ทางรถไฟสายปากน้ำ
ทางรถไฟสายปากน้ำ ต่อมาเรียก รถไฟสายกรุงเทพฯ–สมุทรปราการ เป็นทางรถไฟเอกชนที่เดินรถระหว่างสถานีรถไฟหัวลำโพง กรุงเทพมหานคร กับสถานีรถไฟปากน้ำ จังหวัดสมุทรปราการ[2] เป็นระยะทาง 21.3 กิโลเมตร ตั้งแต่ พ.ศ. 2436 ถึง พ.ศ. 2503 เป็นทางรถไฟสายแรกของประเทศไทย[3] ที่ก่อตั้งขึ้นก่อนการเดินรถของรถไฟหลวงสายกรุงเทพ-อยุธยาถึงสามปี[4]
| ทางรถไฟสายปากน้ำ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 สถานีต้นทาง สถานีรถไฟหัวลำโพง | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ข้อมูลทั่วไป | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| สถานะ | ยกเลิก | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| เจ้าของ | บริษัทรถไฟปากน้ำทุนจำกัด (2429–2479)[1] การรถไฟแห่งประเทศไทย (2479–2503) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ที่ตั้ง | กรุงเทพมหานคร จังหวัดสมุทรปราการ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ปลายทาง |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| จำนวนสถานี | 12 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| การดำเนินงาน | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| รูปแบบ | รถไฟระหว่างเมือง | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ระบบ | รถไฟทางไกล ของการรถไฟแห่งประเทศไทย | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ประวัติ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| เปิดเมื่อ | 11 เมษายน พ.ศ. 2436 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ปิดเมื่อ | 1 มกราคม พ.ศ. 2503 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ข้อมูลทางเทคนิค | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ระยะทาง | 21.3 กม. (13.24 ไมล์) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
แต่เดิมทางรถไฟสายดังกล่าวเป็นสัมปทานของบริษัทรถไฟปากน้ำทุนจำกัด[1] โดยมีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินไปทรงทำพิธีเริ่มการก่อสร้าง และได้เสด็จไปในพิธีเปิดด้วย แต่เดิมทางรถไฟสายปากน้ำมีทั้งหมด 10 สถานี ต่อมาจึงเพิ่มเติมเป็น 12 สถานี
หลังสิ้นสุดสัมปทานในเวลา 50 ปี เส้นทางรถไฟดังกล่าวตกอยู่ในการบริหารกิจการของกรมรถไฟต่อ ครั้นในรัฐบาลจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ได้ยกเลิกเส้นทางรถไฟสายปากน้ำเมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2503 โดยได้มีการสร้างถนนแทน ปัจจุบัน คือ ถนนพระราม 4 และถนนทางรถไฟสายเก่าปากน้ำ
ประวัติ แก้
ทางรถไฟสายปากน้ำดำเนินการโดย กอมปานีรถไฟ หรือ บริษัทรถไฟปากน้ำทุนจำกัด[1] บริหารงานโดยพระยาชลยุทธโยธินทร์ (อองเดร ดู เปลซี เดอ ริเชอลิเออ) ชาวเดนมาร์ก[3] และพระนิเทศชลธี (แอลเฟรด ยอนลอบเตอด เยฟอานีเอช) ได้รับสัมปทานตั้งแต่วันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2429 เป็นเวลา 50 ปี สิ้นสุด พ.ศ. 2479 เริ่มดำเนินการก่อสร้างตั้งแต่ พ.ศ. 2434 [5] มีวิศวกรเดินรถชื่อ ที.เอ. ก็อตเช่ (Captain T.A. Gottsche) ชาวเดนมาร์ก ต่อมาได้รับราชทินนามเป็น ขุนบริพัตรโภคกิจ ต้นสกุล คเชศะนันทน์ ครั้งนั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงทำพิธีเริ่มการก่อสร้างเมื่อวันที่ 16 กรกฎาคม พ.ศ. 2434[4]
เมื่อทางรถไฟสายปากน้ำแล้วเสร็จเปิดเดินขบวนรถครั้งแรกเมื่อวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2436[3] (ร.ศ. 112) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินทรงประกอบพิธีเปิดบริการ และเสด็จขึ้นประทับโดยสารขบวนรถไฟพระที่นั่ง พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์[6] ในพิธีเปิดการเดินรถครั้งนั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำรัส ปรากฏความตอนหนึ่งว่า[7]
"...เรามีความยินดี ที่ได้รับน่าที่อันเปนที่พึงใจ คือจะได้เปนผู้เปิดรถไฟสายนี้ ซึ่งเปนที่ชอบใจแลปรารถนามาช้านานแล้วนั้นได้สำเร็จสมประสงค์ลงในครั้งนี้ เพราะเหตุว่า เปนรถไฟสายแรกที่จะได้เปิดในบ้านเมืองเรา แล้วยังจะมีสายอื่นต่อ ๆ ไปอีกเปนอันมากในเร็ว ๆ นี้ เราหวังใจว่าคงจะเปนการเจริญแก่ราชการ แลการค้าขายในบ้านเมืองเรายิ่งนัก..."
25 ธันวาคม พ.ศ. 2453 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานอำนาจพิเศษแก่บริษัทรถไฟสายปากน้ำทุนจำกัด[8][9]
หลังสิ้นสุดสัมปทาน การรถไฟแห่งประเทศไทยได้ซื้อเส้นทางรถไฟสายดังกล่าวมาดำเนินกิจการระยะหนึ่ง[10] และท้ายที่สุดได้มีการยกเลิกทางรถไฟสายนี้ เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2503 ในรัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ มีคำสั่งให้รื้อทางรถไฟและถมคลองสร้างเป็นถนนพระราม 4 และถนนทางรถไฟสายเก่า[4]
การเดินรถ แก้
สถานีต้นทางรถไฟ คือ สถานีหัวลำโพง ตั้งอยู่ริมคลองหัวลำโพง [11] ปัจจุบันคือบริเวณถนนพระราม 4 ตรงข้ามกับสถานีรถไฟกรุงเทพในปัจจุบัน สถานีปลายทางคือ สถานีปากน้ำ ปัจจุบันเป็นถนนหน้าทางเข้าท่าเรือข้ามฟากไปฝั่งพระสมุทรเจดีย์[11] ระหว่าง พ.ศ. 2436 ถึง พ.ศ. 2459 มีสถานีรายทางทั้งสิ้น 10 สถานี และเพิ่มเป็น 12 สถานีจนสิ้นสุดการเดินรถ
ค่าโดยสารไปกลับราคา 1 บาท ส่วนรายสถานีคิดค่าโดยสารระยะสถานี สถานีละ 1 เฟื้อง มีขนาดราง 1.00 เมตร ขบวนรถโดยสารหนึ่งขบวนจะประกอบไปด้วยตู้โดยสารสี่ตู้ และโบกี้ห้ามล้ออีกหนึ่งโบกี้ มีระดับชั้นที่นั่งสองระดับคือชั้นสองและชั้นสามเท่านั้น ทั้งนี้ตลอดหนึ่งชั่วโมงของการเดินทางจะต้องผ่านสะพานข้ามคูคลองจำนวนมากซึ่งสะพานส่วนใหญ่ทำจากไม้ มีเพียงบางส่วนที่เป็นไม้กับเหล็ก[10]
การเดินรถในระยะแรก ใช้หัวรถจักรไอน้ำ ผลิตโดยบริษัท Krauss & Co of Munich[10] จากเมืองมิวนิก ประเทศเยอรมนี[11] จนกระทั่ง พ.ศ. 2468 จึงได้เปลี่ยนเป็นรถไฟฟ้าเช่นเดียวกับรถรางในกรุงเทพฯ[4] อย่างไรก็ตามกิจการทางรถไฟสายปากน้ำต้องประสบกับการขาดทุนด้านทางราชการจึงให้เงินกู้ยืม ถือเป็นครั้งแรกที่ให้บริษัทต่างชาติกู้ยืมเงิน ทั้งนี้ก็เพื่อรักษาทางรถไฟสายแรกของไทยให้ดำเนินกิจการต่อไปได้[4]
ในปี พ.ศ. 2492-3 ทางรถไฟสายปากน้ำได้มีการใช้รถไฟฟ้าจากบริษัทนิปปอนชาเรียวของญี่ปุ่นแทนการใช้รถจักรไอน้ำด้วยมีประสิทธิภาพกว่าประกอบกับกำลังได้รับความนิยม[10] โดยได้เปิดการเดินรถพร้อมกับรถไฟฟ้าของโตเกียว[12] ลุมาจนถึงช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง รถรางสายปากน้ำได้รับความเสียหายเนื่องจากสายเคเบิลไฟฟ้าถูกตัดขาดที่บริเวณบางจาก แต่ก็ยังคงเปิดดำเนินการอยู่ตามปกติ โดยพนักงานรถรางจะต้องปีนขึ้นไปบนหลังคารถแล้วบังคับแหนบรับไฟให้สามารถรับกระแสไฟฟ้าได้โดยตลอด ในขณะที่รถผ่านบริเวณจุดที่เกิดความเสียหายเพื่อให้รถรางสามารถวิ่งต่อได้จนถึงปลายทาง[10]
เหตุการณ์สำคัญ แก้
ช่วงเหตุการณ์ ร.ศ. 112 เมื่อคราที่ฝรั่งเศสส่งเรือรบสองลำฝ่าการป้องกันของป้อมพระจุลจอมเกล้าเข้ามาเมื่อวันที่ 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2436 รถไฟขบวนสุดท้ายในคืนนั้นถูกลูกหลงจากการโจมตีไม่ทราบฝ่ายเป็นเหตุให้มีผู้โดยสารเสียชีวิตหนึ่งราย บาดเจ็บหนึ่งราย และมีหญิงชราหัวใจวายตายไปอีกหนึ่งคน[4] พระยาชลยุทธโยธินทร์ (อองเดร ดู เปลซี เดอ ริเชอลิเออ) ซึ่งเป็นผู้อำนวยการป้องกันปากแม่น้ำจึงขึ้นรถไฟสายนี้ตามเรือรบฝรั่งเศสเข้ามา หวังจะเอาเรือพระที่นั่งมหาจักรีพุ่งชน แต่ทางการไทยเกรงว่าจะเกิดปัญหากับฝรั่งเศสอีกจึงใช้วิธีเจรจาแทน[4]
รายชื่อสถานี แก้
ทางรถไฟสายปากน้ำ มีความยาวตลอดทั้งสาย 21.3 กิโลเมตร แต่เดิมมีสถานีทั้งหมด 10 สถานี และต่อมาได้มีการเพิ่มเติมขึ้นเป็น 12 สถานี โดยรายชื่อจะสะกดด้วยอักขรวิธีเก่าปรากฏดังต่อไปนี้[13]
| ชื่อสถานี / ที่หยุดรถ | ระยะจาก หัวลำโพง (กม.) |
ตำแหน่งที่ตั้ง (โดยประมาณ) [14] | สถานีรถไฟฟ้าในปัจจุบันตามแนวเส้นทาง |
|---|---|---|---|
| สถานีหัวลำโพง | 0.0 | ถนนพระรามที่ 4 ตรงข้ามสถานีรถไฟกรุงเทพ | สายสีน้ำเงิน สถานีหัวลำโพง สายสีแดงเข้ม สถานีหัวลำโพง (โครงการ) |
| ที่หยุดรถสะพานสว่าง | จุดตัดระหว่างถนนพระรามที่ 4 กับถนนบรรทัดทอง และทางขึ้นทางพิเศษศรีรัช | ||
| ที่หยุดรถสะพานเหลือง | ถนนพระรามที่ 4 บริเวณปากซอยจุฬาฯ 9 | ||
| ที่หยุดรถสามย่าน | ถนนพระรามที่ 4 ใกล้กับวัดหัวลำโพง และแยกสามย่าน | สายสีน้ำเงิน สถานีสามย่าน | |
| ที่หยุดรถสถานเสาวภา | ถนนพระรามที่ 4 หน้าสถานเสาวภา (สวนงู) | ||
| สถานีศาลาแดง | 2.3 | ถนนพระรามที่ 4 หน้าโรงแรมดุสิตธานี | สายสีลม สถานีศาลาแดง สายสีน้ำเงิน สถานีสีลม |
| ที่หยุดรถวิทยุ | จุดตัดระหว่างถนนพระรามที่ 4 กับถนนสาทรใต้ (หน้าอาคารคิวเฮาส์ ลุมพินี) | สายสีน้ำเงิน สถานีลุมพินี สายสีเทา สถานีลุมพินี (โครงการ) | |
| ที่หยุดรถคลองเตย | หน้าสำนักงานการไฟฟ้านครหลวง เขตคลองเตย | สายสีน้ำเงิน สถานีคลองเตย สายสีเทา สถานีคลองเตย (โครงการ) | |
| สถานีตลาดคลองเตย | 5.2 | บริเวณจุดตัดระหว่างถนนพระรามที่ 4 กับถนนทางรถไฟสายเก่า ใกล้ตลาดคลองเตย | สายสีน้ำเงิน สถานีศูนย์ฯ สิริกิติ์ สายสีเทา สถานีพระราม 4 (โครงการ) |
| สถานีบ้านกล้วย | 7.1 | ถนนทางรถไฟสายเก่า บริเวณปากซอยบ้านกล้วยใต้ | |
| ที่หยุดรถกล้วยน้ำไท | จุดตัดระหว่างซอยกล้วยน้ำไท (สุขุมวิท 42) กับถนนอาจณรงค์ ใต้ทางพิเศษเฉลิมมหานคร | สายสุขุมวิท สถานีเอกมัย สายสีเทา สถานีกล้วยน้ำไท (โครงการ) | |
| สถานีพระโขนง | 8.9 | ถนนทางรถไฟสายเก่า ระหว่างสะพานข้ามคลองพระโขนง กับซอยสุขุมวิท 50 | สายสุขุมวิท สถานีอ่อนนุช |
| ที่หยุดรถพระโขนงพิทยาลัย | จุดตัดระหว่างซอยสุขุมวิท 62 กับถนนทางรถไฟสายเก่า ใกล้โรงเรียนพระโขนงพิทยาลัย | สายสุขุมวิท สถานีบางจาก | |
| สถานีบางจาก | 10.5 | ด้านทิศตะวันตกของโรงกลั่นน้ำมันบางจาก | สายสุขุมวิท สถานีปุณณวิถี |
| สถานีบางนา | 12.0 | ด้านทิศใต้ของถนนสรรพาวุธ ใกล้วัดบางนานอก | สายสุขุมวิท สถานีบางนา |
| สถานีสำโรง | 14.8 | ด้านหลังอิมพีเรียลเวิลด์ สำโรง | สายสุขุมวิท สถานีสำโรง สายสีเหลือง สถานีสำโรง |
| สถานีจอรเข้ (จระเข้) | 17.3 | บริเวณทางแยกต่างระดับต่างระดับปากน้ำ (ถนนสุขุมวิท ตัดกับ ทางพิเศษกาญจนาภิเษก) | สายสุขุมวิท สถานีช้างเอราวัณ |
| ที่หยุดรถบางนางเกรง (บางนางเกร็ง) | 18.8 | ถนนสุขุมวิท บริเวณปากซอยทางเข้าวัดบางนางเกรง | |
| ที่หยุดรถโรงเรียนชุมพลทหารเรือ | ุถนนสุขุมวิท ใกล้โรงเรียนนายเรือ | สายสุขุมวิท สถานีโรงเรียนนายเรือ | |
| ที่หยุดรถมหาวง (มหาวงศ์) | 20.0 | ถนนสุขุมวิท หน้าวัดมหาวงษ์ | สายสุขุมวิท สถานีปากน้ำ |
| ที่หยุดรถศาลากลาง | บริเวณจุดตัดระหว่างถนนสุขุมวิท กับถนนประโคนชัย | ||
| สถานีปากน้ำ | 21.3 | ถนนศรีสมุทร ใกล้ท่าเรือข้ามฟากไปพระประแดง |
เส้นทาง แก้
อ้างอิง แก้
- ↑ 1.0 1.1 1.2 "หนังสือกำหนดอำนาจ ของบริษัทรถไฟปากน้ำทุนจำกัด" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (ก): 75. 25 ธันวาคม 2453.
- ↑ "ข่าวพระราชดำเนินกลับจากเกาะสีชังแลการเปิดรถไฟปากน้ำ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 10 (3): 17. 16 เมษายน 2436.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 สุจิตต์ วงษ์เทศ. กรุงเทพฯ มาจากไหน. กรุงเทพฯ : มติชน, 2548, หน้า 186
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 โรม บุนนาค. ชุดบันทึกแผ่นดิน ตอน เรื่องเก่าเล่าสนุก ๒. กรุงเทพฯ:สยามบันทึก. 2552, หน้า 103-105
- ↑ "รถไฟสายปากน้ำ". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2006-09-19. สืบค้นเมื่อ 2006-09-19.
- ↑ "ตามรอย หัวจักรรถไฟสายปากน้ำ ทางรถไฟสายแรกของประเทศไทย". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-10-12. สืบค้นเมื่อ 2009-06-02.
- ↑ "พระบรมราชโองการ พระราชดำรัสตอบในการเปิดรถไฟปากน้ำ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 10 (3): 19. 16 เมษายน 2436.
- ↑ "พระบรมราชโองการ ประกาศ พระราชทานอำนาจพิเศษแก่บริษัทรถไฟสายปากน้ำทุนจำกัด" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (ก): 58. 25 ธันวาคม 2453.
- ↑ "แจ้งความกระทรวงเกษตราธิการ เรื่อง บริษัทรถไฟสายปากน้ำทุนจำกัด ได้จดทะเบียนไว้ที่กระทรวงเกษตราธิการ ตามความในข้อ 5 แห่งประกาศพระราชทานอำนาจพิเศษแล้ว" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 27 (0 ง): 2766. 25 ธันวาคม 2453.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 "รถไฟสายปากน้ำ". โครงการมหาวิทยาลัยไซเบอร์ไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-03-10. สืบค้นเมื่อ 28 เมษายน 2557.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ 11.0 11.1 11.2 ตามรอย หัวจักรรถสายปากน้ำ
- ↑ "แท่นอนุสรณ์ และรถรางสายปากน้ำ". ปราการนิวส์ออนไลน์. 22 มีนาคม 2557. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-05. สืบค้นเมื่อ 1 พฤษภาคม 2557.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ รายชื่อสถานีรถไฟสายปากน้ำ จากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ[ลิงก์เสีย]
- ↑ "โผรายชื่อสถานีรถไฟสายปากน้ำ จากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ". รถไฟไทยดอตคอม. สืบค้นเมื่อ 11 สิงหาคม 2562.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help)