เหรียญราชรุจิ

เหรียญราชรุจิ เป็นเหรียญสำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จในพระองค์พระมหากษัตริย์ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาขึ้นสำหรับพระราชทานแก่ข้าราชการในราชสำนัก นายทหารรักษาพระองค์ และผู้มีบำเหน็จความชอบในราชสำนัก รวมถึงข้าราชการในราชสำนักแห่งพระมหากษัตริย์ต่างประเทศ เป็นต้น

เหรียญราชรุจิ
มอบโดย พระมหากษัตริย์ไทย
อักษรย่อ	ร.จ.ท.(ทอง), ร.จ.ง.(เงิน)
ประเภท	เหรียญราชอิสริยาภรณ์อันเป็นบำเน็จในพระองค์พระมหากษัตริย์
วันสถาปนา	พ.ศ. 2440
ประเทศ	ราชอาณาจักรไทย
จำนวนสำรับ	ไม่จำกัดจำนวน
มอบเพื่อ	พระราชทานตามพระราชอัธยาศัย
สถานะ	ยังพระราชทานอยู่
ผู้สถาปนา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ประธาน	พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว
สถิติการมอบ
รายแรก	แย้ม 16 มีนาคม พ.ศ. 2441
รายล่าสุด	ปฐวิกานต์ ลิขิต 28 มิถุนายน พ.ศ. 2567
ลำดับเกียรติ
สูงกว่า	เหรียญรัตนาภรณ์
รองมา	ไม่มี (เหรียญบำเหน็จในพระองค์พระมหากษัตริย์ลำดับต่ำสุด)

ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาเหรียญราชรุจิ ประจำรัชกาลของพระองค์ ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2454, พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาในปี พ.ศ. 2470 ,พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงสถาปนาสำหรับรัชกาลของพระองค์ในปี พ.ศ. 2502 พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาในปี พ.ศ. 2562 ส่วนพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8) ไม่ได้พระราชทานไว้

ลักษณะ

ลักษณะของเหรียญ

เหรียญราชรุจิ มี 2 ชนิด คือ เงินกาไหล่ทอง และเงิน ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย มีลักษณะเป็นเหรียญกลม ลักษณะโดยรวมของเหรียญราชรุจิแต่ละรัชกาลนั้นคล้ายคลึงกัน กล่าวคือ ด้านหน้าของเหรียญราชรุจิเป็นพระบรมฉายาลักษณ์ของพระมหากษัตริย์ผู้ทรงสร้างเหรียญแต่ละรัชกาล ที่ขอบเหรียญจารึกพระปรมาภิไธยเป็นภาษาบาลี อักษรไทย ดังนี้

• รัชกาลที่ 5 จารึกว่า "จุฬาลังกรโณ ปรมราชาธิราชา"
• รัชกาลที่ 6 จารึกว่า "วชิราวุโธ ปรมราชาธิราชา"
• รัชกาลที่ 7 จารึกว่า "ปชาธิปโก ปรมราชาธิราชา"
• รัชกาลที่ 9 จารึกว่า "ภูมิพโล ปรมราชาธิราชา"

ด้านหลังทำเป็นรูปจักร ทิศทางของปลายคมจักรเวียนตามเข็มนาฬิกา รายละเอียดของลวดลายวงจักรแตกต่างกันไปในแต่ละรัชกาล ภายในวงจักรมีข้อความภาษาบาลี อักษรไทย จารึกว่า "ราชรุจิยา ทิน์นมิทํ" (ราชรุจิยา ทินฺนมิทํ) หมายความว่า เหรียญนี้ทรงพอพระราชหฤทัยพระราชทาน ยกเว้นเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 7 ข้อความดังกล่าวไม่ได้จารึกไว้ที่กลางวงจักร แต่จารึกไว้ที่แผ่นป้ายติดห่วงเหรียญสำหรับห้อยแพรแถบ

(จากซ้าย) เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 5 รัชกาลที่ 6 รัชกาลที่ 7 และรัชกาลที่ 9

สำหรับเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 ซึ่งเป็นเหรียญราชรุจิที่มีการพระราชทานในปัจจุบัน มีลักษณะเป็นเหรียญกลมแบน ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 32 มิลลิเมตร ด้านหน้ามีพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวครึ่งพระองค์ ทรงหันพระพักตร์ทางเบื้องขวา มีอักษรจารึกริมขอบว่า "วชิราลงกรโณ ปรมราชาธิราชา" ด้านหลังมีรูปจักร กลางวงจักรจารึกอักษรว่า "ราชรุจิยา ทิน์นมิทํ" มีห่วงห้อยกับแพรแถบกว้าง 32 มิลลิเมตร สีเหลืองริมสีขาว สำหรับบุรุษประดับที่อกเสื้อด้านซ้าย สำหรับสตรีใช้ห้อยกับแพรแถบผูกเป็นรูปแมลงปอ ประดับเสื้อที่หน้าบ่าซ้าย

• 
  ประติมากรรมต้นแบบของเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 ด้านหน้า
• 
  ประติมากรรมต้นแบบของเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 ด้านหลัง

ลักษณะแพรแถบย่อ

สำหรับสีแพรแถบของเหรียญราชรุจิ จะกำหนดแตกต่างกันไปในแต่ละรัชกาล ดังนี้

แพรแถบย่อ	ชื่อ	ลักษณะแพรแถบย่อ
	เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 5	พื้นสีแดง
	เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 6	พื้นสีขาบเข้ม แพรแถบกว้าง 31 มิลลิเมตร
	เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 7	พื้นสีเขียว แพรแถบกว้าง 33 มิลลิเมตร
	เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 9	พื้นสีเหลือง ริมสีขาว แพรแถบกว้าง 34 มิลลิเมตร
	เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10	พื้นสีเหลือง ริมสีขาว แพรแถบกว้าง 32 มิลลิเมตร

อักษรย่อ

ผู้ที่ได้รับพระราชทานเหรียญราชรุจิ หากเป็นเหรียญราชรุจิทอง ใช้อักษรย่อว่า "ร.จ.ท." หากเป็นเหรียญราชรุจิเงิน ใช้ว่า "ร.จ.ง." แล้วต่อท้ายด้วยหมายเลขรัชกาลของพระมหากษัตริย์ผู้พระราชทานเหรียญ เช่น "ร.จ.ท.10" เป็นต้น

การพระราชทาน

เหรียญราชรุจินี้พระราชทานเป็นเครื่องหมายแห่งพระมหากรุณาธิคุณตามพระราชอัธยาศัย และพระราชทานเป็นสิทธิ แม้ผู้ได้รับพระราชทานล่วงลับไปแล้วก็ให้ตกทอดแก่ทายาทเพื่อรักษาไว้เป็นที่ระลึกในวงศ์ตระกูลสืบไป แต่ไม่มีสิทธิที่จะประดับเหรียญนี้ ถ้าผู้ได้รับพระราชทานก็ดี ทายาทก็ดี กระทำความผิดร้ายแรงหรือประพฤติตนไม่สมเกียรติ อาจทรงเรียกคืนได้

อ้างอิง

• พระราชบัญญัติเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 9 พ.ศ. 2502 ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 76 ตอนที่ 30 วันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2502
• พระราชบัญญัติเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ ๑๐ พ.ศ. ๒๕๖๒ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 136 ตอนที่ 94 ก หน้า 4 วันที่ 30 สิงหาคม พ.ศ. 2562