อำเภอขาณุวรลักษบุรี

ขาณุวรลักษบุรี [ขา-นุ-วอ-ระ-ลัก-สะ-บุ-รี] เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดกำแพงเพชร เดิมเป็นเขตท้องที่ของอำเภอคลองขลุงทั้งหมด ก่อนที่จะขอจัดตั้งเป็นกิ่งอำเภอโดยการปกครองบางส่วนออกจากอำเภอคลองขลุง ในพ.ศ. 2450 และยกฐานะเป็นอำเภอในวันที่ 16 พฤศจิกายน 2491 รวมระยะเวลาการเป็นกิ่งอำเภอ 41 ปี

อำเภอขาณุวรลักษบุรี
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Khanu Woralaksaburi
คำขวัญ:  เมืองตอเป็นแสน ดินแดนประพาสต้น ถิ่นคนผมแดง แหล่งอารยธรรมโบราณ
แผนที่จังหวัดกำแพงเพชร เน้นอำเภอขาณุวรลักษบุรี
พิกัด: 16°3′41″N 99°51′38″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	กำแพงเพชร
พื้นที่
• ทั้งหมด	1,158.780 ตร.กม. (447.407 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)
• ทั้งหมด	101,107 คน
• ความหนาแน่น	87.25 คน/ตร.กม. (226.0 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	62130 (เฉพาะตำบลป่าพุทรา, ยางสูง, เกาะตาล, แสนตอ), 62140
รหัสภูมิศาสตร์	6204
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอขาณุวรลักษบุรี หมู่ที่ 2 ถนนสลกบาตร-แสนตอ ตำบลแสนตอ อำเภอขาณุวรลักษบุรี จังหวัดกำแพงเพชร 62180
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ประวัติ

เมืองแสนตอ สันนิษฐานว่าเป็นเมืองโบราณรุ่นเดียวกับเมืองเทพนคร เมืองไตรตรึงษ์ เมืองพาน เมืองคณฑี เมืองนครชุม เมืองชากังราว มีประวัติความเป็นมาที่ยาวนาน ในสมัยสมเด็จพระมหาจักพรรดิ์แห่งกรุงศรีอยุธยา มีบันทึกในพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ ใจความว่า เมื่อ พ.ศ. 2102 สมเด็จพระมหาจักรพรรดิเสด็จมาคล้องช้าง ณ เมืองแสนตอ ซึ่งขึ้นกับเมืองกำแพงเพชร ได้ช้าง 40 เชือก

สาเหตุที่เรียกว่าเมืองแสนตอ อาจเพราะมีตอจำนวนมากในแม่น้ำปิง บ้างสันนิษฐานว่าอาจจะเป็นรอ ที่เมืองแสนตอ ทำดักเรือของพม่าเมื่อไปตีกรุงศรีอยุธยา หรือบางท่านก็ว่ามีการตัดไม้มาก เมื่อตลิ่งพัง ตอเหล่านั้นได้ตกลงไปในน้ำ ทำให้ลำน้ำปิงช่วงแสนตอมีตอมากมาย จึงเรียกว่าเมืองแสนตอ

• วันที่ 1 มกราคม 2450 แยกพื้นที่ตำบลแสนตอ ตำบลสลกบาตร ตำบลบ่อถ้ำ และตำบลยางสูง จากอำเภอขาณุ ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอขาณุ และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอขาณุ
• วันที่ 29 เมษายน 2460 เปลี่ยนแปลงชื่อกิ่งอำเภอขาณุ อำเภอขาณุ (อำเภอคลองขลุง) จังหวัดกำแพงเพชร เป็น กิ่งอำเภอแสนตอ
• วันที่ 17 เมษายน 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อกิ่งอำเภอแสนตอ อำเภอขาณุ เป็น กิ่งอำเภอขาณุวรลักษบุรี
• วันที่ 16 พฤศจิกายน 2491 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอขาณุวรลักษบุรี อำเภอคลองขลุง เป็น อำเภอขาณุวรลักษบุรี
• วันที่ 8 พฤศจิกายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลขาณุวรลักษบุรี ในท้องที่บางส่วนของตำบลแสนตอและตำบลยางสูง
• วันที่ 28 พฤศจิกายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลสลกบาตร ในท้องที่บางส่วนของตำบลสลกบาตร
• วันที่ 2 ตุลาคม 2522 ตั้งตำบลปางมะค่า แยกจากตำบลบ่อถ้ำ
• วันที่ 21 กรกฎาคม 2524 ตั้งตำบลวังหามแห แยกจากตำบลดอนแตง
• วันที่ 8 มิถุนายน 2525 ตั้งตำบลเกาะตาล แยกจากตำบลแสนตอ
• วันที่ 30 สิงหาคม 2526 ได้มีการขยายเขตสุขาภิบาลขาณุวรลักษบุรี ให้มีพื้นที่ครอบคลุมบางส่วนของตำบลป่าพุทราด้วย
• วันที่ 11 สิงหาคม 2536 ได้มีการเปลี่ยนแปลงและขยายเขตสุขาภิบาลสลกบาตร ให้มีพื้นที่กว้างขึ้น เพื่อรองรับความเจริญ
• วันที่ 30 เมษายน 2537 แยกการปกครองของตำบลระหาน ตำบลบึงสามัคคี และตำบลวังชะโอน ขึ้นเป็น กิ่งอำเภอบึงสามัคคี โดยขึ้นกับอำเภอขาณุวรลักษบุรี
• วันที่ 12 กันยายน 2538 ตั้งตำบลเทพนิมิต แยกจากตำบลระหาน
• วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2542 ยกฐานะสุขาภิบาลขาณุวรลักษบุรีและสุขาภิบาสลกบาตร เป็น เทศบาลตำบลขาณุวรลักษบุรีและเทศบาลตำบลสลกบาตร ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 8 กันยายน 2550 ยกฐานะกิ่งอำเภอบึงสามัคคี อำเภอขาณุวรลักษบุรี เป็น อำเภอบึงสามัคคี

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอขาณุวรลักษบุรีตั้งอยู่ทางทิศใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอคลองขลุงและอำเภอบึงสามัคคี
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอบรรพตพิสัย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอลาดยาวและอำเภอแม่วงก์ (จังหวัดนครสวรรค์)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอปางศิลาทอง

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอขาณุวรลักษบุรีแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 11 ตำบล 143 หมู่บ้าน ได้แก่

1.

ยางสูง

(Yang Sung)

7.

วังชะพลู

(Wang Chaphlu)

2.

ป่าพุทรา

(Pa Phutsa)

8.

โค้งไผ่

(Khong Phai)

3.

แสนตอ

(Saen To)

9.

ปางมะค่า

(Pang Makha)

4.

สลกบาตร

(Salok Bat)

10.

วังหามแห

(Wang Ham Hae)

5.

บ่อถ้ำ

(Bo Tham)

11.

เกาะตาล

(Ko Tan)

6.

ดอนแตง

(Don Taeng)

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอขาณุวรลักษบุรีประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 13 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองปางมะค่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปางมะค่าทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลขาณุวรลักษบุรี ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลยางสูง ตำบลป่าพุทรา และตำบลแสนตอ
• เทศบาลตำบลสลกบาตร ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลสลกบาตร
• องค์การบริหารส่วนตำบลยางสูง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลยางสูง (นอกเขตเทศบาลตำบลขาณุวรลักษบุรี)
• องค์การบริหารส่วนตำบลป่าพุทรา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลป่าพุทรา (นอกเขตเทศบาลตำบลขาณุวรลักษบุรี)
• องค์การบริหารส่วนตำบลแสนตอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแสนตอ (นอกเขตเทศบาลตำบลขาณุวรลักษบุรี)
• องค์การบริหารส่วนตำบลสลกบาตร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสลกบาตร (นอกเขตเทศบาลตำบลสลกบาตร)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อถ้ำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ่อถ้ำทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลดอนแตง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดอนแตงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังชะพลู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังชะพลูทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโค้งไผ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโค้งไผ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังหามแห ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังหามแหทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเกาะตาล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเกาะตาลทั้งตำบล