อำเภอน้ำปาด

น้ำปาด เป็นอำเภอหนึ่งในจำนวน 9 อำเภอของจังหวัดอุตรดิตถ์

อำเภอน้ำปาด
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Nam Pat
จากซ้ายไปขวา: อุทยานแห่งชาติต้นสักใหญ่ พญาปาด อุทยานแห่งชาติภูสอยดาว
คำขวัญ:  กระเทียมมีชื่อ เลื่องลือสักใหญ่ ศูนย์รวมใจพญาปาด งามธรรมชาติภูสอยดาว
แผนที่จังหวัดอุตรดิตถ์ เน้นอำเภอน้ำปาด
พิกัด: 17°43′42″N 100°41′4″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	อุตรดิตถ์
พื้นที่
• ทั้งหมด	2,089.700 ตร.กม. (806.838 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	36,108 คน
• ความหนาแน่น	17.28 คน/ตร.กม. (44.8 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	53110
รหัสภูมิศาสตร์	5304
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอน้ำปาด ถนนเพชรานุรักษ์ ตำบลแสนตอ อำเภอน้ำปาด จังหวัดอุตรดิตถ์ 53110
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอน้ำปาดตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดอุตรดิตถ์ ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ 72 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอนาหมื่น (จังหวัดน่าน) อำเภอฟากท่า และอำเภอบ้านโคก
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับเมืองปากลาย แขวงไชยบุรี (ประเทศลาว)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอชาติตระการ (จังหวัดพิษณุโลก) และอำเภอทองแสนขัน
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอท่าปลา

ประวัติ

อำเภอน้ำปาด มีผู้คนเข้ามาตั้งหลักแหล่งอยู่บ้างจนเป็นชุมชนแล้วในสมัยปลายอยุธยา ดังหลักฐานในพระราชพงศาวดาร ปรากฏคำว่า เมืองน้ำปาด ในบรรดาเมืองที่เจ้าพระฝางสามารถยึดไว้ได้ในอำนาจเมื่อคราวก่อนเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สองแล้ว

ชื่อเรียกอำเภอน้ำปาด มีที่มาจากการอพยพของชาวเวียงจันทน์โดยการนำของพญาปาด ซึ่งได้มาตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านสองคอนริมแม่น้ำในเขตอำเภอฟากท่าในปัจจุบัน ต่อมาเมื่อมีคนมากขึ้นจึงอพยพไปทางใต้ สร้างเมืองใหม่ขึ้นที่ตำบลบ้านฝาย แม่น้ำที่นั้นจึงได้ชื่อว่า น้ำปาด ตามชื่อของพญาปาด สำหรับพลเมืองที่บ้านสองคอน เมื่อมีจำนวนเพิ่มมากขึ้นจึงได้ขยายข้ามไปอยู่ฝั่งตรงข้าม เรียกว่า ฟากท่า ซึ่งมีความหมายถึง คนละฝั่ง

น้ำปาดเป็นอำเภอที่อยู่ติดชายแดน มีแม่น้ำปาดซึ่งเป็นแม่น้ำสายสำคัญของชาวอำเภอไหลผ่าน แต่เดิมที่ว่าการอำเภอน้ำปาดตั้งอยู่ ณ บ้านฝาย ซึ่งเป็นเมืองเก่า (ค่ายทหาร) มีพญาปาดเป็นผู้ครองเมืองนี้ ต่อมาได้ย้ายมาตั้งที่แสนตอซึ่งเป็นที่ตั้งอำเภอปัจจุบัน ที่ได้ชื่อว่าอำเภอน้ำปาดเพราะชื่อของพญา "ปาด" เมื่อประมาณ พ.ศ. 2313 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้ทรงปราบปรามรวบรวมหัวเมืองต่าง ๆ ที่ตั้งตัวเป็นใหญ่ขึ้นหลังกรุงศรีอยุธยาแตก เช่น นครสวรรค์ พิษณุโลก (ซึ่งถูกยึดไว้ได้ก่อนโดยเจ้าพระฝาง ภิกษุจากเมืองสวางคบุรีหรือเมืองฝาง ภายหลังจากที่พ่ายแพ้พระเจ้าตากสิน เจ้าพระฝางได้หลบหนีและหายสาบสูญไป) ด่านซ้าย เลย น่าน แพร่ และสวางคบุรีหรือเมืองฝาง ปัจจุบันอยู่ในอำเภอเมืองอุตรดิตถ์ ไว้ได้หมดทุกหัวเมือง รวมทั้งเมืองน้ำปาดด้วยซึ่งโปรดเกล้าให้ขึ้นกับเมืองพิชัย ต่อมาประมาณ พ.ศ. 2325 สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) จับพระเจ้าตากสินปลงพระชนม์และได้จับเจ้าหัวเมืองต่าง ๆ ทุกหัวเมืองในเวลาต่อมาไล่ ๆ กัน พระยาพิชัยดาบหัก เจ้าเมืองพิชัยถูกจับ แต่มีข้อเสนอว่าจะอยู่รับใช้แผ่นดินต่อไปหรือจะให้ประหาร พระยาพิชัยดาบหักเป็นเจ้าเมืองที่ซื่อสัตย์และมีความจงรักภักดีต่อสมเด็จพระเจ้าตากสินตลอดมาจึงขอยอมตายเพื่อเกียรติและศักดิ์ศรี โดยไม่ยอมเป็นข้าสองเจ้าบ่าวสองนาย ยอมให้ประหารชีวิตตามพระเจ้าตากสินไป

ตั้งแต่นั้นมาหลังจากพระยาพิชัยดาบหักถูกประหารแล้ว เมืองพิชัยยังคงเป็นเมืองใหญ่ ทำหน้าที่ปกครองและเก็บส่วยจากเมืองใหญ่น้อยในอาณาเขต รวามทั้งเมืองน้ำปาดซึ่งมีเจ้าเมืองปกครองต่อมา คือ พระคันทคีรี ประมาณปี พ.ศ. 2425 และได้ย้ายเมืองเก่าจากบ้านฝายมาตั้งเมืองใหม่ที่บริเวณบ้านลุ่ม ปัจจุบันคือบ้านแสนตอ หมู่ที่ 4 ตำบลแสนตอ (ชื่อว่า "เมืองแสนตอ" สมัยนั้นเมื่อประมาณ 111 ปีแล้ว)

ต่อมามีการจัดตั้งมณฑลพิษณุโลกขึ้น เมืองน้ำปาดจึงได้รับการจัดตั้งเป็น กิ่งอำเภอน้ำปาด ขึ้นกับอำเภอท่าปลา และได้ยกฐานะเป็น อำเภอน้ำปาด ในปี พ.ศ. 2440

ในวันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2558 ได้มีพระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนแปลงเขตอำเภอท่าปลากับอำเภอน้ำปาด โดยอำเภอน้ำปาดได้รับโอนตำบลท่าแฝกมาขึ้นในการปกครอง เนื่องจากราษฎรตำบลท่าแฝก (ซึ่งถูกอ่างเก็บน้ำเขื่อนสิริกิติ์ตัดขาดจากพื้นที่อื่นของอำเภอท่าปลา) ได้รับความลำบากในการเดินทางไปติดต่อราชการและขอรับบริการต่าง ๆ ที่ตัวอำเภอท่าปลาซึ่งอยู่ห่างออกไป 116 กิโลเมตร ถ้าย้ายมาขึ้นกับอำเภอน้ำปาดซึ่งตัวอำเภอตั้งอยู่ระหว่างทางและมีระยะทางห่างเพียง 59 กิโลเมตร ราษฎรจะได้รับความสะดวกมากกว่า พระราชกฤษฎีกาฉบับนี้มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 14 กุมภาพันธ์ ปีเดียวกัน

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอน้ำปาดแบ่งออกเป็น 7 ตำบล 58 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)
1.	แสนตอ	Saen To	9	7,915
2.	บ้านฝาย	Ban Fai	9	6,706
3.	เด่นเหล็ก	Den Lek	6	4,023
4.	น้ำไคร้	Nam Khrai	9	5,704
5.	น้ำไผ่	Nam Phai	8	3,986
6.	ห้วยมุ่น	Huai Mun	8	2,972
7.	ท่าแฝก	Tha Faek	9	4,517

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอน้ำปาดประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 8 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลน้ำปาด ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลแสนตอ
• องค์การบริหารส่วนตำบลแสนตอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแสนตอ (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลน้ำปาด)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านฝาย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านฝายทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเด่นเหล็ก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเด่นเหล็กทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำไคร้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำไคร้ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำไผ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลน้ำไผ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลห้วยมุ่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยมุ่นทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลท่าแฝก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าแฝกทั้งตำบล

การสาธารณสุข

มีโรงพยาบาลชุมชนให้บริการตรวจรักษาโรคทั่วไป จำนวน 1 แห่ง

• โรงพยาบาลน้ำปาด เป็นโรงพยาบาลชุมชนขนาด 30 เตียง

มีโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ให้บริการจำนวน 12 แห่ง และ สสช. 1 แห่ง

• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านฝาย
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลท่าโพธิ์
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลเด่นเหล็ก
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลน้ำไคร้
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยแมง
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยไคร้
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลน้ำไผ่
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยเดื่อ
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยมุ่น
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลโป่งพาน
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลท่าแฝก
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยผึ้ง
• สถานบริการสาธารณสุขชุมชนบ้านส่องสี

หน่วยงานราชการ

• สำนักงานสาธารณสุขอำเภอน้ำปาด
• สำนักงานปศุสัตว์อำเภอน้ำปาด
• สำนักงานเกษตรอำเภอน้ำปาด
• สำนักงานที่ดินอำเภอน้ำปาด
• ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอน้ำปาด
• กองร้อยตำรวจตะเวนชายแดนที่ 316

สถาบันการเงินและรัฐวิสาหกิจ

• ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร สาขาน้ำปาด
• ธนาคารออมสิน สาขาน้ำปาด
• ธนาคารกรุงไทย สาขาน้ำปาด
• ธนาคารกสิกรไทย สาขาน้ำปาด
• การไฟฟ้าส่วนภูมิภาคอำเภอน้ำปาด
• บริษัท ไปรษณีย์ไทย จำกัด สาขาน้ำปาด
• บริษัท ทีโอที จำกัด (มหาชน) สาขาน้ำปาด
• บริษัท ศักดิ์สยามพาณิชย์ลิสซิ่ง จำกัด สาขาน้ำปาด

สถานศึกษา

• ระดับมัธยมศึกษา
• โรงเรียนน้ำปาดชนูปถัมภ์ เปิดสอนนักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนต้นและตอนปลาย
• โรงเรียนสหคริสเตียน (เอกชน) เปิดสอนนักเรียนระดับชั้นอนุบาลถึงชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6

แหล่งท่องเที่ยว

• อุทยานแห่งชาติภูสอยดาว
• อุทยานแห่งชาติต้นสักใหญ่

รถโดยสารประจำทาง

รถเมล์บริการ

• อุตรดิตถ์-ฟากท่า (อุตรดิตถ์-อ.ท่าปลา-เขื่อนสิริกิติ์-อ.น้ำปาด-อ.ฟากท่า)
• อุตรดิตถ์-บ้านโคก (อุตรดิตถ์-อ.ท่าปลา-เขื่อนสิริกิติ์-อ.น้ำปาด-อ.ฟากท่า-อ.บ้านโคก)
• อุตรดิตถ์-น้ำปาด (อุตรดิตถ์-แยกน้ำอ่าง -อ.ทองแสนขัน-สักใหญ่-อ.น้ำปาด)

ดูเพิ่ม

• หมู่บ้านฝาย (จังหวัดอุตรดิตถ์) (ชุมชนที่ตั้งศาลเจ้าพ่อพระยาปาด)

แหล่งข้อมูลอื่น

• อุทยานแห่งชาติคลองตรอน เก็บถาวร 2007-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• วนอุทยานสักใหญ่ เก็บถาวร 2007-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• สถานที่ท่องเที่ยวในประเทศไทย เก็บถาวร 2014-08-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน