อำเภอศรีมหาโพธิ

ศรีมหาโพธิ [สี-มะ-หา-โพด] เป็นอำเภอ 1 ใน 7 ของจังหวัดปราจีนบุรี ปัจจุบันเป็นพื้นที่อุตสาหกรรมขนาดใหญ่แห่งหนึ่งของภาคตะวันออก เป็นที่ตั้งของนิคมอุตสาหกรรม 304 ปราจีนบุรี และสวนอุตสาหกรรมโรจนะ (ปราจีนบุรี) เป็นพื้นที่ที่มีการเพิ่มของประชากรสูงมากที่สุดของจังหวัด และยังเป็นเขตประวัติศาสตร์ที่สำคัญ คือ โบราณสถานพานหิน โบราณสถานลายพระหัตถ์ โบราณสถานหลุมเมือง

อำเภอศรีมหาโพธิ
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Si Maha Phot
ต้นพระศรีมหาโพธิ์
คำขวัญ:  เกษตรมั่นคง อุตสาหกรรมมั่งคั่ง การค้ารุ่งเรือง เมืองศรีมหาโพธิ
แผนที่จังหวัดปราจีนบุรี เน้นอำเภอศรีมหาโพธิ
พิกัด: 13°58′0″N 101°30′48″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ปราจีนบุรี
พื้นที่
• ทั้งหมด	399.48 ตร.กม. (154.24 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2565)
• ทั้งหมด	84,018 คน
• ความหนาแน่น	210.31 คน/ตร.กม. (544.7 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	25140
รหัสภูมิศาสตร์	2508
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอศรีมหาโพธิ หมู่ที่ 4 ถนนสุวินทวงศ์ ตำบลศรีมหาโพธิ อำเภอศรีมหาโพธิ จังหวัดปราจีนบุรี 25140
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

โบราณสถานพานหิน เป็นโบราณสถานที่ก่อด้วยศิลาแลงรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดใหญ่ กว้างด้านละ 15.50 เมตร สูง 3.50 เมตร มีมุขยืนออกไปทั้งสี่ด้าน

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอศรีมหาโพธิมีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเมืองปราจีนบุรีและอำเภอประจันตคาม
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอกบินทร์บุรี
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอสนามชัยเขตและอำเภอพนมสารคาม (จังหวัดฉะเชิงเทรา)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอศรีมโหสถ

โบราณสถานหลุมเมือง ลักษณะเป็นหลุมเจาะลึกลงไปในพื้นศิลาแลงธรรมชาติ ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 0.40 เมตร ลึกประมาณ 0.50 เมตร เรียงกันเป็นแนวคล้ายเตาขนมครก โดยแต่ละหลุมห่างกันประมาณ 1 เมตร ตั้งอยู่ในเขตเมืองนางอมรเทวี

ประวัติ

"ศรีมหาโพธิ" มาจากที่ตำบลโคกปีบ ซึ่งเดิมขึ้นการปกครองอยู่กับอำเภอศรีมหาโพธิ (ปัจจุบันตั้งเป็นอำเภอศรีมโหสถ) มีต้นโพธิ์ศรีมหาโพธิอยู่ต้นหนึ่ง เป็นต้นโพธิ์ที่มีขนาดใหญ่มาก นักโบราณคดีสันนิษฐานว่าต้นโพธิ์นี้ได้นำพันธุ์มาจาก "ต้นพระศรีมหาโพธิ" พุทธคยาประเทศอินเดีย เพราะสมัยนั้นพระพุทธศาสนาได้แพร่มาถึงอาณาจักรสุวรรณภูมิราวพุทธศักราช 300 แล้ว ได้แพร่มาถึงทวารวดีราวพุทธศักราช 500 ความเจริญของพระพุทธศาสนาดังกล่าวนี้ บรรดาสมณะทูตทั้งหลายนำเอาพระศรีมหาโพธิพันธุ์พุทธคยา มาปลูกเป็นบริโภคเจดีย์สำหรับกราบไหว้บูชา เพราะอาณาจักรทวาราวดีนอกจากจะได้รับแจกจ่ายพระบรมสารีริกธาตุแล้ว คงได้รับพันธุ์พระศรีมหาโพธิพุทธคยาจากสมณะทูตมาเผยแพร่ศาสนาอีกครั้งและนำมาปลูกไว้ ณ ที่หลายแห่ง จึงน่าเชื่อว่าต้นโพธิ์ต้นนี้เป็นต้นโพธิ์พุทธคยา แต่ว่าต้นเดิมอาจจะตายไป เพราะเป็นเวลานานถึง 2,000 ปีล่วงมาแล้ว

ต้นที่อยู่ปัจจุบันเป็นหน่อที่เกิดขึ้นใหม่รอบต้นเดิม และตรงที่ปลูกอยู่นั้นอยู่ในสังฆารวาสแห่งหนึ่งซึ่งมีอาณาเขตเข้าไปถึงเมืองโพธิสัตว์และเมืองตะโหนดในประเทศกัมพูชา ดังนั้นจึงเรียกว่า "ดงศรีมหาโพธิ" และเนื่องจากประชาชนในจังหวัดปราจีนบุรี กับจังหวัดใกล้เคียงถือกันว่า เป็นต้นโพธิ์ที่ได้รับพันธุ์มาจากพุทธคยาประเทศอินเดีย อันเป็นบริโภคเจดีย์สำคัญแห่งหนึ่งของพระพุทธศาสนาจึงได้นับถือกราบไหว้บูชาระลึกถึงองค์สัมมาสัมพุทธเจ้าตลอดมาจนถึงทุกวันนี้ เมื่อมีการจัดตั้งอำเภอตามแนวการปกครองมณฑลเทศาภิบาลขึ้น ได้รับการจัดตั้งขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตามพระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ ร.ศ. 116 เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2440 อำเภอนี้ได้มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้อยู่ด้วย จึงได้นามของอำเภอว่า "ศรีมหาโพธิ"

• วันที่ 30 มีนาคม 2461 โอนพื้นที่ตำบลสัมพันธ์ อำเภอประจันตคาม มาขึ้นกับ อำเภอศรีมหาโพธิ
• วันที่ 8 พฤษภาคม 2464 ยุบกิ่งอำเภอท่าประชุมชน รวมกับอำเภอศรีมหาโพธิ
• วันที่ 30 กันยายน 2467 ยุบตำบลดอนใหญ่ ไปรวมกับตำบลดงกระทงยาม
• วันที่ 1 พฤศจิกายน 2468 ยุบตำบลท่าประชุมชน ไปรวมกับตำบลศรีมหาโพธิ ยุบตำบลโคกมอญ ไปรวมกับตำบลโคกปีบ และยุบตำบลท่าแห ไปรวมกับตำบลบ้านทาม
• วันที่ 8 กุมภาพันธ์ 2473 เปลี่ยนแปลงเขตอำเภอศรีมหาโพธิกับอำเภอประจันตคาม โดยโอนพื้นที่หมู่ 14–15 (ในขณะนั้น) ของตำบลสัมพันธ์ อำเภอศรีมหาโพธิ ไปขึ้นกับตำบลประจันตคาม อำเภอประจันตคาม
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลบางกุ้ง แยกออกจากตำบลหาดยาง ตั้งตำบลคู้ลำพัน แยกออกจากตำบลไผ่ชะเลือด
• วันที่ 3 สิงหาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลศรีมหาโพธิ ในท้องที่บางส่วนของตำบลศรีมหาโพธิ
• วันที่ 23 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลท่าตูม แยกออกจากตำบลศรีมหาโพธิ
• วันที่ 17 มกราคม 2510 จัดตั้งสุขาภิบาลโคกปีบ ในท้องที่หมู่บ้านม่วงขาว บ้านด่าน บ้านโคกปีบ และบ้านโคกวัด ตำบลโคกปีบ
• วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2512 เปลี่ยนแปลงเขตสุขาภิบาลศรีมหาโพธิ เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น โดยขยายอาณาเขตมาถึงบางส่วนของหมู่ที่ 6 บ้านโคกขวาง ตำบลหนองโพรง
• วันที่ 24 กุมภาพันธ์ 2513 แยกพื้นที่ตำบลโคกปีบ ตำบลคู้ลำพัน และไผ่ชะเลือด อำเภอศรีมหาโพธิ ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอโคกปีบ และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอศรีมหาโพธิ
• วันที่ 5 กรกฎาคม 2517 ตั้งตำบลโคกไทย แยกออกจากตำบลโคกปีบ
• วันที่ 12 เมษายน 2520 ยกฐานะกิ่งอำเภอโคกปีบ อำเภอศรีมหาโพธิ เป็น อำเภอโคกปีบ
• วันที่ 29 มิถุนายน 2525 ตั้งตำบลกรอกสมบูรณ์ แยกออกจากตำบลท่าตูม
• วันที่ 22 เมษายน 2535 จัดตั้งสุขาภิบาลกรอกสมบูรณ์ ในท้องที่หมู่ 1 ตำบลกรอกสมบูรณ์
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลศรีมหาโพธิ และสุขาภิบาลกรอกสมบูรณ์ เป็นเทศบาลตำบลศรีมหาโพธิ และเทศบาลตำบลกรอกสมบูรณ์ ตามลำดับ ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 24 กันยายน 2547 ยุบองค์การบริหารส่วนตำบลบางกุ้ง รวมกับองค์การบริหารส่วนตำบลศรีมหาโพธิ
• วันที่ 29 กันยายน 2547 ยุบสภาตำบลสัมพันธ์ รวมกับองค์การบริหารส่วนตำบลศรีมหาโพธิ และยุบสภาตำบลหาดยาง รวมกับองค์การบริหารส่วนตำบลดงกระทงยาม

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอศรีมหาโพธิแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 10 ตำบล 90 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)
1.	ศรีมหาโพธิ	Si Maha Phot	12	10,567
2.	สัมพันธ์	Samphan	7	1,747
3.	บ้านทาม	Ban Tham	8	3,409
4.	ท่าตูม	Tha Tum	10	25,064
5.	บางกุ้ง	Bang Kung	5	1,532
6.	ดงกระทงยาม	Dong Krathong Yam	7	4,032
7.	หนองโพรง	Nong Phrong	12	14,115
8.	หัวหว้า	Hua Wa	17	10,564
9.	หาดยาง	Hat Yang	4	1,135
10.	กรอกสมบูรณ์	Krok Sombun	7	11,853
รวม			89	84,018

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอศรีมหาโพธิประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 9 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลศรีมหาโพธิ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลศรีมหาโพธิและตำบลหนองโพรง
• เทศบาลตำบลกรอกสมบูรณ์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลกรอกสมบูรณ์
• องค์การบริหารส่วนตำบลศรีมหาโพธิ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสัมพันธ์และตำบลบางกุ้งทั้งตำบล รวมทั้งตำบลศรีมหาโพธิ (นอกเขตเทศบาลตำบลศรีมหาโพธิ)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านทาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านทามทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลท่าตูม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าตูมทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลดงกระทงยาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดงกระทงยามและตำบลหาดยางทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองโพรง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองโพรง (นอกเขตเทศบาลตำบลศรีมหาโพธิ)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหัวหว้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวหว้าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลกรอกสมบูรณ์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกรอกสมบูรณ์ (นอกเขตเทศบาลตำบลกรอกสมบูรณ์)

เขตอุตสาหกรรม

• เขตอุตสาหกรรม 304
• สวนอุตสาหกรรมโรจนะ ปราจีนบุรี

สถานที่สำคัญ

• โบราณสถานหลุมเมือง
• โบราณสถานพานหิน
• สวนสาธารณะ โบราณสถานลายพระหัตถ์ รัชกาลที่ 5