อำเภอพล

พล เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดขอนแก่น อยู่ห่างจากอำเภอเมืองขอนแก่นไปทิศใต้ประมาณ 75.65 กิโลเมตร โดยถือเป็นอำเภอขนาดใหญ่ที่มีถนนมิตรภาพและทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือพาดผ่าน มีศูนย์กลางอำเภอเป็นที่ตั้งของเทศบาลเมืองเมืองพล โดยเป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่มีเศรษฐกิจเติบโตมากในจังหวัดขอนแก่น ภายในเขตเทศบาลเป็นที่ตั้งของหน่วยงานการบริหาร สถานศึกษา ศาลจังหวัด สถานพยาบาลและสาธารณสุข และห้างสรรพสินค้า โดยเป็น 1 ใน 2 เทศบาลเมืองระดับอำเภอในภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ก่อตั้งครั้งแรกในปี พ.ศ. 2538 อีกหนึ่งแห่ง คือ เทศบาลเมืองวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี โดยเทศบาลเมืองเมืองพล มีพื้นที่ 3 ตารางกิโลเมตร และมีประชากรในปี พ.ศ. 2560 จำนวน 11,189 คน ทำให้เป็นเมืองที่มีความหนาแน่นที่สุดในจังหวัดขอนแก่น คิดเป็น 3,729.67 คนต่อตารางกิโลเมตร

อำเภอพล
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Phon
คำขวัญ:  เมืองพลโนนแท่นพระ สักการะพระเจ้าใหญ่ อ่างน้ำละเลิงหวาย ค้าขายกว้างไกล น้ำใจมากล้น ชนชาตินักรบ ทำนบภูดิน เที่ยวถิ่นทุ่งพึงพืด
แผนที่จังหวัดขอนแก่น เน้นอำเภอพล
พิกัด: 15°48′57″N 102°35′55″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ขอนแก่น
พื้นที่
• ทั้งหมด	420.50 ตร.กม. (162.36 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2565)
• ทั้งหมด	85,593 คน
• ความหนาแน่น	203.55 คน/ตร.กม. (527.2 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	40120
รหัสภูมิศาสตร์	4012
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอพล ถนนพลรัตน์ ตำบลเมืองพล อำเภอพล จังหวัดขอนแก่น 40120
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ประวัติ

เมื่อปี พ.ศ. 2321 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาจักรี (สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก)และเจ้าพระยาสุรสีห์ เป็นแม่ทัพไปปราบพระเจ้าสิริบุญสาร (องค์บุญ) ณ กรุงศรีสุตนาคนหุต (เวียงจันทน์)ที่คิดแข็งเมืองและเอาใจออกหากจากกรุงธนบุรี ขณะที่เจ้าพระยาทั้งสองเดินทัพผ่านเมืองนครราชสีมามาถึงเนินดินแห่งหนึ่งอยู่ติดกับฝั่งบึงละเลิงหวายอันเป็นที่ตั้งหมู่บ้านเมืองพลในปัจจุบัน เจ้าพระยาทั้งสองได้หยุดพักทัพที่นี่ เพราะเห็นว่าเป็นชัยภูมิเหมาะสมกว่าที่อื่น มีแหล่งน้ำปูปลาอาหารสมบูรณ์ จึงได้สร้างค่ายประตูหอรบ ตลอดจนขุดคูคันดินน้ำล้อมรอบตามหลักยุทธศาสตร์ในสมัยนั้น เพื่อป้องกันการถูกโจมตีจากฝ่ายศัตรูในเนื้อที่ประมาณ 1 ตารางกิโลเมตร และถือโอกาสรวมพลฝึกทหารเพิ่มเติมจากราษฎรที่เกณฑ์มาจากเมืองพุทไธสง (อำเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์) เมืองนอก (อำเภอบัวใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา) และเมืองชนบท (อำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น) ปัจจุบันคันดูดินและร่องน้ำยังคงเหลือปรากฏอยู่

ครั้นต่อมาเมื่อรวบรวมกำลังทหารได้มากพอสมควรแล้ว เจ้าพระยาทั้งสองจึงได้เดินทัพต่อไปยังเมืองหลวงพระบางและเวียงจันทน์ จนได้รับชัยชนะต่อพระเจ้าสิริบุญสาร (องค์บุญ) สมพระราชหฤทัยของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทุกประการและได้อัญเชิญพระแก้วมรกตและพระบางมาไว้ที่ กรุงธนบุรี พระแก้วมรกตประดิษฐ์ไว้ที่วัดอรุณฯ ส่วนพระบางได้คืนให้แก่ลาวไปในรัชกาลที่ 1

หลังจากนั้นค่ายพักพลดังกล่าวได้ถูกทอดทิ้งให้เป็นที่รกร้างว่างเปล่ามาเป็นเวลานาน ปกคลุมไปด้วยต้นไม้ขนาดใหญ่และเถาวัลย์นานาพันธุ์ แต่เนื่องจากที่นี่มีทำเลที่เหมาะสมเพราะติดกับบึงละเลิงหวาย ต่อมาจึงได้มีผู้คนอพยพไปหักร้างถางป่าปลูกบ้านเรือนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ จนเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่ จึงได้ชื่อว่า บ้านเมืองพล ขึ้นต่อเมืองชนบท ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง บ้านเมืองพลได้ถูกยกฐานะเป็น ตำบลเมืองพล ตั้งอยู่ห่างจากอำเภอชนบท 45 กิโลเมตร

ครั้นต่อมาในปี พ.ศ. 2457 กระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่า การคมนาคมและการติดต่อราชการของตำบลเมืองพลกับอำเภอชนบทไม่สะดวก เพราะต้องอาศัยการเดินเท้า เกวียน และม้าเป็นพาหนะ จึงได้แบ่งเขตการปกครองของอำเภอชนบทโดยยกฐานะตำบลเมืองพลเป็นอำเภอใหม่ให้ชื่อว่า อำเภอพล โดยมีขุนมัชการธนานุรักษ์ (แสง ภาสะฐิติ) เป็นนายอำเภอคนแรก

• วันที่ 12 เมษายน 2457 แยกพื้นที่ตำบลเมืองพล อำเภอเมืองชนบท มาตั้งเป็น อำเภอเมืองพล
• วันที่ 14 มีนาคม 2480 ยกฐานะท้องที่บางส่วนของตำบลเมืองพล ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลเมืองพล
• วันที่ 1 เมษายน 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดนครราชสีมา กับจังหวัดขอนแก่น โดยโอนพื้นที่หมู่ 15 (ในขณะนั้น) ของตำบลบัวใหญ่ กับพื้นที่หมู่ 14,26,27,29,30,31,32,34,41,42,43 (ในขณะนั้น) ของตำบลกุดจอก อำเภอบัวใหญ่ มาขึ้นกับอำเภอพล และโอนพื้นที่หมู่ 3,5,6,7,15,16,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,30,31,33,35,41 43,44,46 (ในขณะนั้น) ของตำบลโนนเพ็ด อำเภอบัวใหญ่ มาขึ้นกับอำเภอพล
• วันที่ 2 มกราคม 2481 ยุบตำบลเปือยน้อย อำเภอพล และโอนหมู่บ้าน 1-3, 5, 8-17, 20-22 ของตำบลเปือยน้อย อำเภอพล ที่ถูกยุบ ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอบ้านไผ่ อำเภอชนบท และหมู่ที่ 4,6,7,18,19 ที่เหลือ ให้ไปขึ้นกับตำบลหนองเม็ก อำเภอพล
• วันที่ 18 เมษายน 2481 โอนพื้นที่หมู่ 2 บ้านกอก, หมู่ 7 บ้านโคกล่าม, หมู่ 19 บ้านหนองแปน, หมู่ 25 บ้านหนองแวง (ในขณะนั้น) ของตำบลตะกั่วป่า ไปขึ้นกับตำบลหนองมะเขือ
• วันที่ 17 พฤษภาคม 2492 ตั้งและเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในอำเภอพล (1,2,3,4)
  • (1) ตั้งตำบลโนนทอง แยกออกจากตำบลคอนฉิม และตำบลแวงน้อย
  • (2) ตั้งตำบลโคกสง่า แยกออกจากตำบลแวงน้อย
  • (3) ตั้งตำบลคึมชาด แยกออกจากตำบลหนองเม็ก
  • (4) ตั้งตำบลเพ็กใหญ่ แยกออกจากตำบลเมืองพล
• วันที่ 23 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลเก่างิ้ว แยกออกจากตำบลเพ็กใหญ่ ตั้งตำบลละหานนา แยกออกจากตำบลแวงน้อย และตำบลโคกสง่า
• วันที่ 9 มกราคม 2505 แยกพื้นที่ตำบลตะกั่วป่า ตำบลหนองเม็ก ตำบลโนนธาตุ และตำบลคึมชาด อำเภอพล มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอหนองสองห้อง ขึ้นกับอำเภอพล
• วันที่ 2 ตุลาคม 2505 โอนพื้นที่หมู่ 3 (ในขณะนั้น) ของตำบลเก่างิ้ว ไปตั้งเป็นหมู่ 17 ของตำบลเพ็กใหญ่
• วันที่ 23 เมษายน 2506 จัดตั้งสุขาภิบาลหนองสองห้อง ในท้องที่บางส่วนของตำบลตะกั่วป่า
• วันที่ 16 กรกฎาคม 2506 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอหนองสองห้อง อำเภอพล เป็น อำเภอหนองสองห้อง
• วันที่ 3 สิงหาคม 2506 ตั้งตำบลหนองแวงโสกพระ แยกออกจากตำบลหนองมะเขือ ตั้งตำบลหนองสองห้อง แยกออกจากตำบลตะกั่วป่า ตำบลคึมชาด และตำบลโนนธาตุ
• วันที่ 15 มิถุนายน 2508 ตั้งตำบลท่าวัด แยกออกจากตำบลละหานนา
• วันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2511 ตั้งตำบลก้านเหลือง แยกออกจากตำบลแวงน้อย ตั้งตำบลใหม่นาเพียง แยกออกจากตำบลคอนฉิม
• วันที่ 13 ตุลาคม 2513 ตั้งตำบลท่านางแนว แยกออกจากตำบลโนนทอง ตั้งตำบลทางขวาง แยกออกจากตำบลโคกสง่า ตั้งตำบลโจดหนองแก แยกออกจากตำบลเมืองพล
• วันที่ 4 มิถุนายน 2514 แยกพื้นที่ตำบลแวงน้อย ตำบลละหานนา ตำบลท่าวัด ตำบลก้านเหลือง ตำบลท่านางแนว และตำบลทางขวาง อำเภอพล มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอแวงน้อย ขึ้นกับอำเภอพล
• วันที่ 26 ธันวาคม 2515 จัดตั้งสุขาภิบาลแวงน้อย ในท้องที่บางส่วนของตำบลแวงน้อย
• วันที่ 21 สิงหาคม 2518 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอแวงน้อย อำเภอพล เป็น อำเภอแวงน้อย
• วันที่ 18 มกราคม 2520 แยกพื้นที่ตำบลคอนฉิม ตำบลโนนทอง และตำบลใหม่นาเพียง อำเภอพล มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอแวงใหญ่ ขึ้นกับอำเภอพล
• วันที่ 25 กันยายน 2522 ตั้งตำบลหนองแวงนางเบ้า แยกออกจากตำบลเก่างิ้ว ตั้งตำบลแวงใหญ่ แยกออกจากตำบลคอนฉิม
• วันที่ 25 พฤศจิกายน 2528 ตั้งตำบลลอมคอม แยกออกจากตำบลเพ็กใหญ่
• วันที่ 26 กันยายน 2529 ตั้งตำบลโนนข่า แยกออกจากตำบลหนองมะเขือ
• วันที่ 31 สิงหาคม 2531 ตั้งตำบลโสกนกเต็น แยกออกจากตำบลเมืองพล
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2532 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอแวงใหญ่ อำเภอพล เป็น อำเภอแวงใหญ่
• วันที่ 15 กันยายน 2532 ตั้งตำบลหัวทุ่ง แยกออกจากตำบลเก่างิ้ว
• วันที่ 9 เมษายน 2535 จัดตั้งศาลจังหวัดพล ในท้องที่อำเภอพล
• วันที่ 24 กันยายน 2538 ยกฐานะจากเทศบาลตำบลเมืองพล เป็น เทศบาลเมืองเมืองพล
  

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอพลตั้งอยู่ทางทิศใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอแวงใหญ่ อำเภอชนบท และอำเภอโนนศิลา
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอหนองสองห้อง
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอประทายและอำเภอบัวลาย (จังหวัดนครราชสีมา)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอแวงน้อย

การเมืองการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอพลแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 12 ตำบล 132 หมู่บ้าน

1.	เมืองพล		(Mueang Phon)		11 หมู่บ้าน
2.	โจดหนองแก		(Chot Nong Kae)		14 หมู่บ้าน
3.	เก่างิ้ว		(Kao Ngio)		11 หมู่บ้าน
4.	หนองมะเขือ		(Nong Makhuea)		9 หมู่บ้าน
5.	หนองแวงโสกพระ		(Nong Waeng Sok Phra)		14 หมู่บ้าน
6.	เพ็กใหญ่		(Phek Yai)		11 หมู่บ้าน

7.	โคกสง่า		(Khok Sa-nga)		10 หมู่บ้าน
8.	หนองแวงนางเบ้า		(Nong Waeng Nang Bao)		13 หมู่บ้าน
9.	ลอมคอม		(Lom Khom)		11 หมู่บ้าน
10.	โนนข่า		(Non Kha)		9 หมู่บ้าน
11.	โสกนกเต็น		(Sok Nok Ten)		11 หมู่บ้าน
12.	หัวทุ่ง		(Hua Thung)		8 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอพลประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 13 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองเมืองพล ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลเมืองพล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองพล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองพล (เฉพาะนอกเขตเทศบาลเมืองเมืองพล)
• องค์การบริหารส่วนตำบลโจดหนองแก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโจดหนองแกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเก่างิ้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเก่างิ้วทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองมะเขือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองมะเขือทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองแวงโสกพระ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวงโสกพระทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเพ็กใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเพ็กใหญ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโคกสง่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโคกสง่าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองแวงนางเบ้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวงนางเบ้าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลลอมคอม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลอมคอมทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโนนข่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนข่าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโสกนกเต็น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโสกนกเต็นทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหัวทุ่ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวทุ่งทั้งตำบล

รายนามนายอำเภอพล

1. ขุนมัชการธนานุรักษ์ (แสง ภาสะฐิติ) พ.ศ. 2457 – 2463
2. นายถวิล เจียรมานพ พ.ศ. 2463 – 2465
3. พระศรีพลรัตน์ (ยะฟะระ เกตุเลขา) พ.ศ. 2465 – 2471
4. ขุนพิศาลคีรี (ซุน เต็งกี่) พ.ศ. 2471 – 2472
5. พระอุดมสารเขต (แสง ภาสะฐิติ) พ.ศ. 2472 – 2476
6. ขุนจิตรประสาสตรา (ทองอินทร์ ลิตารมย์) พ.ศ. 2476–2478
7. ร.ต.สุวรรณ โรจนวิภาค พ.ศ. 2478 – 2479
8. นายหา บุญมาชัย พ.ศ. 2479 – 2480
9. ขุนเสลภูมิพิพัฒน์ (เบี้ยว งามจิตร) พ.ศ. 2480 – 2483
10. ขุนเดชสุภารักษ์ (โกศล เดชสุภา) พ.ศ. 2482 – 2489
11. นายขจิต ไชยาคำ พ.ศ. 2489 – 2490
12. ขุนอำนวยมงคลราษฎร์ พ.ศ. 2490 – 2491
13. นายเวียง สาครสินธ์ พ.ศ. 2491 – 2492
14. นายยอด อ่อนโสภา พ.ศ. 2492 – 2493
15. นายเวช สุริโย พ.ศ. 2493 – 2496
16. ร.ต.อ.แถว พรหมประกาย ณ นครพนม พ.ศ. 2496 – 2499
17. นายเพิ่ม ดวงมาลา พ.ศ. 2499 – 2512
18. นายสงวน รักษ์สุจริต พ.ศ. 2512 – 2514
19. นายพุธ ศิริพงษ์ พ.ศ. 2514 – 2516
20. นายบุญนาค เจริญศรี พ.ศ. 2516 – 2520
21. ร.ต.วิรุฬ พรหมายน พ.ศ. 2520 – 2522
22. นายแม้นเทพ รัตนโกมสุมภ์ พ.ศ. 2522 – 2522
23. นายชาญยุทธ์ ประเสริฐ์ศรี พ.ศ. 2522 – 2526
24. พ.ต.วิโรจน์ โรจนหทัย พ.ศ. 2526 – 2527
25. นายจารุพงศ์ เรืองสุวรรณ 8 ต.ค. 2527 - 25 พ.ย. 2527
26. นายสมหมาย ฉัตรทอง 5 ม.ค. 2528 – 4 ต.ค. 2529
27. นายสมเกียรติ เกียรติศักดิ์ 5 ต.ค. 2529 – 16 ต.ค. 2531
28. นายสุวิช อุยยานนท์ 17 ต.ค. 2531 – 30 ก.ย. 2533
29. นายปรีชา แพทย์ธเนศวร 3 ธ.ค. 2533 – 31 ต.ค. 2538
30. ดร.สุเมธ ชัยเลิศวณิชกุล 1 พ.ย. 2538 – 14 มิ.ย. 2539
31. นายณรงค์ หรือโอภาส 14 มิ.ย. 2539 – 9 พ.ย. 2540
32. นายนิมิต จันทน์วิมล 10 พ.ย. 2540 – 21 พ.ย. 2542
33. นายชวลิต ธูปตาก้อง 22 พ.ย. 2542 – 15 ธ.ค. 2545
34. นายสมชาย มีสิงห์ 16 ธ.ค. 2545 – 30 ต.ค. 2547
35. นายสุทธินันท์ บุญมี 1 พ.ย. 2547 – 25 ธ.ค. 2548
36. นายยิ่งยศ ธนะจันทร์ 26 ธ.ค. 2548 – 23 ต.ค. 2550
37. นายวิศิษฐ์ ทองสมบูรณ์ 24 ต.ค. 2550 – 30 ก.ย. 2553
38. นายเสน่ห์ นนทะโชติ 2 พ.ค. 2554 - 13 ก.พ. 2555
39. นายจรูญศักดิ์ สิงหเดช 8 พ.ค. 2555 - 25 ม.ค. 2558
40. นายสิทธิ พิพัฒน์ชัยกร 26 ม.ค. 2558 - 18 ต.ค. 2558
41. นายศิริวัฒน์ พินิจพานิชย์ 9 พ.ย. 2558 - 3 เม.ย. 2563
42. นายเพชร สุพพัตกุล 7 เม.ย. 2563 - ปัจจุบัน

การศึกษา

สถาบันอุดมศึกษา

• วิทยาลัยบัณฑิตเอเชีย ศูนย์พล

สถาบันอาชีวศึกษา

• วิทยาลัยการอาชีพพล
• วิทยาลัยเทคโนโลยีพลพณิชยการ

สถาบันการศึกษาเอกชน

• โรงเรียนซู่เอ็ง
• โรงเรียนกระแสพัฒนา
• โรงเรียนอนุบาลไพศาลวิทย์
• โรงเรียนมหาไถ่ศึกษาเมืองพล

โรงเรียนระดับมัธยมศึกษา

• โรงเรียนเมืองพลพิทยาคม (สังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดขอนแก่น)
• โรงเรียนพล
• โรงเรียนโนนข่าวิทยา
• โรงเรียนพลพัฒนศึกษา
• โรงเรียนโสกนกเต็นท์ประชาอุปถัมภ์
• โรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา 16 แห่ง

โรงเรียนสังกัดเทศบาลเมืองเมืองพล

• โรงเรียนเทศบาลพลประชานุกูล
• โรงเรียนเทศบาลศรีเมืองพลประชานุเคราะห์
• โรงเรียนเทศบาลหนองแวงประชาอุปถัมภ์

สถานที่ท่องเที่ยว

• โนนแท่นพระ
• บึงทุ่งพึงพืด
• บึงละเลิงหวาย
• ภูดิน บ้านหันใหญ่ ตำบลเมืองพล
• โสกผีดิบ บ้านหนองบัว ตำบลโสกนกเต็น
• วัดจันทรัตนาราม (พระธาตุเมืองพล)

แหล่งข้อมูลอื่น

• แผนที่อำเภอ
• เว็บไซต์เทศบาลเมืองเมืองพล
• เมืองพล.คอม เก็บถาวร 2020-02-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน