สมาบัติ

สมาบัติ แปลว่า การเข้าถึงฌาน, การบรรลุฌาน, ธรรมที่พึงเข้าถึงฌาน

สมาบัติ โดยทั่วไปหมายถึงทั้งฌานและการเข้าฌาน ที่กล่าวว่า เข้าสมาบัติ ก็คือ เข้าฌาน นั่นเอง

สมาบัติ มี 8 อย่าง เรียกว่า สมาบัติ 8 ได้แก่ รูปฌาน 4, อรูปฌาน 4, เรียกแยกว่า รูปสมาบัติ อรูปสมาบัติ เรียกรวมว่า ฌานสมาบัติ

นิโรธสมาบัติ หรือ สัญญาเวทยิตนิโรธ เป็นสมาบัติที่มีลำดับต่อจากสมาบัติที่ 8 ซึ่งมีสภาวะที่ละเอียดที่สุดสุขุมกว่าอรูปฌาน เมื่อรวมกับสมาบัติ 8 ข้างต้นก็จะเป็นสมาบัติที่ 9 มีคำเรียกต่างหากว่า อนุปุพพวิหารสมาบัติ ซึ่งผู้จะเข้านิโรธสมาบัติได้ คือ พระอนาคามีและพระอรหันต์ ผู้ได้สมาบัติ 8 เท่านั้น

ผลสมาบัติ สมาบัติอีกประเภทหนึ่ง อันได้แก่ การเข้าสมาบัติโดยการมีพระนิพพานเป็นอารมณ์ของพระอริยบุคคลทั้งหลาย แบ่งออกเป็น 3 อย่าง คือ สุญญตาสมาธิ เข้าผลสมาบัติด้วยการเห็นอนัตตาเป็นอารมณ์ อนิมิตตสมาธิ เข้าผลสมาบัติด้วยการเห็นอนิจจังเป็นอารมณ์ อัปปณิหิตสมาธิ เข้าผลสมาบัติด้วยการเห็นทุกขังเป็นอารมณ์

ผลสมาบัติต่างจากนิโรธสมาบัติ ตรงผลสมาบัติมีนิพพานเป็นอารมณ์แต่ยังมีวิถีจิต(จิตสำนึก)อยู่ ไม่ได้มีอะไรดับหายไปแบบนิโรธสมาบัติ เพียงแต่หน่วงความดับไป เช่น ภังคญาณ(ญาณที่เห็นความดับไปอย่างเดียว)เป็นอารมณ์ของพระนิพพาน เป็นต้น

อนุปุพพนิโรธ 9 หรือ การดับตามลำดับของสมาบัติ 9 ได้แก่

1.กามสัญญาดับ เข้าสู่ปฐมฌาน

2.วิตกวิจารดับ เข้าสู่ทุติยฌาน

3.ปีติดับ เข้าสู่ตติยฌาน

4.ลมหายใจเข้าออกดับ เข้าสู่จตุตถฌาน

5.รูปสัญญาดับ เข้าสู่อากาสานัญจายตนะ

6.อากาสานัญจายตนะสัญญาดับ เข้าสู่วิญญาณัญจายตนะ

7.วิญญาณัญจายตนะสัญญาดับ เข้าสู่อากิญนัญจายตนะ

8.อากิญนัญจายตนะสัญญาดับ เข้าสู่เนวสัญญานาสัญญายตนะ

9.เวทนาและสัญญาดับ เข้าสู่นิโรธสมาบัติ

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙ ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548