ครรภคฤห์

ครรภคฤห์ หรือ ครรภคฤหะ (สันสกฤต: गर्भगृह) หมายถึงห้องบูชาด้านในสุดของโบสถ์พราหมณ์ อันเป็นที่ประดิษฐานมูรติซึ่งเป็นเทวรูปเทพเจ้าฮินดูประจำโบสถ์นั้น ๆ คำว่า "ครรภคฤห์" แปลตรงตัวว่า "โถงครรภ์" มาจากภาษาสันสกฤตคำว่า "ครรภ-" ซึ่งหมายถึง "ครรภ์" และ "คฤห-' ซึ่งหมายถึง "บ้าน" โดยทั่วไปแล้วโถงนี้จะอนุญาตให้เฉพาะนักบวช (บูชารี) เข้าไปได้เท่านั้น หรือบางแห่งอนุโลมให้เฉพาะศาสนิกชนเท่านั้น อย่างไรก็ตาม "ครรภคฤห์" นั้นสามารถพบในเชนสถานและวัดพุทธด้วย

ครรภคฤห์ของหรษัทมาตามนเทียรในชัยปุระ และเห็นภายในประดิษฐานเทวรูปพระลักษมี

โถงนี้มีโครงสร้างเป็นห้องสี่เหลี่ยม ประกอบด้วยประตูทางเข้าเพียงหนึ่งทางซึ่งมักสร้างหันไปทางทิศตะวันออก ไม่มีหน้าต่าง และประดิษฐาน "มูรติ" คือองค์เทวรูปอยู่ตรงกลาง ซึ่งคนภายนอกที่เข้ามาภายในเทวสถานสามารถมองเห็นได้บ้าง

ตามวาสตุศาสตร์ ครรภคฤห์จะสร้างอยู่ตรงกลางเทวสถาน และเหนือครรภคฤษ์คือโครงสร้างหอที่สร้างเพื่อคลุมห้องครรภคฤห์ จะสร้างเป็นแกนตัดกัน อันเป็นแกนหลักในการกำหนดการสร้างองค์ประกอบอื่น ๆ โดยทั่วไปมักเป็นแกนทิศตะวันออก-ทิศตะวันตก เชื่อว่าเป็นการจำลองคติเขาพระสุเมรุ โครงสร้างหอนี้มีลักษณะแตกต่างกันไปในแต่ละสถาปัตยกรรม ได้แก่ ในอินเดียเหนือคือ "ศิขร" ในอินเดียใต้คือ "วิมาน" และในศาสนาฮินดูแบบบาหลี (ปูรา) คือ "เปลิงกีฮ์เมรู" (pelinggih meru)

ในปราสาทขอม ห้องครรภคฤหะ เรียกอีกชื่อได้ว่าห้อง "เรือนธาตุ" ด้านบนเป็นหอหลังคาสูงเป็นชั้นเรียกว่า "เรือนชั้น"

อ้างอิง

• Hardy, Adam, Indian Temple Architecture: Form and Transformation : the Karṇāṭa Drāviḍa Tradition, 7th to 13th Centuries, 1995, Abhinav Publications, ISBN 8170173124, 9788170173120, google books
• George Michell; Monuments of India (Penguin Guides, Vol. 1, 1989)