พระยาคำฟั่น

พระยาคำฟั่น หรือ พระญาคำฝั้น ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ออกพระนามว่าเจ้ามหาสุภัทรราชะ ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์ที่ 1 ระหว่างปี พ.ศ. 2357 - พ.ศ. 2358 และเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่องค์ที่ 3 ระหว่างปี พ.ศ. 2365 - พ.ศ. 2368 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร

พระยาคำฟั่น
พระยาลำพูนไชย
ครองราชย์	18 กันยายน พ.ศ. 2357 - พ.ศ. 2358
ถัดไป	พระเจ้าบุญมา
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พระยานครเชียงใหม่
ครองราชย์	พ.ศ. 2366 - 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2368
ก่อนหน้า	พระยาธรรมลังกา
ถัดไป	พระยาพุทธวงศ์
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
อุปราช	พระยาพุทธวงศ์
พระยาอุปราชนครเชียงใหม่
ดำรงพระยศ	พ.ศ. 2358 - พ.ศ. 2366
ก่อนหน้า	พระยาธรรมลังกา
ถัดไป	พระยาพุทธวงศ์
เจ้าหลวง	พระยาธรรมลังกา
เกิด	พ.ศ. 2299
อสัญกรรม	13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2368 (71 ปี)
ราชเทวี	แม่เจ้าเนตรนารีไวย แม่เจ้าคำแปง
หม่อม	14 ท่าน
พระนามเต็ม เจ้ามหาสุภัทรราชะ
พระบุตร	44 องค์
ราชสกุล	ณ เชียงใหม่
ราชวงศ์	ทิพย์จักร
เจ้าบิดา	เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว
เจ้ามารดา	แม่เจ้าจันทาราชเทวี

พระราชประวัติ

พระยาคำฟั่น เป็นราชโอรสลำดับที่ 8 ในเจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว ผู้ครองนครลำปางองค์ที่ 2 กับแม่เจ้าจันทา และเป็นพระราชนัดดา (หลานปู่) ในพระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) กับแม่เจ้าพิมพา ซึ่งเป็นต้นราชวงศ์ทิพย์จักร (เชื้อเจ้าเจ็ดตน)

พระยาคำฟั่น เป็นพระอนุชาของพระเจ้ากาวิละ มีพระเชษฐา พระอนุชาและพระขนิษฐา รวม 10 พระองค์ (หญิง 3 ชาย 7) (เจ้าชายทั้ง 7 พระองค์ได้ทรงช่วยกันต่อสู้อริราชศัตรูขยายขอบขัณฑสีมาล้านนาออกไปอย่างเกรียงไกร เป็นเหตุให้มีพระสมัญญาว่า "เจ้าเจ็ดตน") มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

1. พระเจ้ากาวิละ พระเจ้านครเชียงใหม่ พระองค์ที่ 1 (นับเป็น "เจ้านครลำปาง องค์ที่ 3" ในราชวงศ์ทิพย์จักร
2. พระยาคำโสม พระยานครลำปาง องค์ที่ 4
3. พระยาธรรมลังกา พระยานครเชียงใหม่ องค์ที่ 2
4. พระเจ้าดวงทิพย์ พระเจ้านครลำปาง องค์ที่ 5
5. เจ้าศรีอโนชา พระอัครชายาในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท
6. เจ้าสรีวัณณา (ถึงแก่พิราลัยแต่เยาว์)
7. พระยาอุปราชหมูล่า
8. พระยาคำฝั้น เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 3 และ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 1
9. เจ้าสรีบุญทัน (ถึงแก่กรรมแต่เยาว์)
10. พระเจ้าบุญมา พระเจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 2

เจ้าคำฝั้นเษกสมรสกับแม่เจ้าตาเวย ราชธิดาในเจ้าฟ้าเมืองยางแดง (หรือเมืองกันตะระวดี) อันเป็นดินแดนกะเหรี่ยงที่รุ่งเรืองและร่ำรวยมากไปด้วยไม้ขอนสักอันล้ำค่า ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้รับพระราชทานพระนามอันเป็นมงคลยิ่งแก่แม่เจ้าตาเวย ว่า "แม่เจ้าเนตรนารีไวย" แม่เจ้าตาเวยได้รับมรดกส่วนพระองค์ ในฐานะธิดาเจ้าฟ้าเมืองยางแดง เป็นที่ดินป่าไม้ขุนยวม อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน จำนวน 400,000 กว่าไร่ ซึ่งปัจจุบันที่ดินดังกล่าวราชสำนักสยามได้ตัดสินให้เป็นป่าไม้ชั้น 2

เจ้าคำฟั่น ได้รับแต่งตั้งเป็นพระยาราชวงศ์เมืองเชียงใหม่ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ต่อมา จ.ศ. 1176 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงพระดำริให้รื้อฟื้นเมืองลำพูนไชยซึ่งร้างอยู่ให้กลับเป็นเมือง จึงโปรดเกล้าเลื่อนพระยาราชวงศ์คำฟั่นเป็นพระยาลำพูนไชย ครองเมืองลำพูนตั้งแต่วันพฤหัสบดี ขึ้น 4 ค่ำ เดือน 11 ศกนั้น ปีต่อมาทรงเลื่อนพระยาลำพูนคำฟั่นเป็นพระยาอุปราชเมืองเชียงใหม่ ถึง จ.ศ. 1185 จึงโปรดให้เลื่อนเป็นพระยาเชียงใหม่ มีพระนามว่าเจ้ามหาสุภัทรราชะ หรือ เจ้ามหาสุภัทราราช

พระยาคำฝั้น ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันแรม 8 ค่ำ เดือน 8 จ.ศ. 1187 ปีระกา ตรงกับวันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2368 แต่ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ระบุว่าเป็นวันแรม 11 ค่ำ เดือน 5 ตรงกับวันที่ 1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2368 สิริอายุได้ 71 ปี

ราชโอรส ราชธิดา

พระยาคำฟั่น มีราชโอรสและราชธิดา รวม 44 พระองค์ อยู่ในราชตระกูล ณ เชียงใหม่ และ ณ ลำพูน มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

แม่เจ้าคำแปง

• เจ้าหนานไชยเสนา
• เจ้าหนานมหายศ
• พระยาอุปราชพิมพิสาร - พระยาอุปราชนครเชียงใหม่
• เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ - เจ้าบิดาในเจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ เจ้านายเชื้อสายต่อมาใช้ราชตระกูล "ณ ลำพูน"
• พระยาธรรมลังกา, พระยารัตนอาณาเขต เจ้าเมืองเชียงราย
• เจ้าบัวคำ
• เจ้าเกี๋ยงคำ
• เจ้าคำค่าย

แม่เจ้าเนตรนารีไวย

• พระยาราชวงศ์ (มหาพรหมคำคง), พระยาราชวงศ์นครเชียงใหม่ - เจ้าบิดาในพระเจ้าอินทวิชยานนท์
• เจ้าบุญนำ - ชายาเจ้าหนานมหาวงศ์ (โอรสพระเจ้าบรมราชาธิบดีกาวิละ)
• เจ้าคำเกี้ยว - ชายา พระยาอุปราชนครลำพูน"
• แม่เจ้าเขียวก้อมเทวี - ชายาในพระยาวิชิตชลธี (เจ้าหนานขัติยะ) เจ้าเมืองตาก เป็นเจ้ามารดาในเจ้าราชวงศ์หนานไชยเทพ ธนัญชยานนท์, เจ้าราชวงศ์นครลำพูน ต้นราชตระกูลสาขา "ธนัญชยานนท์"
• เจ้าฟองสมุทร - ชายาเจ้าหนานไชยวงศ์ ณ เชียงตุง, ราชนัดดา (หลานปู่) ใน "เจ้าฟ้าชายสามจุฬามณีสิริเมฆภูมินทร์, เจ้าฟ้านครเชียงตุง องค์ที่ 1"
• เจ้าเปาพิมาลย์

หม่อมตาคำ

• เจ้าคำเมา - รับราชการฝ่ายในเป็นเจ้าจอมใน ร.3 (ไม่มีพระราชโอรส พระราชธิดา)
• เจ้าลังกา
• เจ้าคำปวน
• เจ้าหนานมหาวงศ์

หม่อมคำชัง

• เจ้าบัวถา
• เจ้ากัณหา

หม่อมแก้วพา

• เจ้ามณีวรรณ

หม่อมคำหล้า

• เจ้าธรรมเสนา
• พระยาบุรีรัตน์ (เจ้าภูเกียง), พระยาบุรีรัตน์เมืองเชียงราย - เจ้าบิดาในพระยารัตนอาณาเขต (เจ้าหนานสุยะ ณ เชียงใหม่) เจ้าเมืองเชียงราย และเป็นเจ้าปู่ทวดในแม่เจ้าขานแก้ว จักรคำขจรศักดิ์ แม่เจ้าแขกแก้ว จักรคำขจรศักดิ์ ในพลตรี เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 10"

หม่อมคำเอ้ย

• เจ้าอุปราช (ธรรมปัญโญ), เจ้าอุปราชนครเชียงใหม่ - สมรสกับเจ้าหญิงอุส่าห์ ณ เชียงตุง ธิดาเจ้าเมืองเหล็ก ราชโอรสในเจ้าฟ้าชายสามจุฬามณีสิริเมฆภูมินทร์, เจ้าฟ้านครเชียงตุง มีลูกคือ เจ้าน้อยมหาวัง
• เจ้าน้อยธรรมกิติ

หม่อมขาว

• เจ้าหนานธรรมปัญญา

หม่อมคำแสน

• เจ้าหนานพรหมจักร
• เจ้าหนานคำวัง
• เจ้าน้อยจักรคำ - สมรสกับ "เจ้าหญิงคำทิพย์ ณ เชียงใหม่" ราชธิดาในพระยาธรรมลังกา
• เจ้าน้อยมโนรส

หม่อมอุ่นเรือน

• เจ้าหนานสุยะ

หม่อมเรือน

• เจ้าคำตื้อ

หม่อมคำแลบ

• แม่เจ้ากันธิมาเทวี - ชายาในเจ้าน้อยเทพวงศ์ โอรสในเจ้าฟ้ามหาขนาน เจ้าฟ้านครเชียงตุง
• เจ้าหญิงกัลยา

หม่อมคำไฝ

• เจ้าหญิงมุกดา

หม่อมคำตุ้ย

• เจ้าสนธยา - ชายาใน "เจ้าหนานไชยเสนา ณ เชียงใหม่" ราชโอรสในพระเจ้ากาวิละ
• เจ้าบัวบุศย์

หม่อมใจคำ

• เจ้าหนานกาวิละ
• เจ้าบัวศรี
• เจ้าพิมพา

หม่อมคำเอ้ย

• เจ้าคำนาง
• เจ้าเบ็ญจ๋าย
• เจ้าบัวไข
• เจ้ากรรณิกา

การครองนครเชียงใหม่

เจ้าหลวงเชียงใหม่แห่ง ราชวงศ์ทิพย์จักร
	พระเจ้ากาวิละ
	พระยาธรรมลังกา
	พระยาคำฟั่น
	พระยาพุทธวงศ์
	พระเจ้ามโหตรประเทศ
	พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์
	พระเจ้าอินทวิชยานนท์
	เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์
	เจ้าแก้วนวรัฐ

เมื่อพระยาคำฟั่น ครองเมืองเชียงใหม่ ได้เกิดการทะเลาะวิวาทกับเจ้าราชวงศ์สุวัณคำมูน ทำให้บรรดาขุนนางได้ไปเชิญเจ้าดวงทิพย์ และเจ้าบุญมา มาประนีประนอมการวิวาทครั้งนี้ โดยแนะนำให้พระยาคำฟั่น เสด็จออกผนวชวัดเชียงมั่น แล้วไปจำพรรษาที่วัดสวนดอก จากนั้นได้มีการปล่อยรถม้าเสี่ยงทายหาเจ้าหลวงองค์ใหม่ แต่รถม้าดังกล่าวกลับมาหยุดอยู่ที่บริเวณหน้าวัดสวนดอก ซึ่งเป็นที่ประทับของพระยาคำฝั้น เหลาบรรดาเจ้านาย และขุนนางจึงได้อัญเชิญพระยาคำฝั้น ให้ลาสิกขาบทกลับมาครองนครเชียงใหม่อีกครั้ง

ในช่วงรัชกาลของพระยาคำฟั่น เป็นช่วงเวลาที่พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จสวรรคต และกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ได้ขึ้นครองราชสมบัติเป็นรัชกาลที่ 3 แห่งราชวงศ์จักรี ใน พ.ศ. 2367 และพระยาหลวงฯ ประชวรในขณะที่ส่งพระยาอุปราชพุทธวงศ์และเจ้านายบางส่วนไปเฝ้ารัชกาลที่ 3 เมื่อล้นเกล้ารัชกาลที่ 3 ทรงทราบถึงอาการเจ็บป่วย จึงได้จัดส่งแพทย์หลวงมารักษาแต่อาการก็ไม่ดีขึ้น จนถึงวันอาทิตย์ เดือนห้า แรม 11 ค่ำ ในเวลาบ่าย พระยาคำฟั่นก็ถึงแก่พิราลัย ในจุลศักราช 1186 (ตรงกับวันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2368) สิริอายุรวม 69 ปี และพระยาอุปราชพุทธวงศ์ ขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองนครองค์ที่ 4 โดยมีเจ้าหนานมหาวงศ์ บุตรพระยาธรรมลังกาเป็นพระยาอุปราช และเจ้าน้อยมหาพรหม บุตรพระยาคำฟั่น เป็นพระยาราชวงศ์เชียงใหม่สืบไป

พงศาวลี

พงศาวลีของพระยาคำฟั่น
4. พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง)                             2. เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว                                   5. แม่เจ้าพิมพา                             1. พระยาคำฟั่น                                         3. แม่เจ้าจันทา

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ ฉบับเชียงใหม่ 700 ปี. เชียงใหม่ : ศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่ สถาบันราชภัฏเชียงใหม่, 2538. 320 หน้า. ISBN 974-8150-62-3
• ประชากิจกรจักร, พระยา. พงศาวดารโยนก. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2557. 496 หน้า. ISBN 978-616-7146-62-1
• มหาอำมาตยาธิบดี (หรุ่น ศรีเพ็ญ), พระยา. พงศาวดารเมืองนครเชียงใหม่ เมืองนครลำปาง เมืองลำพูนไชย. พระนคร : โรงพิมพ์พระจันทร์, 2505. 35 หน้า. [พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระพิจิตรโอสถ (รอด สุตันตานนท์)]
• อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว และเดวิด เค วัยอาจ (ปริวรรต). ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่. กรุงเทพฯ : ตรัสวิน, 2543. 220 หน้า. ISBN 9747047683

ก่อนหน้า		พระยาคำฟั่น		ถัดไป
-		เจ้าผู้ครองนครลำพูน (พ.ศ. 2357 - พ.ศ. 2358)		พระเจ้าบุญมา
พระยาธรรมลังกา		เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ (5 พฤษภาคม พ.ศ. 2365 — 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2368)		พระยาพุทธวงศ์