หม่อมเจ้าอิศรญาณ มหากุล

หม่อมเจ้าอิศรญาณ (พ.ศ. 2367 – 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2423) เป็นพระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร์

หม่อมเจ้าอิศรญาณ
หม่อมเจ้า ชั้น 2
ประสูติ	พ.ศ. 2367
สิ้นชีพตักษัย	15 พฤษภาคม พ.ศ. 2423 (ราว 56 ปี)
ราชสกุล	มหากุล
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร์

พระประวัติ

หม่อมเจ้าอิศรญาณ ประสูติเมื่อปี พ.ศ. 2367 เป็นพระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร์ (ต้นราชสกุล มหากุล; พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย กับเจ้าจอมมารดาเลี้ยง​ ในรัชกาลที่ 2)

หม่อมเจ้าอิศรญาณทรงผนวชที่วัดบวรนิเวศวิหาร สมณฉายาขณะผนวชคือ หม่อมเจ้าอิศรญาณ อิสสรญาโน มีชนม์ชีพอยู่ในช่วงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เล่ากันว่าครั้งหนึ่งท่านมีพฤติกรรมแปลกประหลาด ทำให้ถูกใคร ๆ มองว่าสติไม่ดี ด้วยความน้อยพระทัยของท่าน จึงทรงนิพนธ์เพลงยาวอิศรญาณขึ้นในเชิงประชด เสียดสีสังคม มีผู้สันนิษฐานว่าอิศรญาณภาษิต 52 คำกลอนนี้ ไม่ใช่นิพนธ์ของหม่อมเจ้าอิศรญาณแต่เพียงผู้เดียว หากแต่ทรงนิพนธ์ไว้เพียงตอนแรกเท่านั้น สันนิษฐานว่าทรงนิพนธ์วรรค “ปุถุชนรักกับชังไม่ยั่งยืน” ซึ่งมีลีลาการแต่งไว้ด้วยน้ำเสียงเหน็บแนมประชดประชันอย่างรุนแรง ชัดเจน ส่วนที่เหลือเป็นของผู้อื่นแต่งต่อ โดยเป็นการสอนเรื่องทั่ว ๆ ไป มีลีลาหรือท่วงทำนองแบบเรียบ ๆ มุ่งสั่งสอนตามปกติของผู้มีประสบการณ์ในเรื่องต่าง ๆ

หม่อมเจ้าอิศรญาณ สิ้นชีพตักษัยเมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2423 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว