วังเทเวศร์

วังเทเวศร์ เดิมเป็นส่วนหนึ่งของวังปากคลองผดุงกรุงเกษม ซึ่งที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ หม่อมเจ้าอัปษรสมาน กิติยากร และทายาทในราชสกุลกิติยากร ตั้งอยู่บริเวณถนนกรุงเกษม ปากคลองผดุงกรุงเกษม ริมแม่น้ำเจ้าพระยา แขวงวัดสามพระยา เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร ทางทิศใต้ติดกับวังเทวะเวสม์ ทางทิศตะวันออกติดกับวัดนรนาถสุนทริการาม

วังเทเวศร์
ชื่ออื่น	วังพลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ
ข้อมูลทั่วไป
สถานะ	เปิดใช้งาน
ประเภท	วัง
ที่ตั้ง	แขวงวัดสามพระยา เขตพระนคร
เมือง	กรุงเทพมหานคร
ประเทศ	ไทย
พิกัด	13°46′15″N 100°30′02″E
ข้อมูลทางเทคนิค
พื้นที่	26ps
โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ชื่อที่ขึ้นทะเบียน	วังพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาท (วังเทเวศร์)
เป็นส่วนหนึ่งของ	โบราณสถานในเขตกรุงเทพมหานคร
เลขอ้างอิง	0005595

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานที่ดินบริเวณป้อมหักกำลังดัสกรซึ่งไม่ได้ใช้งานแล้ว สร้างพระตำหนักพระราชทาน รวมกับที่สวนอีก 2 แปลงที่ทรงซื้อไว้ และที่ดินฝ่ายเจ้าจอมมารดาเหม พระมารดาของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีเสาวภางค์ ซึ่งพระองค์เจ้าศรีเสาวภางค์ น้อมเกล้าฯ ถวายรวมเป็นอาณาบริเวณตั้งแต่ริมแม่น้ำเจ้าพระยามาจนถึงบริเวณถนนกรุงเกษม

ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ในปีพ.ศ. 2475 ทายาทของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ ได้แบ่งขายที่ดินวังปากคลองผดุงกรุงเกษม ทำให้พื้นที่ในวังปากคลองผดุงกรุงเกษมแบ่งออกเป็น 3 ส่วนใหญ่ๆ คือ บริเวณตำหนักหม่อมเจ้านักขัตรมงคล ปัจจุบันเป็นที่พำนักของทายาทราชสกุลกิติยากร ต่อมาภายหลังเป็นวังเทเวศร์, บริเวณตำหนักหม่อมเจ้า ขจรจบกิตติคุณ กิติยากร ซึ่งต่อมาได้ขายที่ดินและตำหนักให้แก่กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ในปีพ.ศ. 2508

ตำหนักในวังปากคลองผดุงกรุงเกษม ประกอบด้วย

• พระตำหนักใหญ่ เป็นพระตำหนักที่ประทับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ ก่อสร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2439 เป็นตึก 2 ชั้น ทรงสี่เหลี่ยม ตกแต่งหน้าต่างชั้นบนเป็นซุ้มโค้งกลมประดับกระจกเป็นรัศมีพระอาทิตย์ครึ่งดวง เฉลียงชั้นสองของมุขหน้าเป็นเฉลียงกว้าง บนเสาของราวลูกกรงตั้งกระถางหล่อปลูกต้นไม้ เสาเหลี่ยมรับเฉียงประกอบด้วยซุ้มโค้งกลม ตัวอาคารมีเฉลียงเล็กทุกด้าน ผนังประกอบด้วยเสาอิงแบบดอริกและไอโอนิก ผนังชั้นล่างสลักเป็นลายอิฐ ผนังส่วนใต้หลังคาเจาะช่องสี่เหลี่ยมผืนผ้า สลักปูนเป็นกรอบและมีหูช้างสลักลายประดับใต้ชายคา ช่องลมเหนือประตูตกแต่งด้วยลายไม้ฉลุลายละเอียด บริเวณสนามวงกลมด้านหน้าตั้งตุ๊กตาปูนปั้นแบบกรีก กระถางปูนประดับลายปูนปั้น

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ ทรงประทับอยู่ที่ตำหนักนี้ตลอดพระชนม์ชีพ ต่อมาภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 พระยาอนิรุทธเทวา (หม่อมหลวงฟื้น พึ่งบุญ) ได้ซื้อตำหนักนี้เป็นที่อยู่ของตระกูลอนิรุธเทวา หลังจากที่ได้ขายบ้านบรรทมสินธุ์ ที่ถนนพิษณุโลกให้รัฐบาลแล้ว ซึ่งปัจจุบันพระตำหนักนี้อยู่ในความดูแลของ พ.อ.เฟื่องวิชชุ์ อนิรุทธเทวา ทายาทรุ่นที่ 3 ของ พระยาอนิรุทธเทวา

• ตำหนักหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ต่อมาภายหลังเป็นวังเทเวศร์ เป็นบ้าน 2 ชั้นทรงกลม แบบบ้านแถบเยอรมนี ออสเตรีย หันหน้าออกแม่น้ำเจ้าพระยา นอกอาคารมีลานไม้ดอก ด้านหลังตกแต่งแบบสวนป่า ตำหนักนี้หม่อมเจ้าอัปสรสมาน กิติยากร ทรงสร้างประทานบนที่บริเวณหลังตำหนักใหญ่ แก่หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากรและหม่อมหลวงบัว กิติยากร ตำหนักแห่งนี้สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จประทับมาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ และปัจจุบันยังเป็นที่พำนักของทายาทราชสกุลกิติยากร รวมทั้งครอบครัวท่านผู้หญิงบุษบา สธนพงศ์, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี กรมหมื่นสุทธนารีนาถ, ครอบครัวท่านผู้หญิงสุธาวัลย์ เสถียรไทย และครอบครัวหม่อมหลวงสราลี กิติยากร

• ตำหนักหม่อมเจ้าขจรจบกิตติคุณ กิติยากร มีลักษณะสถาปัตยกรรมใกล้เคียงกับตำหนักหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร มีลักษณะงดงามกะทัดรัด ต่อมาหม่อมเจ้าขจรจบกิตติคุณ กิติยากรได้ขายที่ดินและตำหนักให้แก่กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เมื่อ พ.ศ. 2507 เป็นที่ทำการของกรมส่งเสริมสหกรณ์ และกรมตรวจบัญชีสหกรณ์จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2540 จึงได้ปรับปรุงเป็นสำนักงานของอธิบดีกรมตรวจบัญชีสหกรณ์แต่เพียงอย่างเดียว โดยย้ายสำนักงานอื่น ๆ ออกไป จากตัวอาคาร

แหล่งข้อมูลอื่น

• ภาพถ่ายทางอากาศของ วังเทเวศร์
• ทัวร์รอบคลองผดุงกรุงเกษม
• รางวัลอาคารอนุรักษ์ดีเด่นประจำปี 2540 เก็บถาวร 2006-02-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน