 2017-05-03}}</ref>
เริ่มตั้งแต่กลาง{{nowrap |คริสต์ทศวรรษ 2010}} หนังสือพิมพ์ตะวันตกเริ่มใช้เพย์วอลล์กับเว็บไซต์ของตนเพื่อเพิ่มรายได้หลังจากผู้รับหนังสือพิมพ์จริง{{nbsp}}ๆ และรายได้โฆษณาได้ลดมาเป็นเวลาหลายปี<ref name="preston">{{cite news | last = Preston | first = Peter | title = A Paywall that pays? Only in America | url = https://www.theguardian.com/media/2011/aug/07/paywall-that-pays-only-in-america | accessdate = 2011-10-22 | newspaper = The Guardian | date = 2011-08-07 | location = London}}</ref>
ในมหาวิทยาลัย งานวิจัยและงานวิชาการมักจะต้องเข้าถึงผ่านเพย์วอลล์ โดยอาจเข้าถึงได้ผ่านห้องสมุดที่เป็นสมาชิก
}}<!--*** จบเชิงอรรถ ***-->)
ก็ได้งดใช้สำหรับข่าวเกี่ยวกับโควิด-19 บางส่วนหรือทั้งหมด<ref name="Paywalls">
{{cite news | last1 = Jerde | date = 2020-03-12 | first1 = Sara | title = Major Publishers Take Down Paywalls for Coronavirus Coverage | url = https://www.adweek.com/digital/major-publishers-take-down-paywalls-for-coronavirus-coverage/ | access-date = 2020-03-25 | work = Adweek}}</ref><ref name="newspaywalls">
{{cite web | last1 = Kottke | first1 = Jason | title = Media Paywalls Dropped for COVID-19 Crisis Coverage | url = https://kottke.org/20/03/media-paywalls-dropped-for-covid-19-crisis-coverage | website = kottke.org | access-date = 2020-04-18}}</ref>
สำนักพิมพ์งานศึกษาทางวิทยาศาสตร์จำนวนมากก็อนุญาตให้ใช้งานเป็น[[การเข้าถึงแบบเปิด]] (คือฟรี)<ref name="AutoDW-255">{{cite press release | url = https://wellcome.ac.uk/press-release/sharing-research-data-and-findings-relevant-novel-coronavirus-covid-19-outbreak | title = Sharing research data and findings relevant to the novel coronavirus (COVID-19) outbreak | work = wellcome.ac.uk | date = 2020-01-31 | access-date = 2020-02-13}}</ref>
ชุมชนนักวิทยาศาสตร์ แม้จะตั้งใจพิมพ์งานวิชาการที่มีคุณภาพ
ก็เริ่มมีปัญหาเพราะเกิดงานวิจัยคุณภาพต่ำหรือเป็นเท็จ
ทำให้ต้องถอนงานหลายงานเกี่ยวกับโควิด-19 แล้วทำให้งานศึกษาทางวิทยาศาสตร์ที่สมเหตุผลและเชื่อถือได้น่าสงสัยไปด้วย<ref name="fid1">{{cite journal | last1 = Van Der Walt | first1 = Wynand | last2 = Willems | first2 = Kris | last3 = Friedrich | first3 = Wernher | last4 = Hatsu | first4 = Sylvester | last5 = Kirstin | first5 = Krauss | title = Retracted Covid-19 papers and the levels of ‘citation pollution’: A preliminary analysis and directions for further research | journal = Cahiers de la Documentation - Bladen voor Documentatie | date = 2020 | volume = 3 | issue = 4 | url = http://hdl.handle.net/10962/167732 | access-date = 2021-01-13}}</ref>
บล็อก Retraction Watch มี[[ฐานข้อมูล]]เกี่ยวกับบทความโควิด-19 ที่ถูกเพิกถอน<ref>{{cite web | title = Retracted coronavirus (COVID-19) papers | url = https://retractionwatch.com/retracted-coronavirus-covid-19-papers/ | website = Retraction Watch | publisher = Retraction Watch | access-date = 2021-01-13}}</ref>
=== การตรวจพิจารณา ===
รัฐบาลจำนวนหนึ่งได้ทำการส่งข้อมูลเท็จเกี่ยวกับไวรัสให้ผิดกฎหมาย
ซึ่งอาจรวมขนาดการแพร่ขยายการติดไวรัส ความไม่พร้อมรับมือกับไวรัส หรือวิธีการต่อสู้กับไวรัส
กระทรวงมหาดไทยตุรกีได้จับกุมผู้ใช้สื่อสังคมต่าง{{nbsp}}ๆ ที่ได้ "เล็งเป้าเจ้าหน้าที่และกระจายความตื่นตระหนกและความกลัวโดยระบุว่า ไวรัสได้กระจายไปอย่างกว้างขวางในตุรกีโดยเจ้าหน้าที่ไม่ได้ทำการอย่างสมควร"<ref>{{cite news | title = Coronavirus Has Started a Censorship Pandemic | url = https://foreignpolicy.com/2020/04/01/coronavirus-censorship-pandemic-disinformation-fake-news-speech-freedom/ | work = The Foreign Policy | date = 2020-04-01}}</ref>
ส่วนกองทัพอิหร่านระบุว่า ได้จับกุมคน 3,600{{nbsp}}คนเพราะ "กระจายข่าวลือ" เกี่ยวกับไวรัสโคโรนาในประเทศ<ref>{{cite news | title = Iran Says 3,600 Arrested For Spreading Coronavirus-Related Rumors | url = https://www.rferl.org/a/iran-says-3600-arrested-for-spreading-coronavirus-related-rumors/30583656.html | work = Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) | date = 2020-04-29}}</ref>
ใน[[กัมพูชา]] บุคคลที่แสดงความเป็นห่วงเกี่ยวกับการกระแพร่กระจายของโควิด-19 ได้ถูกจับในข้อหากระจายข่าวเท็จ<ref>
{{cite news | title = Cambodia accused of political clampdown amid coronavirus outbreak | url = https://www.aljazeera.com/news/2020/03/cambodia-accused-political-clampdown-coronavirus-outbreak-200324063233803.html | publisher = Al Jazeera | date = 2020-03-24}}</ref><ref>
{{cite news | title = Cambodia's Lost Digital Opportunity in the COVID-19 Fight | url = https://thediplomat.com/2020/04/cambodias-lost-digital-opportunity-in-the-covid-19-fight/ | work = The Diplomat | date = 2020-04-17}}</ref>
รัฐสภา[[แอลจีเรีย]]ออกกฎหมายทำการออกข่าวปลอมที่เป็นอันตรายต่อความสงบเรียบร้อยของประชาชนและความมั่นคงของชาติ<ref>{{cite news | title = Algeria rights groups say government cracking down on critics | url = https://www.aljazeera.com/news/2020/04/algeria-rights-groups-government-cracking-critics-200416173127184.html | publisher = Al Jazeera | date = 2020-04-23}}</ref>
ใน[[ประเทศฟิลิปปินส์]]<ref>{{cite news | title = The Philippines' Coronavirus Lockdown Is Becoming a Crackdown | url = https://thediplomat.com/2020/04/the-philippines-coronavirus-lockdown-is-becoming-a-crackdown/ | work = The Diplomat | date = 2020-04-03}}</ref>
[[จีน]]<ref>{{cite news | title = China Is Using Fears Of Online Misinformation About The Coronavirus To Arrest People | url = https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/china-is-arresting-people-for-spreading-rumors-online-about | work = BuzzFeed News | date = 2020-01-29}}</ref>
[[อินเดีย]]<ref>{{cite news | title = Fake News, Real Arrests | url = https://foreignpolicy.com/2020/04/17/fake-news-real-arrests/ | work = Foreign Policy | date = 2020-04-17}}</ref><ref name="straitstimes"/>
[[อียิปต์]]<ref>{{cite news | title = Reporting on the coronavirus: Egypt muzzles critical journalists | url = https://www.dw.com/en/reporting-on-the-coronavirus-egypt-muzzles-critical-journalists/a-53009293 | publisher = Deutsche Welle | date = 2020-04-03}}</ref>
[[เอธิโอเปีย]]<ref>{{cite news | title = Ethiopia: Free Speech at Risk Amid Covid-19 | url = https://www.hrw.org/news/2020/05/06/ethiopia-free-speech-risk-amid-covid-19 | publisher = Human Rights Watch | date = 2020-05-06}}</ref>
[[บังกลาเทศ]]<ref>{{cite news | title = Bangladesh: End Wave of COVID-19 'Rumor' Arrests | url = https://www.hrw.org/news/2020/03/31/bangladesh-end-wave-covid-19-rumor-arrests | publisher = Human Rights Watch | date = 2020-03-31}}</ref>
[[โมร็อกโก]]<ref>{{cite news | title = Morocco makes a dozen arrests over coronavirus fake news | url = https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-morocco/morocco-makes-a-dozen-arrests-over-coronavirus-fake-news-idUSKBN2162DI | work = Reuters | date = 2020-03-19}}</ref>
[[ปากีสถาน]]<ref>{{cite news | title = Man arrested for spreading fake news on coronavirus | url = https://www.pakistantoday.com.pk/2020/03/25/man-arrested-in-lahore-for-spreading-fake-news-on-coronavirus/ | work = Pakistan Today | date = 2020-03-25}}</ref>
[[ซาอุดีอาระเบีย]]<ref>{{cite news | title = Saudi man arrested for false news on COVID-19 patient | url = https://gulfnews.com/world/gulf/saudi/saudi-man-arrested-for-false-news-on-covid-19-patient-1.1587544904557 | work = Gulf News | date = 2020-04-22}}</ref>
[[โอมาน]]<ref>{{cite news | title = Legal action against spreading fake news | url = https://www.omanobserver.om/legal-action-against-spreading-fake-news/ | work = Oman Observer | date = 2020-03-21}}</ref>
[[อิหร่าน]]<ref>{{cite news | title = Iran arrests ex-TV presenter for accusing regime of coronavirus cover-up | url = https://www.jpost.com/middle-east/iran-arrests-ex-tv-presenter-for-accusing-regime-of-coronavirus-cover-up-624753 | work = The Jerusalem Post | date = 2020-04-15}}</ref>
[[เวียดนาม]] [[ลาว]]<ref>{{cite news | title = Vietnam, Laos Arrest Facebookers on COVID-19-Related Charges | url = https://www.rfa.org/english/news/vietnam/facebook-04132020154643.html | work = Radio Free Asia | date = 2020-04-13}}</ref>
[[อินโดนีเซีย]]<ref name="straitstimes">{{cite news | title = Asia cracks down on coronavirus 'fake news' | url = https://www.straitstimes.com/asia/coronavirus-asia-cracks-down-on-virus-fake-news | work = The Straits Times | date = 2020-04-10}}</ref>
[[มองโกเลีย]]<ref name="straitstimes"/>
[[ศรีลังกา]]<ref>{{cite news | title = Sri Lanka Uses Pandemic to Curtail Free Expression | url = https://www.hrw.org/news/2020/04/03/sri-lanka-uses-pandemic-curtail-free-expression | work = Human Rights Watch | date = 2020-04-03}}</ref>
[[เคนยา]] [[แอฟริกาใต้]]<ref>{{cite news | title = Arrests mount as Africa battles a destructive wave of COVID-19 disinformation | url = https://www.theglobeandmail.com/world/article-arrests-mount-as-africa-battles-a-destructive-wave-of-covid-1/ | work = The Globe and Mail | date = 2020-04-07}}</ref>
[[โกตดิวัวร์]]<ref>{{cite news | title = Authorities across West Africa attacking journalists covering COVID-19 pandemic | url = https://ifex.org/authorities-across-west-africa-attacking-journalists-covering-covid-19-pandemic/ | work = IFEX | date = 2020-04-22}}</ref>
[[โซมาเลีย]]<ref>{{cite news | title = Somali Journalists Arrested, Intimidated While Covering COVID-19 | url = https://www.voanews.com/extremism-watch/somali-journalists-arrested-intimidated-while-covering-covid-19 | work = VOA News | date = 2020-04-18}}</ref>
[[มอริเชียส]]<ref name="theconversation.com">{{cite news | date = 2020-05-11 | title = Controls to manage fake news in Africa are affecting freedom of expression | work = The Conversation | url = https://theconversation.com/controls-to-manage-fake-news-in-africa-are-affecting-freedom-of-expression-137808}}</ref>
[[ซิมบับเว]]<ref>{{cite news | title = Press freedom violations throughout Africa linked to Covid-19 coverage | url = http://www.rfi.fr/en/africa/20200414-press-freedom-violations-throughout-african-continent-linked-to-covid-19-coverage | publisher = Radio France Internationale | date = 2020-04-14}}</ref>
[[ประเทศไทย|ไทย]]<ref>{{cite news | title = Some leaders use pandemic to sharpen tools against critics | url = https://abcnews.go.com/International/wireStory/coronavirus-crisis-excuses-curbs-free-speech-70177977 | work = ABC News | date = 2020-04-16}}</ref>
[[คาซัคสถาน]]<ref>{{cite news | title = Kazakh Opposition Activist Detained For 'Spreading False Information' | url = https://www.rferl.org/a/kazakhstan-suraev-opposition-activist-detained-false-information-toqaev/30563253.html | publisher = Human Rights Watch | date = 2020-04-18}}</ref>
[[อาเซอร์ไบจาน]]<ref>{{cite news | title = Azerbaijan: Crackdown on Critics Amid Pandemic | url = https://www.hrw.org/news/2020/04/16/azerbaijan-crackdown-critics-amid-pandemic | publisher = Human Rights Watch | date = 2020-04-16}}</ref>
[[มอนเตเนโกร]]<ref>{{cite news | title = Concern for Rights in Montenegro amid COVID-19 Fight | url = https://balkaninsight.com/2020/03/26/concern-for-rights-in-montenegro-amid-covid-19-fight/ | work = Balkan Insight | date = 2020-03-26}}</ref>
[[เซอร์เบีย]]<ref name="arrested-journalist-1">
{{Cite web | url = https://www.danas.rs/drustvo/novinarka-ana-lalic-pustena-iz-policije/ | title = Novinarka Ana Lalić puštena iz policije | trans-title = Journalist Ana Lalic released by police | date = 2020-04-02}}</ref><ref>
{{cite news | title = Prosecution drops charges against Serbian journalist arrested at the beginning of April | url = https://europeanwesternbalkans.com/2020/04/27/prosecution-drops-charges-against-serbian-journalist-arrested-at-the-beginning-of-april/ | work = European Western Balkans | date = 2020-04-27}}</ref>
[[มาเลเซีย]]<ref>{{cite news | title = Malaysia Arrests Thousands Amid Coronavirus Lockdown | url = https://www.voanews.com/science-health/coronavirus-outbreak/malaysia-arrests-thousands-amid-coronavirus-lockdown | work = VOA News | date = 2020-04-04}}</ref>
[[สิงค์โปร์]]<ref>
{{cite news | title = Civil servant arrested for leaking info on number of virus cases | url = https://www.straitstimes.com/singapore/courts-crime/civil-servant-arrested-for-leaking-info-on-number-of-virus-cases | work = The Straits Times | date = 2020-04-16}}</ref><ref>
{{cite news | title = Singapore's Fake News and Contempt Laws a Threat to Media, Journalists Say | url = https://www.voanews.com/press-freedom/singapores-fake-news-and-contempt-laws-threat-media-journalists-say | work = VOA News | date = 2020-05-06}}</ref>
และ[[ฮ่องกง]] มีคนถูกจับโดยข้อหาว่ากระจายข้อมูลเท็จเกี่ยวกับการระบาดทั่วของโควิด-19<ref>{{cite news | title = Coronavirus sends Asia's social media censors into overdrive | url = https://www.reuters.com/article/us-china-health-fakenews/coronavirus-sends-asias-social-media-censors-into-overdrive-idUSKBN1ZY1AC | work = Reuters | date = 2020-02-04}}</ref><ref name="straitstimes"/>
[[สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์]]ได้ทำการกระจายข่าวปลอมและข่าวลือเกี่ยวกับการระบาดทั่วให้มีโทษทางอาชญา<ref>{{cite news | title = Gulf states use coronavirus threat to tighten authoritarian controls and surveillance | url = https://theconversation.com/gulf-states-use-coronavirus-threat-to-tighten-authoritarian-controls-and-surveillance-136631 | work = The Conversation | date = 2020-04-21}}</ref>
[[พม่า]]ได้ปิดไม่ให้ดูเว็บไซต์ข่าว 221{{nbsp}}แห่ง<ref>{{cite news | title = Myanmar blocks hundreds of news sites and threatens editor with life in jail | url = https://www.theguardian.com/world/2020/mar/31/myanmar-editor-could-face-life-in-jail-for-interviewing-rebel | work = The Guardian | date = 2020-04-01}}</ref>
รวมทั้งสำนักข่าวสำคัญหลายแห่ง<ref>{{cite news | title = In mid-coronavirus crisis, Myanmar blocks 221 sites for "fake news" | url = https://rsf.org/en/news/mid-coronavirus-crisis-myanmar-blocks-221-sites-fake-news | work = Reporters Without Borders | date = 2020-04-03}}</ref>
== เล่ห์โกง ==
องค์การอนามัยโลกได้เตือนว่ามีอาชญากรที่หลอกว่าตนเป็นตัวแทนจากองค์การอนามัยโลกและต้องการข้อมูลส่วนตัวจากเหยื่อโดยทำผ่านอีเมล์หรือโทรศัพท์<ref name=un1058381>{{cite web | url = https://news.un.org/en/story/2020/02/1058381 | title = UN health agency warns against coronavirus COVID-19 criminal scams | publisher = United Nations | date = 2020-02-29 | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200308013146/https://news.un.org/en/story/2020/02/1058381 | archive-date = 2020-03-08 | url-status = live }}</ref>
อนึ่ง คณะกรรมการสื่อสารกลางสหรัฐ ({{abbr |FCC| Federal Communications Commission }}) แนะนำไม่ให้ผู้บริโภคกดลิงก์ของอีเมลล์ที่น่าสงสัย และไม่ให้ข้อมูลส่วนตัวทางอีเมล์ ทางข้อความ หรือทางโทรศัพท์<ref>{{cite web | url = https://www.fcc.gov/covid-scams | title = COVID-19 Consumer Warnings and Safety Tips | publisher = Federal Communications Commission | date = 2020-03-31 | access-date = 2020-04-02 }}</ref>
และคณะกรรมการการค้ากลางสหรัฐ ({{abbr |FTC| Federal Trade Commission }}) ยังเตือนว่ามีเล่ห์โกงทางสาธารณกุศลเกี่ยวกับการระบาดทั่ว จึงแนะนำไม่ให้ผู้บริโภคบริจาคทานโดยใช้เงิน บัตรของขวัญ หรือการโอนเงินทางบัญชี<ref>{{cite web | url = https://www.ftc.gov/coronavirus/scams-consumer-advice | title = Coronavirus Advice for Consumers | publisher = Federal Trade Commission | access-date = 2020-09-14 }}</ref>
บริษัทความมั่นคงไซเบอร์คือ Check Point ระบุว่า มีการโจมตีแบบ[[ฟิชชิง]]เพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมากเพื่อให้เหยื่อติดตั้ง[[ไวรัสคอมพิวเตอร์]] โดยส่งเป็นอีเมลล์เกี่ยวกับไวรัสโคโรนาและมี[[ไฟล์คอมพิวเตอร์|ไฟล์]]ติดมาด้วย
และอาจใช้[[ชื่อโดเมน]]ที่ทำให้เข้าใจผิดเช่น "cdc-gov.org" แทน "cdc.gov" (ของศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคสหรัฐ) หรือแม้แต่ทำเว็บไซต์หลอกโดยเลียนแบบเว็บไซต์เดิม
จนถึงเดือนมีนาคม 2020 มีชื่อโดเมนเกี่ยวกับไวรัสโคโรนาเกิน 4,000 ชื่อที่ได้ลงทะเบียน<ref name=vox21164745>{{cite web | url = https://www.vox.com/recode/2020/3/5/21164745/coronavirus-phishing-email-scams | title = Coronavirus email scams are trying to cash in on your fear | work = vox.com | first = Sara | last = Morrison | date = 2020-03-05 | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200306153955/https://www.vox.com/recode/2020/3/5/21164745/coronavirus-phishing-email-scams | archive-date = 2020-03-06 | url-status = live }}</ref>
Police in New Jersey, United States reported incidents of criminals knocking on people's doors and claiming to be from the CDC.
เจ้าหน้าที่ตำรวจใน[[รัฐนิวเจอร์ซีย์]] ([[สหรัฐ]]) ที่รายงานอาชญากรเคาะประตูชาวบ้านแล้วอ้างว่า มาจากศูนย์ป้องกันและควบคุมโรคสหรัฐ
They then attempt to sell products at inflated prices or otherwise scam victims under the guise of educating and protecting the public from the coronavirus.
แล้วพยายามขายผลิตภัณฑ์ที่มีราคาสูงหรือหลอกโกงเหยื่อโดยทำเหมือนให้ข้อมูลและป้องกันสาธารณชนจากไวรัสโคโรนา<ref name=yahoo171111975>{{cite web | url = https://news.yahoo.com/coronavirus-sinister-people-knocking-doors-171111975.html | title = Coronavirus: Sinister people are knocking on doors claiming to be part of official disease response, police warn | work = The Independent | via = Yahoo! News | first = Andrew | last = Griffin | date = 2020-03-10 | access-date = 2020-03-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200311172735/https://news.yahoo.com/coronavirus-sinister-people-knocking-doors-171111975.html | archive-date = 2020-03-11 | url-status = live }}</ref>
มีลิงก์ที่ส่งไปตาม[[อินเทอร์เน็ต]]โดยบอกว่าเป็นแผนที่ไวรัสโคโรนาของ[[มหาวิทยาลัยจอนส์ฮอปกินส์]] แต่ความจริงนำไปยังเว็บไซต์หลอกที่กระจาย[[มัลแวร์]]<ref>
{{cite web | title = Hackers are using coronavirus concerns to trick you, cybersecurity pros warn | date = 2020-03-15 | first = Wallace | last = Witkowski | work = MarketWatch | url = https://www.marketwatch.com/story/hackers-are-using-coronavirus-concerns-to-trick-you-cybersecurity-pros-warn-2020-03-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200407120751/https://www.marketwatch.com/story/hackers-are-using-coronavirus-concerns-to-trick-you-cybersecurity-pros-warn-2020-03-12 | archive-date = 2020-04-07 | url-status = live | access-date = 2020-04-07}}</ref><ref>
{{cite web | url = https://www.miamiherald.com/news/nation-world/national/article241171546.html | title = Hackers made their own coronavirus map to spread malware, feds warn | work = The Miami Herald | date = 2020-03-13 | access-date = 2020-03-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200315021637/https://www.miamiherald.com/news/nation-world/national/article241171546.html | archive-date = 2020-03-15 | url-status = live}}</ref>
ตั้งแต่รัฐบาลกลางสหรัฐได้ออกกฎหมายช่วยเหลือประชาชนเพราะการระบาดทั่ว อาชญากรได้หลอกลวงหาประโยชน์โดยบอกให้คนจ่ายเงินตนล่วงหน้าเพื่อรับเงินช่วยเหลือ
ดังนั้น สำนักงานสรรพากรสหรัฐจึงแนะนำให้ผู้บริโภคใช้ลิงก์/เว็บไซต์ทางการของสำนักงานเท่านั้นเพื่อยื่นข้อมูล โดยไม่ให้ตอบทางข้อความ อีเมล์ หรือโทรศัพท์<ref>{{cite web | url = https://www.consumer.ftc.gov/blog/2020/04/coronavirus-stimulus-payment-scams-what-you-need-know | title = Coronavirus stimulus payment scams: What you need to know | publisher = Federal Trade Commission | access-date = 2020-09-14 }}</ref>
จากนั้น บริษัทการเงินต่าง{{nbsp}}ๆ รวมทั้งธนาคาร<ref>{{cite web | url = https://www.wellsfargo.com/jump/enterprise/coronavirus-response | title = COVID-19: We're here for you | publisher = Wells Fargo | access-date = 2020-04-13 }}</ref>
บริษัทให้กู้<ref>{{cite web | url = http://start.loandepot.com/assets/int-email/disaster/COVID19ServicingCommunicationv6.0.pdf | title = COVID-19 Information | publisher = LoanDepot | access-date = 2020-04-13 }}</ref>
รวมทั้งบริษัทประกันสุขภาพ<ref>{{cite web | url = https://www.humana.com/coronavirus/coronavirus-fraud-schemes | title = Protect yourself from COVID-19 scams | publisher = Humana | access-date = 2020-08-03 }}</ref>
ก็ได้แนะนำเช่นเดียวกันในเว็บไซต์ของตน{{nbsp}}ๆ
== ดูเพิ่ม ==
* [[แนวคิดปฏิเสธเอดส์]]
== เชิงอรรถ ==
{{notelist | group = upper-alpha |30em}}
== อ้างอิง ==
{{รายการอ้างอิง |30em}}
== แหล่งข้อมูลอื่น ==
* {{cite journal | title = The Prophecies of Q | first = Adrienne | last = LaFrance | journal = The Atlantic | date = June 2020 | url = https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2020/06/qanon-nothing-can-stop-what-is-coming/610567/}}
* {{cite web | last = Lytvynenko | first = Jane | title = Coronavirus Pseudoscientists And Conspiracy Theorists | website = BuzzFeed News | date = 2020-05-21 | url = https://www.buzzfeednews.com/article/janelytvynenko/coronavirus-spin-doctors | access-date = 2020-10-26}}
* {{cite newspaper | url = https://www.bostonglobe.com/2020/05/06/nation/how-memes-text-chains-online-conspiracies-haves-fueled-coronavirus-protesters-discord/ | title = How memes, text chains, and online conspiracies have fueled coronavirus protesters and discord | first = Jazmine | last = Ulloa | date = 2020-05-06 | work = The Boston Globe}}
* {{cite journal | title = The Coronavirus Conspiracy Boom | first1 = Joseph E. | last1 = Uscinski | first2 = Adam M. | last2 = Enders | journal = The Atlantic | date = 2020-04-30 | url = https://www.theatlantic.com/health/archive/2020/04/what-can-coronavirus-tell-us-about-conspiracy-theories/610894/}}
* {{cite journal | title = We Don't Even Have a COVID-19 Vaccine, and Yet the Conspiracies Are Here | first = Sarah | last = Zhang | date = 2020-05-24 | journal = The Atlantic | url = https://www.theatlantic.com/science/archive/2020/05/covid-19-vaccine-skeptics-conspiracies/611998/}}
== แหล่งข้อมูลอื่น ==
* [https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters World Health Organization: Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: Mythbusters]
* [https://www.politifact.com/coronavirus/ Coronavirus] at [[Politifact]]
{{การระบาดทั่วของโควิด-19 | state = expanded}}
{{วิทยาศาสตร์เทียม}}
[[หมวดหมู่:ทฤษฎีสมคบคิด]]
[[หมวดหมู่:การระบาดทั่วของไวรัสโคโรนา พ.ศ. 2562–2563]]
[[หมวดหมู่:ข่าวลวง]]
[[หมวดหมู่:ข่าวลวงบนอินเทอร์เน็ต]]
[[หมวดหมู่:ข่าวลือ]]
[[หมวดหมู่:วิทยาศาสตร์เทียม]]
[[en:Misinformation related to the COVID-19 pandemic]]
| |||