หมุดคณะราษฎร

หมุดก่อกำเนิดรัฐธรรมนูญ โดยทั่วไปเรียกว่า หมุดคณะราษฎร เป็นหมุดทองเหลือง ฝังอยู่กับพื้นถนนที่ลานพระบรมรูปทรงม้าด้านสนามเสือป่า ณ ตำแหน่งที่พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน) อ่านประกาศคณะราษฎรในการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 หมุดมีข้อความว่า "ณ ที่นี้ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ เวลาย่ำรุ่ง คณะราษฎรได้ก่อกำเนิดรัฐธรรมนูญเพื่อความเจริญของชาติ" กระทรวงมหาดไทยจัดทำขึ้น มีพิธีฝังหมุดเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2479 โดยมีพระยาพหลพลพยุหเสนา นายกรัฐมนตรีในขณะนั้นและหัวหน้าคณะราษฎร เป็นผู้ฝัง

หมุดคณะราษฎร
ปีที่เสร็จ	พ.ศ. 2479 (87​ ปี​)​
สื่อ	ทองเหลือง
สภาพ	สูญหาย

ภาพแสดงที่ตั้งของหมุดคณะราษฎร (วงกลมสีเหลือง)

ในช่วงปีหลัง ๆ บริเวณหมุดคณะราษฎรกลายเป็นสถานที่จัดงานรำลึกถึงการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ในทุกวันที่ 24 มิถุนายน ทั้งยังเป็นสถานที่เคลื่อนไหวทางการเมือง

ปัจจุบัน หมุดคณะราษฎรสูญหาย หลังจากที่ถูกถอดออกไปและนำ "หมุดหน้าใส" มาใส่แทนในปี 2560 ในปี 2563 มีการฝังหมุดคณะราษฎรหมุดที่ 2 ณ ท้องสนามหลวง เพื่อทดแทนหมุดคณะราษฎรอันเดิม

การปรับเปลี่ยน

หมุดคณะราษฎรถูกถอดออกและถูกกระทำหลายครั้ง เช่น มีการนำสีดำมาราดทับ การนำของแข็งมาขีดจนเป็นรอยมากมาย การปฏิบัติเชิงสัญลักษณ์ และการประกอบพิธีสะกด

ต้นปี 2558 สมบัติ บุญงามอนงค์ ลงภาพชาวบ้านกลุ่มหนึ่งกระทำพิธีต่อหมุดคณะราษฎร พร้อมกล่าวว่าเป็นพิธีถอดหมุดออก แต่เป็นเพียงการกระทำตามความเชื่อของชาวบ้านเท่านั้น

หมุดคณะราษฎรเคยหายไปจากที่ตั้งในสมัยรัฐบาลจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ซึ่งสั่งให้ย้ายหมุดไป หมุดที่ถูกย้ายนั้น ประเสริฐ ปัทมสุคนธ์ เลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร นำไปเก็บรักษาไว้ที่สภาผู้แทนราษฎร จนกระทั่งมีการนำหมุดกลับคืนที่เดิมในสมัยรัฐบาลจอมพล ถนอม กิตติขจร

วันที่ 31 ตุลาคม 2559 เทพมนตรี ลิมปพยอม นักวิชาการด้านประวัติศาสตร์ ลงภาพหมุดพร้อมข้อความในเฟซบุ๊กว่า "ประกาศหาเจ้าของ ถ้าไม่มาขุดเอาไป ภายในวันที่ ๓๐ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ผมกับเพื่อน ๆ ถือว่าไม่มีเจ้าของ จะไปเอาออกหรือทำให้หมดสภาพเอง ถ้ายังอยากเก็บรักษาไว้ รีบขุดออกไปเสียให้พ้น" โดยก่อนหน้านั้น เทพมนตรีตั้งคำถามผ่านเฟซบุ๊กด้วยว่า "มีคนมาขอความเห็นตนว่าตั้งแต่คณะราษฎรปฏิวัติ 2475 มาถึงปัจจุบัน ก็เป็นเวลาประมาณ 85 ปีแล้ว เราได้นักการเมือง รัฐมนตรี นายกรัฐมนตรี ที่โกงกินบ้านเมืองมามากมาย สมควรที่จะถอนหมุดอันนี้ออกหรือไม่ มีคนพูดกันว่าหมุดอันนี้เป็นความอัปยศของระบอบประชาธิปไตยก็มี คิดเห็นประการใด"

หมุดหน้าใส

วันที่ 14 เมษายน 2560 มีข่าวว่าหมุดคณะราษฎรถูกเปลี่ยน โดยหมุดใหม่มีข้อความว่า "ความนับถือรักใคร่ในพระรัตนตรัยก็ดี ในรัฐของตนก็ดี ในวงศ์ตระกูลของตนก็ดี มีจิตซื่อตรงในพระราชาของตนก็ดี ย่อมเป็นเครื่องทำให้รัฐของตนเจริญยิ่ง ขอประเทศสยามจงเจริญยั่งยืนตลอดไป ประชาชนสุขสันต์ หน้าใส เพื่อเป็นพลังของแผ่นดิน" ข้อความดังกล่าวตรงกับคาถาภาษิตในพระราชลัญจกรประจำเครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) ผู้ช่วยศาสตราจารย์ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์ ผู้เขียนหนังสือ 2475 และ 1 ปีหลังการปฏิวัติ วิเคราะห์คำบนหมุดใหม่นี้ว่า มีการใช้คำเก่าหลายคำ ได้แก่ "ประเทศสยาม" ซึ่งเป็นชื่อเก่าของประเทศไทย, "สุขสันต์" ซึ่งเป็นคำที่มีอายุมาค่อนศตวรรษแล้ว, "หน้าใส" ซึ่งพบในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช อาจตีความว่าหมายถึงมีความสุขสดชื่น แต่ขัดกับคำว่า "ประชาชน" ซึ่งเป็นคำใหม่หลังการปฏิวัติ 2475 (ก่อนหน้านี้จะใช้คำว่า "ราษฎร") โดยรวมแล้ว หมุดดังกล่าวพยายามสื่อว่า บ้านเมืองดูดี แต่ไม่เห็นอุดมการณ์มองไปข้างหน้า ซึ่งขัดกับข้อความในหมุดเดิมที่ว่า ก่อกำเนิดรัฐธรรมนูญเพื่อความเจริญของชาติ อันเป็นวิสัยทัศน์ คาดกันว่าหมุดดังกล่าวถูกเปลี่ยนระหว่างวันที่ 3–7 เมษายน 2560 ช่วงดังกล่าวมีการปฏิสังขรณ์พระบรมรูปทรงม้า ทั้งยังมีการตั้งเต็นท์ขึงตาข่ายกรองแสงปิดรอบหมุดคณะราษฎร

บรรลือ สุกใส ผู้อำนวยการเขตดุสิต ทราบว่ามีการเปลี่ยนหมุด แต่เขตไม่ใช่ผู้เปลี่ยน พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี และพลโท สรรเสริญ แก้วกำเนิด โฆษกรัฐบาล กล่าวว่า รัฐบาลไม่รู้เห็นในการเปลี่ยนหมุด แต่ไม่ได้ออกมาตรการเพื่อหาผู้กระทำผิดมาลงโทษ พลตำรวจเอก ศรีวราห์ รังสิพราหมณกุล รองผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ กล่าวถึงการแจ้งความว่า ไม่สามารถกระทำได้ เพราะหมุดไม่มีเจ้าของ การตรวจสอบกล้องวงจรปิดก็ไม่สามารถกระทำได้ เพราะยุทธพันธ์ มีชัย เลขานุการผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร ระบุว่า กรุงเทพมหานครถอดกล้องวงจรปิดในบริเวณดังกล่าวจำนวน 11 ตัวไปซ่อมบำรุงตั้งแต่วันที่ 31 มีนาคม วันที่ 18 เมษายน มีการวางกำลังตำรวจและรั้วเหล็กล้อมหมุดดังกล่าว พร้อมสั่งห้ามถ่ายรูปกับหมุดใหม่ โดยอ้างว่าเพื่อรักษาความปลอดภัยจากมิจฉาชีพ พลตำรวจโท ศานิตย์ มหถาวร ผู้บัญชาการตำรวจนครบาล ยืนตรวจตราอยู่ในบริเวณด้วย นอกจากนี้ คณะรักษาความสงบแห่งชาติขอให้ยุติการทวงถามเรื่องหมุดคณะราษฎร เพื่อความสงบของบ้านเมือง

ตำรวจกองบังคับการปราบปรามการกระทำความผิดเกี่ยวกับอาชญากรรมทางเทคโนโลยี (บก.ปอท.) ได้ร้องทุกข์กล่าวโทษให้ดำเนินคดีต่อวัฒนา เมืองสุข เนื่องจากลงข้อความว่า หมุดคณะราษฎรเป็นโบราณวัตถุ โดย บก.ปอท. อ้างว่า เป็นการนำเข้าข้อมูลอันเป็นเท็จตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำความผิดเกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2550 และอาจเข้าข่ายปลุกปั่นให้ขัดขืนอำนาจปกครอง ต่อมา หน้าเฟซบุ๊กของกลุ่มเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ กรมศิลปากร ระบุว่า หมุดคณะราษฎร (สะกดผิดเป็น "หมุดคณะราษฎร์") มิใช่โบราณวัตถุ เป็นเพียงเครื่องหมายระบุตำแหน่ง

วันที่ 17 เมษายน 2560 ที่ลานปรีดี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ นักศึกษา 3 คนจากกลุ่ม PPDD ธรรมศาสตร์ ร่วมกับกลุ่มเสรีเกษตรศาสตร์ จัดกิจกรรม "ประชาชนหน้าไม่ใสก็ได้ป่ะ??" เรียกร้องให้ผู้ที่เกี่ยวข้องกับการขโมยหมุดคณะราษฎรนำหมุดมาคืน มีการลงชื่อเรียกร้องทวงหมุดคณะราษฎรคืนบนเว็บไซต์ Change.org หัวข้อ "เอาผิดผู้ทำลาย และต้องคืนหมุดคณะราษฎร" เพื่อให้มีความคืบหน้าในการสืบสวนกรณีดังกล่าว วันที่ 18 เมษายน ปีเดียวกัน ศรีสุวรรณ จรรยา เลขาธิการสมาคมองค์การพิทักษ์รัฐธรรมนูญ ยื่นหนังสือถึงนายกรัฐมนตรีเพื่อให้ติดตามหาหมุดคณะราษฎร แต่ถูกตำรวจและทหารควบคุมตัวจากศูนย์บริการประชาชนไปยังกองบัญชาการกองพลที่ 1 รักษาพระองค์

วันที่ 19 เมษายน 2560 กลุ่มประชาธิปไตยใหม่เข้าแจ้งความให้เจ้าหน้าที่ติดตามหาตัวคนร้ายมาดำเนินคดีในความผิดฐานลักทรัพย์ที่ใช้หรือมีไว้เพื่อประโยชน์สาธารณะ ซึ่งรวมหมุดคณะราษฎรด้วยเนื่องจากเป็นหลักฐานประวัติศาสตร์ เข้าข่ายความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 335 (10) วันเดียวกัน ทหารยังเชิญตัวบุญสิน หยกทิพย์ ฝ่ายประสานงานชมรมธรรมาธิปไตยแห่งชาติ และเพื่อน ที่เข้าแจ้งความร้องทุกข์เรื่องหมุดคณะราษฎรไปปรับทัศนคติทีมณฑลทหารบกที่ 11

วันที่ 25 เมษายน 2560 ที่ศูนย์บริการประชาชน สำนักเลขาธิการสำนักนายกรัฐมนตรี วิชาญ ภูวิหาร รองประธานสภาประชาชนปฏิวัติสันติแห่งชาติ อ้างว่าเป็นผู้ถอนหมุดคณะราษฎรดังกล่าว และอ่านแถลงการณ์รับผิดชอบจำนวน 27 หน้า วิชาญอ้างว่า เมื่อถอนหมุดแล้วก็วางไว้ที่บริเวณเดิมไม่ได้เอาไปไหน และไม่ทราบว่าอยู่ที่ใด

หลังจากนั้นในวันที่ 24 มิถุนายน 2560 ซึ่งตรงกับวันเปลี่ยนแปลงการปกครอง เอกชัย หงส์กังวาน นักกิจกรรมและอดีตนักโทษการเมือง นำหมุดคณะราษฎรจำลองที่เตรียมมาไปติดตั้งกลับคืนที่จุดที่อยู่เดิมของหมุดคณะราษฎร ถูกตำรวจจับกุมจากบริเวณลานพระบรมรูปทรงม้าไปยังมณฑลทหารบกที่ 11 ก่อนถูกส่งตัวกลับบ้านในเวลา 19.45 น.

ดูเพิ่ม

• การปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475
• หมุดคณะราษฎรหมุดที่ 2