มานุษยวิทยาศาสนา

มานุษยวิทยาศาสนา (อังกฤษ: anthropology of religion) เป็นการศึกษาศาสนาในแง่ของความสัมพันธ์ระหว่างศาสนากับหน่วยทางสังคมอื่น และการเปรียบเทียบความเชื่อทางศาสนาและพิธีกรรมและการปฏิบัติในศาสนาต่าง ๆ ในวัฒนธรรมต่าง ๆ กัน

ประวัติศาสตร์

ในต้นศตวรรษที่ 12 อะบู เรฮัน อัลบิรูนี (Abū Rayhān Bīrūnī; 973–1048) ได้เขียนงานศึกษาเชิงเปรียบเทียบอย่างละเอียดเรื่องมานุษยวิทยาของศาสนาและวัฒนธรรมทั่วบริเวณแอ่งเมดิเตอร์เรเนียน (ซึ่งรวมถึง "ตะวันออกกลาง") และอนุทวีปอินเดีย ที่ซึ่งเขาได้เขียนถึงผู้คน ธรรมเนียม และศาสนาของอนุทวีปอินเดีย

ในศตวรรษที่ 19 มานุษยวิทยาวัฒนธรรมเต็มไปด้วยเรื่องของวิวัฒนาการทางวัฒนธรรม (cultural evolution) นักมานุษยวิทยาส่วนใหญ่อนุมานความแตกต่างระหว่างศาสนา "ดึกดำบรรพ์" (primitive) กับ "สมัยใหม่" (modern) ง่าย ๆ และพยายามจะอธิบายว่าทำไมศาสนาจึงวิวัฒนาการจากดึกดำบรรพ์ไปเป็นสมัยใหม่ ในศตวรรษที่ 20 นักมานุษยวิทยาส่วนใหญ่ได้ปฏิเสธความพยายามนี้ ในปัจจุบัน มานุษยวิทยาศาสนาสะท้อนให้เห็นอิทธิพลหรือการมีส่วนร่วมกับนักทฤษฎีอย่างคาร์ล มาร์กซ์ (1818–1883), ซิกมุนด์ ฟรอยด์ (1856–1939), เอมีล ดูร์กายม์ (1858–1917) และมัคส์ เวเบอร์ (1864–1920) นักมานุษยวิทยาศาสนามีความสนใจอย่างมากเกี่ยวกับว่าเหตุใดความเชื่อทางศาสนาและการปฏิบัติในทางศาสนาอาจสะท้อนให้เห็นถึงแรงผลักดันทางการเมืองหรือทางเศรษฐกิจ หรือแม้แต่หน้าที่ทางสังคมของศาสนาและประเพณี

ในปี 1912 เอมีล ดูร์กายม์ โดยปรับปรุงจากงานของ Ludwig Feuerbach ได้ระบุว่าศาสนาเป็น "ภาพฉายของค่านิยมทางสังคม" ("a projection of the social values of society"), "หนทางในการสร้างวาทะเที่ยวกับสังคมผ่านทางสัญลักษณ์" ("a means of making symbolic statements about society"), "ภาษาเชิงสัญลักษณณ์ที่สร้างวาทะเกียวกับลำดับทางสังคม" ("a symbolic language that makes statements about the social order"); โดยสรุปคือ "(ศาสนา) เป็นการที่สังคมบูชาตนเอง" ( "religion is society worshiping itself")

การนิยาม "ศาสนา"

หนึ่งในปัญหาหลักของมานุษยวิทยาศาสนาคือการให้คำนิยามของ "ศาสนา" เอง Clifford Geertz ได้ระบุว่าศาสนาคือ

(1) ระบบของสัญลักษณ์ซึ่งกระทำเพื่อ (2) ตั้งอารมณ์และแรงชักจูงอันทรงพลัง แผ่ซ่านไปทั่ว และคงอยู่ยาวนานในตัวมนุษย์ผ่านการ (3) สร้างแนวคิดของการจัดลำดับทั่วไปของการดำรงอยู่ และ (4) ซ่อนแนวคิดนี้ภายใต้ภาพของแสงเรืองรองของข้อเท็จจริงที่ซึ่ง (5) อารมณ์แลรแรงจูงใจช่างดูสมจริงอย่างไม่เคยมีมาก่อน"

((1) a system of symbols which acts to (2) establish powerful, pervasive, and long-lasting moods and motivations in men by (3) formulating conceptions of a general order of existence and (4) clothing these conceptions with such an aura of factuality that (5) the moods and motivations seem uniquely realistic.")

ในปัจจุบัน นักมานุษยวิทยาได้พิจารณาขอบเขตหลายประการในการนิยามศาสนา เช่น เป็นความเชื่อในสิ่งเหนือธรรมชาติหรือการพึ่งพาพิธีกรรม อย่างไรก็ตามบางส่วนเชื่อว่าขอบเขตเหล่านี้เป็นสากล

Anthony F. C. Wallace ได้เสนอหมวดหมู่ของศาสนาสี่ประการ ในแต่ละหมวดหมู่ ซึ่งย่อยลงไปเรื่อย ๆ อย่างไรก็ตามไม่ได้หมายควาามว่าทุกศาสนาบนโลกจะสามารถเข้าไปจัดหมวดหมู่ตามที่วอลเลซเสนอได้ทั้งหมด

1. ปัจเจกชนนิยม (Individualistic): เป็นพื้นฐานที่สุด เช่น: vision quest ในชนพื้นเมืองอเมริกัน
2. เชมัน (Shamanistic): ศาสนิกชนแบบชั่วครั้งชั่วคราว (part-time religious practitioner), ใช้ศาสนาเพื่อรักษา เช่น: จิตวิญญาณนิยม (spiritualists), ผู้รักษาจิตวิญญาณ (faith healers), การดูลายมือ (palm readers)
3. ชุมชน (Communal): กลุ่มความเชื่อและการปฏิบัติที่ซับซ้อน; กลุ่มคนที่ถูกจัดเรียงในแคว้นตามสายเลือด อายุ หรือสังคมทางศาสนา ผู้คนสวมรับหน้าที่ตามความรู้ และการบูชาบรรพบุรุษ
4. สังฆาวาศ (Ecclesiastical): พบมากในสังคมเกษตรกรรม มีการจัดการและแบ่งระดับชั้นอย่างเป็นระบบ

ความเชื่อและการปฏิบัติทางศาสนาเฉพาะบางส่วน

• การยกบุคคลขึ้นเป็นพระเจ้า (Apotheosis)
• เวทย์มนตร์ซึ่งขจัดความชั่วร้าย (Apotropaic magic)
• เครื่องราง (Amulet)
• วิญญาณนิยม (Animism)
• คัลต์ (ศาสนา) (Cult (religious practice))
• เทพเจ้า (Deity)
• ปีศาจ (Demon)
• ดวงชะตา (Divination)
• คุยหลัทธิ (Esotericism)
• การไล่ผี (Exorcism)
• วิญญาณร้าย (Evil)
• พิธีกรรมขอบุตร (Fertility rite)
• ลัทธิเฟทิช (Fetishism)
• Genius (mythology)
• พระเป็นเจ้า (God)
• ผี (Fetishism)
• Greco-Roman mysteries
• นอกรีต (Heresy)
• รูปเคารพ (Icon)
• อมตะ (Immortality)
• การร้องขอ (Intercession)
• แคชิน่า (Kachina)
• Magic and religion
• มานา (Mana)
• หน้ากาก (Mask)
• ปาฏิหาริย์ (Miracle)
• การแพทย์ (Medicine)
• ลัทธินอกศาสนาใหม่ (Modern paganism)
• เอกเทวนิยม (Monotheism)
• เทวมารดา (Mother goddess)
• ปกรณัม (Mythology)
• การใช้เวทมนตร์คาถา (Necromancy)
• New Age
• Occult
• โอเมน (Omen)
• Poles in mythology
• พหุเทวนิยม (Polytheism)
• บทสวดมนต์ (Prayer)
• Principle of contagion
• คำทำนาย (Prophecy)
• การกลับชาติมาเกิด (Reincarnation)
• Religious ecstasy
• พิธีกรรม
• Sacred food as offering
• การสังเวย (Sacrifice)
• เชมัน (Shamanism)
• Spell (paranormal)
• เหนือธรรมชาติ (Supernatural)
• การอ้อนวอน (Supplication)
• Sympathetic magic
• เทวนิยม (Theism)
• ลัทธิโทเทม (Totemism)
• การบูชาผู้ตาย (Veneration of the dead)
• คุยหนิยมตะวันตก (Western esotericism)

อ้างอิง

บรรณานุกรม

• Adams, Charles Joseph (2017). "Classification of Religions". Encyclopædia Britannica. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 29 October 2020. สืบค้นเมื่อ 22 November 2017.
• Bowie, Fiona (1999). The Anthropology of Religion: An Introduction. Oxford: Blackwell.
• Cassirer, Ernst (2006) [1944]. Lukay, Maureen (บ.ก.). An Essay On Man: An Introduction to a Philosophy of Human Culture. Hamburg: Meiner. ISBN 978-3-7873-1423-2.
• Cotrupi, Caterina Nella (2000). Northrop Frye and the Poetics of Process. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-8141-4.
• Durkheim, Émile (1912). The Elementary Forms of the Religious Life.
• Eller, J. D. (2007). Introducing Anthropology of Religion. New York: Routledge. ISBN 978-0-203-94624-4.
• Feuerbach, Ludwig (1841). The Essence of Christianity.
• Geertz, Clifford (1966). "Religion as a Cultural System". ใน Banton, Michael (บ.ก.). Anthropological Approaches to the Study of Religion. London: Tavistock (ตีพิมพ์ 2006). pp. 1–46. ISBN 978-0-415-33021-3.
• Glazier, Stephen (1999). Anthropology of Religion: A Handbook. Westport, CT: Praeger.
• Guthrie, Stewart Elliott (2000). "Projection". ใน Braun, Willi; McCutcheon, Russell T. (บ.ก.). Guide to the Study of Religion. London: Cassell. ISBN 978-0-304-70176-6.
• Harvey, Van A. (1995). Feuerbach and the Interpretation of Religion. Cambridge, England: Cambridge University Press (ตีพิมพ์ 1997). ISBN 978-0-521-58630-6.
•  ———  (1996). "Projection: A Metaphor in Search of a Theory?". ใน Philips, D. Z. (บ.ก.). Can Religion Be Explained Away?. Claremont Studies in the Philosophy of Religion. London: Palgrave Macmillan. pp. 66–82. doi:10.1007/978-1-349-24858-2_4. ISBN 978-1-349-24860-5.
• Mackey, James Patrick (2000). The Critique of Theological Reason. Cambridge University Press.
• Manickam, T. M. (1977). Dharma According to Manu and Moses. Bangalore: Dharmaram Publications.
• Marett, Robert Ranulph (1932). Faith, Hope and, Charity in Primitive Religion. New York: Macmillan Company. สืบค้นเมื่อ 21 November 2017.
• Nelson, John K. (1990). A Field Statement on the Anthropology of Religion. Berkeley, California: University of California, Berkeley. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2 March 2007. สืบค้นเมื่อ 21 November 2017.
• Pandian, Jacob (1997). "The Sacred Integration of the Cultural Self: An Anthropological Approach to the Study of Religion". ใน Glazier, Stephen D. (บ.ก.). Anthropology of Religion: A Handbook. Westport, Connecticut: Praeger.
• Walbridge, John (1998). "Explaining Away the Greek Gods in Islam". Journal of the History of Ideas. 59 (3): 389–403. doi:10.1353/jhi.1998.0030. ISSN 1086-3222. S2CID 170321617.
• Weber, Max (2002). Baehr, Peter R.; Wells, Gordon C. (บ.ก.). The Protestant Ethic and the "Spirit" of Capitalism and Other Writings. แปลโดย Baehr, Peter R.; Wells, Gordon C. New York: Penguin Books. ISBN 978-0-14-043921-2.