พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร (4 กันยายน พ.ศ. 2413 – 5 มิถุนายน พ.ศ. 2415) เป็นพระราชโอรสพระองค์แรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ประสูติ	4 กันยายน พ.ศ. 2413
สิ้นพระชนม์	5 มิถุนายน พ.ศ. 2415 (1 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร เป็นพระราชโอรสพระองค์แรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5 เมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2413 มีพระยศเมื่อแรกประสูติที่ “พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร“ มีพระโสทรอนุชาและพระโสทรกนิษฐา 3 พระองค์ ได้แก่ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภางค์นิพัทธพงศ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัทรายุวดี และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเจริญศรีชนมายุ

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร สิ้นพระชนม์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ เมื่อวันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2415 สิริพระชันษา 1 ปีเศษ การสิ้นพระชนม์ของพระองค์นำมาซึ่งความเสียพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นอย่างยิ่งเนื่องจากเป็นพระราชโอรสพระองค์แรกที่ประสูติใน "เศวตฉัตร"

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร เป็นเจ้านายพระองค์แรกในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่สิ้นพระชนม์ในวันที่ 31 พฤษภาคม ซึ่งแปดปีต่อมาในวันที่ 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2423 ได้มีเหตุการณ์สำคัญทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงถือเอาวันที่ 31 พฤษภาคม เป็นวันเคราะห์ร้ายอย่างยิ่งของพระองค์ นั่นคือเรือพระประเทียบของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี ล่มที่ตำบลบางพูด ทำให้สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ที่ทรงพระครรภ์อยู่ และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพชรรัตน์ พระราชธิดาพระชันษาได้ 2 ปีสิ้นพระชนม์ นับแต่นั้นมาก็ปรากฏว่า พระราชโอรสและพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สิ้นพระชนม์ในวันที่ 31 พฤษภาคม อีกหลายพระองค์ ทำให้วันที่ 31 พฤษภาคมเป็นวันถือในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งจะเป็นที่รู้กันอยู่ในบรรดาพระราชวงศ์และผู้ใกล้ชิดพระองค์เท่านั้น เมื่อใดที่ไม่ได้เสด็จอยู่ในพระนคร เมื่อนั้นก็หมายความว่าทรงระแวงถึงเหตุร้ายอันจะพึงบังเกิดแก่พระองค์ในวันนั้น จึงแปรพระราชฐานไปประทับยังที่อื่น เป็นการสะเดาะเคราะห์โดยปริยาย และถ้าในวันที่ 31 พฤษภาคมใด ผ่านไปโดยไม่ได้มีเหตุการณ์อันใดเกิดขึ้นแก่พระองค์ ก็จะมีการถวายพระพรชัยแด่พระองค์

ภายหลังจากงานพระราชเพลิงพระศพสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพ็ชรรัตน์แล้ว ในวันถัดมาก็มีการบำเพ็ญพระราชกุศลเกี่ยวกับพระอัฐิตามพระราชประเพณี ซึ่งปรากฏในจดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ฉบับประจำวันที่ 4504 วันพฤหัสบดีแรม 3 ค่ำ เดือน 4 ปีมะโรง โทศก จุลศักราช 1242 ตรงกับวันที่ 27 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2423 ว่า

"...เจ้าพนักงานเชิญพระอังคารขึ้นยานุมาศมีกระบวนแห่เทวดาเครื่องสูงกลองชะนะไปลงท่าพระ เชิญพระอังคารลงเรือชัย ๒ ลำมีเรือแห่ไปลอยที่หน้าวัดปทุมคงคาตามอย่างโบราณประเพณี แล้วกระบวนแห่ซึ่งเชิญพระอังคารไปส่งลงเรือ แล้วกลับเข้ามารับพระบรมอัฐิจากพระบรมมหาราชวัง เชิญออกพระที่นั่งทรงธรรมสดับปกรณ์ดังเช่นแต่ก่อน พระบรมอัฐิที่เชิญออกมาวันนี้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑ สมเด็จพระเทพศิรินทรามาตย์ ๑ เชิญสถิตบนบุษบกทองคำเปลวกลางพระที่นั่งทรงธรรม สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจันทรมณฑล สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ พระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรไชย พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร พระองค์เจ้านภางค์พิพัทธพงศ์ เชิญสถิตในบุษบกห้ายอดแล้วพระราชทานรางวัลเจ้านายข้าราชการที่ถวายของในการพระเมรุ แล้วเสด็จขึ้นข้างใน…"

พระอนุสรณ์

กุฏิอิศรวงศ์ ณ คณะ 3 วัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร สร้างขึ้นเมื่อพ.ศ. 2555 เดิมใช้เป็นกุฎิรับรองรับเถระผู้ใหญ่ ปัจจุบันใช้เป็นสถานที่ศึกษาพระปริยัติธรรม โดยในการจัดสร้างได้อัญเชิญพระนามของพระองค์มาเป็นชื่อกุฏิ เนื่องจากพระองค์เป็นเจ้านายที่มีเชื่อสายสกุลกัลยาณมิตร และเพื่อเป็นพระราชกุศลแด่พระองค์ด้วย

พระอิสริยยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร (4 กันยายน พ.ศ. 2413 – 5 มิถุนายน พ.ศ. 2415)

ภายหลังสิ้นพระชนม์

• พระเจ้าพี่ยาเธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร (10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร                                         24. หลวงพิไชยวารี (มั่ง แซ่อึ้ง)               12. เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต แซ่อึ้ง)                       6. พระยาไชยวิชิต (ช่วง กัลยาณมิตร)                             3. เจ้าจอมมารดาแสง ในรัชกาลที่ 5